Μια πικρή νίκη για την χιλιανή δεξιά;
Γιατί ο Sebastián Piñera θα παλέψει για να κυβερνήσει
Cristóbal Rovira Kaltwasser
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Ο άνεμος φαίνεται να φυσάει υπέρ της χιλιανής δεξιάς. Τα αριστερά κόμματα της χώρας είναι κατακερματισμένα. Η σημερινή σοσιαλιστική κυβέρνησή της, με επικεφαλής την Michelle Bachelet [3], είναι βαθιά αντιδημοφιλής.
Και λίγες μέρες πριν από τις εκλογές της Κυριακής για την επιλογή του επόμενου ηγέτη της χώρας, ο κεντροδεξιός υποψήφιος Sebastián Piñera [4], ο οποίος κέρδισε τον πρώτο γύρο των εκλογών στις 19 Νοεμβρίου, φέρεται στις δημοσκοπήσεις τρεις με πέντε ποσοστιαίες μονάδες μπροστά από τον αντίπαλό του, τον ανεξάρτητο γερουσιαστή Alejandro Guillier.
Ο Piñera, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος από το 2010 έως το 2014, φαίνεται ότι θα επανέλθει στο αξίωμα. Αλλά η νίκη του θα είναι πικρή, καθώς προκύπτει λιγότερο από την λαϊκή ελκυστικότητα της πλατφόρμας του, από όσο από την διαίρεση της αριστεράς και την χαμηλή προσέλευση ψηφοφόρων. Καμία πολιτική δύναμη δεν έχει πλειοψηφία στο Κογκρέσο της Χιλής [5], και η νίκη του Piñera θα ενθαρρύνει την επανεμφάνιση διαφόρων κινημάτων διαμαρτυρίας. Για όλους αυτούς τους λόγους, μια κυβέρνηση με επικεφαλής τον ίδιο δεν θα είχε πολλά περιθώρια για να ακολουθήσει μια παραδοσιακή δεξιόστροφη ατζέντα.
ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΣΤΡΟΦΗ
Τα τελευταία χρόνια, η χιλιανή κοινωνία έχει αλλάξει με τρόπους που θα δυσκολέψουν τον Piñera να εισαγάγει τις φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις και τα συντηρητικά κοινωνικά προγράμματα που προτιμά η δεξιά.
Πρώτον, το εκλογικό σώμα έχει μετατοπιστεί προς τα αριστερά. Ο οικονομικός εκσυγχρονισμός [6] στον οποίο έχει υποβληθεί η χώρα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει κάνει πιο φιλελεύθερους τους πολίτες. Καθώς οι νεώτερες γενιές θα είναι καλύτερα μορφωμένες κατά τα προσεχή έτη, υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία πολιτιστικής απελευθέρωσης. Αντιθέτως, ζητήματα όπως η προστασία του περιβάλλοντος και τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων θα αποκτήσουν μεγάλη σημασία τα επόμενα χρόνια. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι, τον Αύγουστο, η κυβέρνηση Bachelet μπόρεσε να νομιμοποιήσει την έκτρωση σε ορισμένες περιπτώσεις -ένα μέτρο στο οποίο η δεξιά αντιστάθηκε με οργή, αλλά που, σύμφωνα με [7] τις δημοσκοπήσεις [8], υποστηρίχθηκε από το περίπου το 60% έως το 70% των Χιλιανών. (Μερικοί υποστηρικτές του Piñera δήλωσαν ότι θέλουν να αντιστρέψουν την απόφαση αυτή˙ κάτι τέτοιο θα προκαλέσει θερμή αντίσταση).
Δεύτερον, κατά την τελευταία δεκαετία, η ανισότητα [9] έχει γίνει ένα σημαντικό θέμα δημόσιας συζήτησης. Παρόλο που η διαφορά [10] μεταξύ των πλουσιότερων και φτωχότερων της Χιλής έχει μειωθεί ελαφρά από το τέλος της πρώτης δεκαετίας του αιώνα, ο θυμός των πολιτών σχετικά με το πρόβλημα έχει αυξηθεί. Το 2000, σύμφωνα με έκθεση του χιλιανού γραφείου του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών [10] (UNDP), οι μισοί από τους ερωτηθέντες Χιλιανούς συμφώνησαν ότι είναι δίκαιο να μπορούν όσοι πληρώνουν περισσότερα να έχουν πρόσβαση σε καλύτερη υγειονομική φροντίδα και εκπαίδευση των παιδιών τους˙ σήμερα, μόνο το ένα τρίτο το κάνει. Η αλλαγή εξηγείται από την πρόσφατη εμφάνιση κοινωνικών κινημάτων υπέρ της ισότητας, όπως οι φοιτητικές διαμαρτυρίες του 2011 που απαίτησαν από την κυβέρνηση να προσφέρει δωρεάν και υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε όλους τους Χιλιανούς. Η δεξιά δεν είναι εντελώς τυφλή απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα, αλλά ούτε έχει επιδιώξει να την θεραπεύσει.
