Η αποκέντρωση της παραγωγής
Πάσχος Μανδραβέλης
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Κάτι πολύ σημαντικό συνέβη κατά τη διάρκεια της τελευταίας απεργίας της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ. Δεν είναι ότι, σχεδόν, πέρασε στο ντούκου.
Και προγραμματισμένες διακοπές ρεύματος υπήρξαν και άνθρωποι ταλαιπωρήθηκαν. Η βασικότερη αλλαγή αυτής της απεργίας ήταν η μετάθεση χρονικώς της «ζώνης του φόβου». Ενώ παλιότερα τρέμαμε στην ιδέα ότι οι «διακοπτοκράτορες» συνδικαλιστές θα μας άφηναν να βράζουμε στο λιοπύρι μεσ’ το καταμεσήμερο, τώρα οι προειδοποιήσεις αφορούσαν μόνο τις βραδινές ώρες. Ο εχθρός των πολιτών, δηλαδή ο καλοκαιρινός ήλιος, έγινε σύμμαχός τους και υπονόμευσε την εξουσία των συνδικαλιστών. Μπορούσαν να κλείσουν τους διακόπτες των εργοστασίων, αλλά δεν μπορούσαν να αγγίξουν τις υπόλοιπες χιλιάδες μονάδες παραγωγής ρεύματος από τα φωτοβολταϊκά.
Και προγραμματισμένες διακοπές ρεύματος υπήρξαν και άνθρωποι ταλαιπωρήθηκαν. Η βασικότερη αλλαγή αυτής της απεργίας ήταν η μετάθεση χρονικώς της «ζώνης του φόβου». Ενώ παλιότερα τρέμαμε στην ιδέα ότι οι «διακοπτοκράτορες» συνδικαλιστές θα μας άφηναν να βράζουμε στο λιοπύρι μεσ’ το καταμεσήμερο, τώρα οι προειδοποιήσεις αφορούσαν μόνο τις βραδινές ώρες. Ο εχθρός των πολιτών, δηλαδή ο καλοκαιρινός ήλιος, έγινε σύμμαχός τους και υπονόμευσε την εξουσία των συνδικαλιστών. Μπορούσαν να κλείσουν τους διακόπτες των εργοστασίων, αλλά δεν μπορούσαν να αγγίξουν τις υπόλοιπες χιλιάδες μονάδες παραγωγής ρεύματος από τα φωτοβολταϊκά.
Η υπονόμευση της ισχύος των συνδικαλιστών δεν έχει να κάνει τόσο με την τεχνολογία καθαυτή, αλλά με την αποκέντρωση της παραγωγής σε χιλιάδες μονάδες, ασχέτως με τις αντιρρήσεις που μπορεί ευλόγως να έχει κάποιος για την κινητροδότηση αυτών των επενδύσεων. Αν, όπως συνηθίζει, το κράτος-πατερούλης είχε ακολουθήσει τη γνωστή πατερναλιστική του τακτική και είχε νομοθετήσει ότι απαγορεύεται η παραγωγή «ιδιωτικής ηλεκτρικής ενέργειας» και μόνο η ΔΕΗ μπορεί να παράγει αυτό το αγαθό και να το διαθέσει στο δίκτυο, τότε η εξουσία των «διακοπτοκρατόρων» –είτε αυτοί είναι συνδικαλιστές, είτε η κυβέρνηση– θα ήταν καθολική. Κυρίως: ένα τέτοιο συγκεντρωτικό σύστημα είναι ευάλωτο σε οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση, είτε αυτή είναι των συνδικαλιστών, είτε ενός σαμποτάζ. Η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων το απέδειξε: Το σύστημα είχε γίνει τόσο συγκεντρωτικό που ένα φύσημα αέρα στην κορυφή πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση, η οποία κατέληξε στην ολοκληρωτική κατάρρευση. Δεν υπήρχαν αποκεντρωμένες δομές ή θεσμοί για να σωθεί κάτι από την αλυσιδωτή αντίδραση.
