Πώς η ανακοίνωση Τραμπ για την Ιερουσαλήμ επηρεάζει την παλαιστινιακή πολιτική
Χλωμές οι προοπτικές για τον Αμπάς και για την ειρήνη
Ghaith al-Omari
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Στις 6 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναγνωρίσουν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ [1] και τελικά θα μεταφέρουν την αμερικανική πρεσβεία εκεί, δημιουργώντας μια ρήξη με σχεδόν 70 χρόνια αμερικανικής πολιτικής.
Η ανακοίνωση έβαλε σε δύσκολη θέση τον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς. Ο Αμπάς βρισκόταν ήδη σε ένα τεντωμένο πολιτικό σκοινί: Βρίσκεται στη μέση μιας ευαίσθητης διαδικασίας συμφιλίωσης [2] με τους αντιπάλους του στην Χαμάς και αντιμετωπίζει ένα κοινό που είναι βαθύτατα σκεπτικό σχετικά με την ηγεσία του και τον ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην ειρηνευτική διαδικασία.
Για να κατευνάσει τους απλούς Παλαιστινίους και να αποτρέψει επιθέσεις από τους ανταγωνιστές του, απάντησε σκληρά στην ανακοίνωση του Τραμπ και σύντομα θα λάβει μια πιο σκληρή στάση προς την ειρηνευτική διαδικασία και μια ηπιότερη στάση προς την Χαμάς απ’ ό, τι θα έκανε σε άλλη περίπτωση. Για τον Αμπάς και την Παλαιστινιακή Αρχή [3] (ΠΑ), αυτά είναι άσχημα νέα.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, και ο Παλαιστίνιος πρόεδρος, Mahmoud Abbas, στην Δυτική Όχθη, τον Μάιο του 2017. JONATHAN ERNST / REUTERS
ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ;
Οι διπλωμάτες και οι νομικοί θα επιχειρηματολογήσουν κατά πόσο η ανακοίνωση του Τραμπ προδικάζει το καθεστώς της Ιεράς Πόλης σε μια τελική ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων. (Η ομιλία του Trump άφησε ανοιχτή την θέση των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με αυτό που κατονόμασε ως «συγκεκριμένα όρια της ισραηλινής κυριαρχίας στην Ιερουσαλήμ»). Αλλά, ανεξάρτητα από την απάντηση, η δουλειά του Abbas πρόκειται να γίνει πολύ δυσκολότερη.
Για δύο λόγους, ο Παλαιστίνιος πρόεδρος δεν είχε άλλη επιλογή παρά να καταδικάσει έντονα την αλλαγή πολιτικής των ΗΠΑ. Ο πρώτος αφορά την εγχώρια θέση του. Κανένας Παλαιστίνιος ηγέτης -ιδιαίτερα ένας αδύναμος όπως είναι σήμερα ο Αμπάς- δεν θα μπορούσε να πάει ενάντια στις έντονες διαμαρτυρίες που σύντομα θα αναδυθούν ως απάντηση της ανακοίνωσης του Trump [4]. Ούτε μπορεί να αντέξει ο Αμπάς να θεωρηθεί ότι ακολουθεί μια πιο ήπια γραμμή έναντι της ανακοίνωσης από όσο η Χαμάς και οι άλλοι παίκτες της περιοχής –η Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία, για να αναφέρουμε μερικούς- που έχουν ήδη καταδικάσει την αλλαγή.
Ο δεύτερος περιορισμός για τον Abbas περιστρέφεται γύρω από την ειρηνευτική διαδικασία. Ο Αμπάς θα ανησυχεί για το γεγονός ότι η ανακοίνωση του Τραμπ προοιωνίζεται την πλήρη υιοθέτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες της ισραηλινής θέσης σχετικά με την Ιερουσαλήμ -δηλαδή ότι η Ιερουσαλήμ είναι η αδιαίρετη πρωτεύουσα του Ισραήλ και δεν θα πρέπει να φιλοξενεί παλαιστινιακή πρωτεύουσα- κάτι που οι Παλαιστίνιοι απορρίπτουν [5]. «Αυτά τα καταδικασμένα και απαράδεκτα μέτρα», είπε [6] λίγες ώρες μετά την ομιλία του Τραμπ, «είναι μια εσκεμμένη υπονόμευση όλων των προσπαθειών προς την επίτευξη ειρήνης, και αντιπροσωπεύουν μια δήλωση αποχώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών από την ανάληψη του ρόλου που έπαιξαν τις τελευταίες δεκαετίες στην στήριξη της ειρηνευτικής διαδικασίας».