Αστυνομικός κρατά έναν φοιτητή κατά την διάρκεια διαμαρτυρίας στο Valparaiso, στην Χιλή, τον Νοέμβριο του 2011. ELISEO FERNANDEZ / REUTERS
Τέλος, ορισμένα πρόσφατα σκάνδαλα έχουν καταστρέψει την φήμη της επιχειρηματικής κοινότητας, η οποία έχει ιστορικά υποστηρίξει τους πολιτικούς της δεξιάς. Η Εθνική Οικονομική Εισαγγελία έχει αποκαλύψει περιπτώσεις συμπαιγνίας μεταξύ ιδιωτικών εταιρειών σε βιομηχανίες τόσο ποικίλες όσο η βιομηχανία πουλερικών, η ναυτιλία και η παραγωγή πανών και χαρτιού υγείας. Το 2015, οι εισαγγελείς κατηγόρησαν έναν από τους μεγαλύτερους επιχειρηματικούς οργανισμούς στην χώρα, τον όμιλο Penta, για συμμετοχή στην παράνομη χρηματοδότηση πολιτικών εκστρατειών για δεξιούς πολιτικούς. Επίσης, αποκάλυψαν αποδεικτικά στοιχεία ότι η εξορυκτική εταιρεία SQM, η οποία ελέγχεται ιστορικά από έναν γαμπρό του πρώην δικτάτορα Augusto Pinochet, είχε εμπλακεί σε εκστρατείες παράνομης χρηματοδότησης [11] για υποψηφίους τόσο στην αριστερά όσο και στην δεξιά. Τέλος, πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησαν οι δημοσιογράφοι Juan Andrés Guzmán και Jorge Rojas [12] έδειξε ότι στην δεκαετία του 1990, ο Piñera και άλλοι επιχειρηματίες της Χιλής χρησιμοποίησαν σχήματα φοροαποφυγής που στερούσαν το κράτος από σημαντικούς πόρους.
ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗ ΝΙΚΗ
Όλες αυτές οι αλλαγές -η πολιτιστική φιλελευθεροποίηση, η πολιτικοποίηση της ανισότητας [13] και η μείωση της εμπιστοσύνης του κοινού στην επιχειρηματική κοινότητα- είναι κακές ειδήσεις για την δεξιά της Χιλής. Γιατί λοιπόν ο Piñera κέρδισε τον πρώτο γύρο και γιατί είναι σε καλό δρόμο για να κερδίσει την Κυριακή;
Υπάρχουν μερικά κομμάτια στο παζλ. Το πρώτο είναι η δημοφιλία της κυβέρνησης Bachelet: Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, τον Αύγουστο, μόνο το 19% των Χιλιανών [14] ενέκρινε τις επιδόσεις της. Τα φτωχά ποσοστά της Bachelet [στις δημοσκοπήσεις] οφείλονται εν μέρει στην οικονομική επιβράδυνση της Χιλής, η οποία είναι κυρίως προϊόν της πτώσης της τιμής του χαλκού –του προϊόντος με τις μεγαλύτερες εξαγωγές της χώρας- μεταξύ 2011 και 2015. Αλλά είναι επίσης το αποτέλεσμα ενός σκανδάλου συναλλαγών επιρροής [15] με την συμμετοχή του γιου και της νύφης της προέδρου που ξέσπασε στις αρχές του 2015. Η διαμάχη αυτή έπληξε ανεπανόρθωτα την αξιοπιστία της Bachelet.