Η εμπειρία του Διαδικτύου αποδεικνύει το ίδιο, αλλά από την αντίθετη πλευρά. Ουδείς σήμερα διανοείται τη λογοκρισία η οποία ήταν εύκολη την εποχή που υπήρχαν μετρημένοι πομποί πληροφορίας. Την 21η Απριλίου του 1967 οι συνταγματάρχες έπρεπε απλώς να στείλουν λίγες μονάδες στην ΕΡΤ και τα γραφεία πέντε εφημερίδων. Κατά τη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης οι δικτάτορες δεν ήξεραν ποιον απ’ όλους τους πομπούς να φιμώσουν. Βρισκόταν σε κάθε σπίτι των ακτιβιστών, υπό τη μορφή ενός απλού ηλεκτρονικού υπολογιστή, ή ακόμη και στα χέρια των πολιτών υπό τη μορφή του κινητού τηλεφώνου. Ακόμη και όταν στην Αίγυπτο το καθεστώς Μουμπάρακ έκανε την απονενοημένη προσπάθεια να «κατεβάσει το Διαδίκτυο» –οι διακόπτες του δικτύου ήταν το μόνο όπλο που απέμεινε στα χέρια του κράτους– οι ακτιβιστές βρήκαν δορυφορικά τηλέφωνα για να μεταφέρουν στον έξω κόσμο τα βίντεο της καταστολής. Και επειδή ουδείς μπορούσε να «καταρρίψει τους δορυφόρους που ήταν πάνω από την Αίγυπτο» (κάτι που είχε σκεφθεί για τα καθ’ ημάς ο αείμνηστος Δημήτρης Μαρούδας) η Αραβική Ανοιξη συνέχισε ακάθεκτη να καίει τα δικτατορικά (αλλά και ταυτοχρόνως) συγκεντρωτικά καθεστώτα.
Οπως το Διαδίκτυο
Η εμπειρία του Διαδικτύου οδήγησε τον γνωστό οικονομολόγο και συγγραφέα κ. Τζέρεμι Ρίφκιν να οραματιστεί μια νέα αγορά ενέργειας. Στο βιβλίο του «Η Τρίτη Βιομηχανική επανάσταση» φαντάζεται αποκεντρωμένο το σύστημα παραγωγής, όπως περίπου είναι σήμερα το Διαδίκτυο. Η ιδέα του βασίζεται στην τεχνολογική-συνεργατική επανάσταση που γίνεται σήμερα στον κόσμο σε ό,τι αφορά την παραγωγή και διάχυση της γνώσης. «Οι ίδιες αρχές σχεδίασης και οι έξυπνες τεχνολογίες που έκαναν πραγματικότητα το Διαδίκτυο και τα απέραντα δίκτυα επικοινωνίας», είχε πει στην «Καθημερινή» (12.10.2008), «άρχισαν να χρησιμοποιούνται για να επαναδιευθετήσουν τα ενεργειακά δίκτυα της ανθρωπότητας, έτσι ώστε οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να τις ανταλλάσσουν, δημιουργώντας ένα αποκεντρωμένο σύστημα διανομής και χρήσης της ενέργειας». Ο πρώτος πυλώνας αυτής της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης είναι η ανανεώσιμη ενέργεια: ηλιακή, αιολική, υδροηλεκτρική, γεωθερμική, τα κύματα των ωκεανών και βιομάζα.
Ο δεύτερος πυλώνας θέλει κάθε κτίριο να έχει θετικό ισοδύναμο ενέργειας. «Ενώ η ανανεώσιμη ενέργεια βρίσκεται παντού και οι νέες τεχνολογίες μας επιτρέπουν να τη συλλέξουμε με φθηνό και αποδοτικό τρόπο, δεν έχουμε τις υποδομές. Εδώ εισέρχεται η οικοδομική βιομηχανία που θα δημιουργήσει τις αναγκαίες υποδομές. Σήμερα τα κτίρια καταναλώνουν 30% - 40% της παραγόμενης ενέργειας παγκοσμίως, δημιουργώντας αντίστοιχες εκπομπές ρύπων. Σε 25 χρόνια από σήμερα εκατομμύρια κτίρια (σπίτια, γραφεία, εμπορικά κέντρα, βιομηχανικά και τεχνολογικά πάρκα) μπορούν να σχεδιαστούν και να χτιστούν έτσι που να είναι "εργοστάσια ενέργειας"».