Η πρόεδρος της Χιλής, Michelle Bachelet, σε εκλογικό τμήμα στο Σαντιάγκο, τον Νοέμβριο του 2017. XIMENA NAVARRO / COURTESY OF CHILEAN PRESIDENCY / HANDOUT VIA REUTERS
Κατά το πρώτο έτος της διακυβέρνησής της, η Bachelet ήταν ακόμα δημοφιλής και κατάφερε να συσπειρώσει αρκετές ανταγωνιστικές δυνάμεις -όπως τα κομμουνιστικά, χριστιανοδημοκρατικά και σοσιαλδημοκρατικά ριζοσπαστικά κόμματα- πίσω από την διοίκησή της. Αλλά καθώς η δημοτικότητά της μειώθηκε το 2015 και το 2016, ορισμένοι που προηγουμένως υποστήριζαν τον κυβερνώντα συνασπισμό της, άρχισαν να απομακρύνονται από αυτήν. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα μεταξύ των βασικών μελών του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, οι οποίοι ζήτησαν από την Bachelet να επιβραδύνει τις μεταρρυθμίσεις της σε τομείς από την εκπαίδευση και τις εργασιακές σχέσεις μέχρι την φορολογική πολιτική. Υποχωρώντας στην πίεση, η Bachelet αποξένωσε κάποιους από την αριστερά, οι οποίοι έγιναν όλο και περισσότερο επικριτικοί προς την κυβέρνησή της και, το 2016, αποφάσισε να δημιουργήσει μια νέα πολιτική ομάδα με το αποκαλούμενο Ευρύ Μέτωπο -ένας συνασπισμός αριστερών δυνάμεων που συνδέεται με κοινωνικά κινήματα όπως οι φοιτητικές διαμαρτυρίες του 2011. (Η υποψήφια πρόεδρος του Ευρέως Μετώπου, Beatriz Sánchez, έλαβε το 20% των ψήφων στον πρώτο γύρο των εκλογών˙ φαίνεται ότι πρόκειται να γίνει μια σημαντική πολιτική προσωπικότητα τα επόμενα χρόνια).
Εκεί που οι κεντρώοι ανησυχούσαν για την κακή σχεδίαση των μεταρρυθμίσεων της Bachelet και για τον προφανή ριζοσπαστισμό της κυβέρνησής της, οι αριστεροί απογοητεύονταν από τις παραχωρήσεις της προς το [πολιτικό] κέντρο. Η κυβέρνηση Bachelet απογοήτευσε έτσι τα δύο εκλογικά σώματα που αρχικά συμφωνούσαν με την ατζέντα της. Οι αριστερές δυνάμεις της Χιλής κατακερματίστηκαν, κατεβάζοντας διαφορετικούς υποψηφίους για την προεδρία και τα νομοθετικά σώματα. Έξι από τους οκτώ προεδρικούς υποψηφίους στον πρώτο γύρο των εκλογών ήταν αριστεροί ή κεντρώοι.
Αλλά υπάρχουν περισσότερα πίσω από την πιθανή νίκη της δεξιάς απ’ ό, τι τα προβλήματα της αριστεράς. Ένας άλλος παράγοντας είναι καθοριστικός: Η μείωση της προσέλευσης των ψηφοφόρων. Το 1989, όταν η Χιλή επέστρεψε στην δημοκρατική κυριαρχία, το 86% των επιλέξιμων ψηφοφόρων πήγαιναν στην κάλπη. Τον Νοέμβριο, μόνο το 46% από αυτούς ψήφισαν. Από έρευνα του χιλιανού γραφείου της UNDP [16] προέκυψε ότι η μείωση της προσέλευσης είναι ιδιαίτερα απότομη μεταξύ των φτωχών, οι οποίοι υπήρξαν ιστορικά η αξιόπιστη πηγή των αριστερών ψήφων.
Ο Piñera εκμεταλλεύτηκε αυτή την δυναμική με το να επικεντρωθεί περισσότερο στην κινητοποίηση της κομματικής βάσης παρά στο να κερδίσει ανεξάρτητες ψήφους. Η στρατηγική αυτή θα αποδώσει με εκλογικούς όρους, αλλά το μειονέκτημα θα είναι μια στενή βάση υποστήριξης. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών το 2009, ο Piñera κέρδισε τρία εκατομμύρια ψήφους. Τον Νοέμβριο κέρδισε 2,5 εκατομμύρια. Ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος ορίζει την πολιτική του ταυτότητα ως αντίθετη με τα δεξιά κόμματα [17]. Αν κερδίσει ο Piñera την Κυριακή, θα είναι μια νίκη από προεπιλογή.
ΑΛΛΑΓΗ ΠΕΔΙΟΥ
Υπάρχουν μερικά καλά νέα για την δεξιά: Η τιμή του χαλκού αυξήθηκε από το τέλος του 2015 και ο Piñera είναι ένας έμπειρος επιχειρηματίας με μια ομάδα επιδέξιων τεχνοκρατών πίσω του. Εάν εκλεγεί, θα πρέπει να είναι σε θέση να κρατήσει αναπτυσσόμενη την οικονομία της Χιλής.
Ωστόσο, θα παλέψει για να κυβερνήσει. Το προεδρικό σύστημα της Χιλής θα του δώσει αρκετή εξουσία για να ξεκινήσει κάποιες αλλαγές, αλλά χωρίς να έχει πλειοψηφία σε κανένα από τα δύο νομοθετικά σώματα, δεν θα μπορέσει να προωθήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Θα πρέπει να προβεί σε παραχωρήσεις στις κεντροαριστερές ομάδες, κυρίως τους Χριστιανοδημοκράτες, σε θέματα όπως η επέκταση της δωρεάν μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και η μεταρρύθμιση του ιδιωτικού συνταξιοδοτικού συστήματος. Αυτό δεν θα είναι εύκολο: Τα πιο ριζοσπαστικά δεξιά μέλη του συνασπισμού του, θα αντισταθούν στον συμβιβασμό.
Μετά υπάρχει το γεγονός ότι η εξουσία στην σημερινή Χιλή δεν εξαρτάται μόνο από τα νομοθετικά σώματα, αλλά και από τον δρόμο. Οι πολίτες έχουν γίνει λιγότερο ικανοποιημένοι από την δημοκρατία και στρέφονται προς τις διαδηλώσεις [18] για να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους, και τα κοινωνικά κινήματα [19] έχουν πολιτικοποιήσει την οργή μεγάλων τμημάτων του εκλογικού σώματος σχετικά με τις οικονομικές ανισότητες στην χώρα [20]. Οι διαδηλωτές τείνουν να έχουν τεταμένες σχέσεις με τις κυβερνήσεις τους. Αυτό θα ήταν ιδιαίτερα η περίπτωση του Piñera, δεδομένου του ισχυρού δεσμού του με τις επιχειρήσεις και τις συντηρητικές ομάδες. Στα επόμενα χρόνια, η Χιλή θα δει πιθανώς μαζικές διαδηλώσεις να απαιτούν εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και τερματισμό του ιδιωτικού συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας. Η διευθέτηση αυτών των αιτημάτων θα ήταν δύσκολη για τον Piñera.
Οι δημοσκόποι δεν κατάφεραν να προβλέψουν το αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των εκλογών και είναι πιθανό ότι ο Guillier θα κερδίσει την Κυριακή. Κι αυτός, επίσης, θα αντιμετωπίσει δυσκολίες στο να κυβερνήσει. Παρά την σοσιαλδημοκρατική του ρητορική, ο Guillier είναι ανεξάρτητος και οι σχέσεις του τόσο με το Ευρύ Μέτωπο όσο και με τα πιο καθιερωμένα κεντροαριστερά κόμματα αριστερού είναι τεταμένες. Επίσης είναι άπειρος, έχοντας εργαστεί ως δημοσιογράφος για περισσότερες από τρεις δεκαετίες προτού εισέλθει στην πολιτική το 2013. Όπως και ο Piñera, θα πρέπει να αντιμετωπίσει πολίτες που είναι θυμωμένοι με το κατεστημένο [της χώρας] τους και πεινασμένοι για μεταρρυθμίσεις προς την ισότητα. Ανεξάρτητα από το ποιος θα γίνει ο επόμενος πρόεδρος, οι πραγματικοί νικητές στα επόμενα χρόνια θα είναι εκείνοι που θα προσαρμόζονται στο μεταβαλλόμενο έδαφος της λαϊκής πολιτικής της Χιλής.
(Στην 1η φωτογραφία : Ο Sebastián Piñera χαιρετά υποστηρικτές του στο Santiago, τον Νοέμβριο του 2017. IVAN ALVARADO / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2017-12-13/bitter-...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.cristobalrovira.com/en/index.php
[2] https://www.amazon.com/Populism-Very-Short-Introduction-Introductions/dp...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/chile/2015-12-02/bachelets-last-...
[4] http://www.bbc.com/news/world-latin-america-11558721
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/chile/2017-05-03/making-chile-gr...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2009-03-12/what-read-modernizati...
[7] http://www.cooperativa.cl/noticias/pais/salud/aborto/encuesta-cadem-el-7...
[8] https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/encuesta-cep-matrimonio-igualit...
[9] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2017-10-16/how-shoul...
[10] https://www.desiguales.org/
[11] http://www.catalonia.cl/ebook-poderoso-caballero-el-peo-del-dinero-en-la...
[12] http://www.catalonia.cl/empresarios-zombis-la-mayor-elusion-tributaria-d...
[13] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2017-08-15/what-kill...
[14] https://www.reuters.com/article/us-chile-politics/chile-president-approv...
[15] http://www.quepasa.cl/articulo/actualidad/2015/02/1-16218-9-un-negocio-c...
[16] http://www.cl.undp.org/content/chile/es/home/library/democratic_governan...
[17] http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1354068817741287
[18] https://journals.sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/1002
[19] https://www.palgrave.com/gb/book/9781349950911
[20] https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-12-14/inequality-and-modern...