Ηδη, εξηγεί ο Ρίφκιν, μεγάλες επιχειρήσεις κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση: η «Frito Lay» στις ΗΠΑ αναδιαρθρώνει το εργοστάσιο της για να κινείται με ανανεώσιμη ενέργεια και ανακυκλωμένο νερό, η μεγάλη γαλλική κατασκευαστική εταιρεία «Boygues» χτίζει συγκρότημα γραφείων που συλλέγει τόση ηλιακή ενέργεια ώστε όχι μόνο να ικανοποιεί τις ενεργειακές του ανάγκες, αλλά να δημιουργεί και πλεόνασμα.
Το πλεόνασμα
Αυτό το πλεόνασμα είναι η βάση για τον τρίτο και τον τέταρτο πυλώνα της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης. Μπορεί να αποθηκευτεί με μορφή υδρογόνου κατά τόπους –«το υδρογόνο είναι παγκόσμιο μέσο αποθήκευσης, που μπορεί να συμπυκνώσει όλες τις προηγούμενες μορφές ανανεώσιμης ενέργειας»– ή μπορεί να ανταλλαγεί μέσω ενός έξυπνου ηλεκτρικού δικτύου. «Ο τέταρτος πυλώνας είναι η αναδιάρθρωση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας (κάτι που ήδη πειραματικά γίνεται στην Ευρώπη), γεγονός που θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις και τους ιδιοκτήτες σπιτιών να ανταλλάσσουν τα πλεονάσματα ενέργειας που παράγουν».
Στο κεφάλαιο «Κατανεμημένος Καπιταλισμός» γράφει: «Τα ενεργειακά καθεστώτα διαμορφώνουν τη φύση των πολιτισμών ― το πώς οργανώνονται, πώς κατανέμονται οι καρποί της εργασίας και του εμπορίου, πώς ασκείται η πολιτική εξουσία, πώς συνάπτονται οι κοινωνικές σχέσεις. Τον 21ο αιώνα, ο έλεγχος της παραγωγής και της κατανομής ενέργειας θα μετατοπιστεί από τις κολοσσιαίες συγκεντρωτικές εταιρείες ενέργειας που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα σε εκατομμύρια μικρούς παραγωγούς που θα παράγουν στις κατοικίες τους ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και θα πωλούν τα πλεονάσματα σε πληροφοριακά-ενεργειακά δίκτυα. Ο εκδημοκρατισμός της ενέργειας θα επηρεάσει καταλυτικά τον τρόπο οργάνωσης του συνόλου της ανθρώπινης ζωής. Εισερχόμαστε στην εποχή του κατανεμημένου καπιταλισμού... Η κατανεμημένη φύση των ανανεώσιμων απαιτεί συνεργατικούς και όχι ιεραρχικούς μηχανισμούς διοίκησης και ελέγχου. Αυτό το νέο οριζόντιο ενεργειακό καθεστώς θα καθιερώσει ένα οργανωτικό μοντέλο για τις αναρίθμητες οικονομικές δραστηριότητες που θα απορρέουν από αυτό. Η κατανεμημένη και συνεργατική βιομηχανική επανάσταση θα επιφέρει ευρύτερη διανομή του παραγόμενου πλούτου».
Είδαμε στην ιστορία ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας υπονόμευσε όλες τις συγκεντρωτικές συσσωματώσεις που βρήκε στο διάβα της. Από την εποχή που η τυπογραφία απελευθέρωσε τη γνώση από τα μοναστήρια, μέχρι την εποχή του Διαδικτύου η τάση είναι προς όλο και μεγαλύτερη αποκέντρωση. Μπορεί να γίνει αυτό και στον τομέα της ενέργειας; Ναι, λέει ο κ. Ρίφκιν, αρκεί να το πάρουμε απόφαση και -όπως έγινε με το Διαδίκτυο- να επενδύσει το κράτος για υποδομές προς αυτή την κατεύθυνση.
Info
Τζέρεμι Ρίφκιν, «Η Τρίτη Βιομηχανική επανάσταση. Πώς η οριζόντια ισχύς μεταμορφώνει τους ενεργειακούς πόρους, την Οικονομία και τον κόσμο» (εκδ. Α. Α. Λιβάνη)
Τζέρεμι Ρίφκιν, «Η οικονομία του υδρογόνου», Η δημιουργία του παγκόσμιου ενεργειακού ιστού και η ανακατανομή της εξουσίας στη Γη: Η επόμενη μεγάλη οικονομική επανάσταση (εκδ. Α. Α. Λιβάνη)