Βραχυπρόθεσμα, η αλλαγή στην πολιτική των ΗΠΑ θα μετατοπίσει την ισορροπία μεταξύ των διαφόρων Παλαιστινιακών συνασπισμών. Από τον Οκτώβριο, το κόμμα του Αμπάς, η Φατάχ, έχει κλειστεί σε συνομιλίες συμφιλίωσης με την Χαμάς, η οποία ελέγχει την Λωρίδα της Γάζας. Ο Αμπάς έχει κρατήσει μια ασυμβίβαστη γραμμή μέχρι στιγμής στις διαπραγματεύσεις επιμένοντας ότι η Χαμάς πρέπει να αφοπλίσει την στρατιωτική της πτέρυγα και αρνούμενος να την εντάξει στην Παλαιστινιακή Αρχή ή να πληρώσει τους μισθούς των γραφειοκρατών που εγκατέστησε η Χαμάς στην Γάζα μετά την κατάληψη του εδάφους το 2007. Τώρα θα είναι δύσκολο για τον Abbas να κρατήσει αυτές τις θέσεις. Η Χαμάς θα υποστηρίξει ότι η απειλή που θέτει η ανακοίνωση για την Ιερουσαλήμ απαιτεί ενότητα και θα πιέσει για την χαλάρωση των όρων συμφιλίωσης μεταξύ της ίδιας και της Fatah. Αν ο Αμπάς επιμείνει στις προηγούμενες θέσεις του, η Χαμάς θα τον κατηγορήσει ότι έβαλε το κόμμα πάνω από το έθνος -μια κατηγορία που πιθανόν να είναι ελκυστική για πολλούς Παλαιστίνιους.
Οι επιπτώσεις της ανακοίνωσης θα φτάσουν πέρα από την εγχώρια πολιτική. Το παλαιστινιακό κοινό είναι από καιρό σκεπτικό σχετικά με την προθυμία του Αμπάς να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την επανέναρξη της ειρηνευτικής διαδικασίας. Η κυβέρνηση Trump δεν έχει αποκαλύψει ακόμη το ειρηνευτικό σχέδιό της και δεν είναι σαφές εάν θα απαιτήσει εκτεταμένους, μη βιώσιμους πολιτικά συμβιβασμούς από τους Παλαιστινίους ή εάν οι Άραβες σύμμαχοι της Ουάσινγκτον θα ωθήσουν τους Παλαιστινίους να αποδεχθούν τέτοιους συμβιβασμούς, όπως έχουν υπονοήσει μερικές πρόσφατες εκθέσεις [7]. Ωστόσο, οι φήμες για την ειρηνευτική διαδικασία έχουν σκιάσει την προοπτική των Παλαιστινίων. Η ανακοίνωση σχετικά με την Ιερουσαλήμ μόνο θα εμβαθύνει τον σκεπτικισμό περί των μελλοντικών ειρηνευτικών συνομιλιών και του ενδιαφέροντος του Αμπάς γι’ αυτές.
Ως αποτέλεσμα, ο Abbas σύντομα θα πρέπει να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του, στην Χαμάς και σε άλλες αντιπολιτευτικές ομάδες, οι οποίοι θα τον κατηγορούν για εξ αρχής αφέλεια -ή και για χειρότερα- στην αντιμετώπιση της κυβέρνησης Trump κατά την ειρηνευτική διαδικασία. Ενθαρρυμένοι από την μεγάλη ηλικία και την αδύναμη στάση του Αμπάς, κάποιοι από το δικό του κόμμα της Φατάχ θα συμμετάσχουν στον χορό, ελπίζοντας να λαμπρύνουν τα εθνικιστικά τους διαπιστευτήρια πριν από τον αγώνα για να γίνουν ο διάδοχός του. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το πώς ο Abbas θα μπορέσει να συνεργαστεί με την διοίκηση του Trump για ένα ειρηνευτικό σχέδιο.
Κοντά στον Θόλο του Βράχου, στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ, τον Οκτώβριο του 2014. AMMAR AWAD / REUTERS
ΘΡΥΜΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΕΙΡΗΝΗ
Αν η ανακοίνωση έχει κάτι θετικό για τον Αμπάς, είναι ότι θα του επιτρέψει να συγκεντρώσει τα κράτη της Μέσης Ανατολής πίσω από την κυβέρνησή του. Οι σχέσεις του Abbas με τις περισσότερες από τις χώρες της περιοχής [8] έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια και περιστασιακά περιέρχεται υπό πίεση από αυτούς. Πέρυσι, για παράδειγμα, το λεγόμενο Αραβικό Κουαρτέτο -το οποίο περιλαμβάνει την Αίγυπτο, την Ιορδανία, την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- προσπάθησε να πιέσει τον Αμπάς να διευκρινίσει την διαδικασία διαδοχής στην κυβέρνησή του. Ορισμένες από αυτές τις χώρες προσπάθησαν επίσης να πείσουν τον Αμπάς να συνεργαστεί στενότερα με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να αποτρέψει την ΠΑ από την υποστήριξη ψηφισμάτων στα Ηνωμένα Έθνη [9] που θα αποξένωναν την Ουάσινγκτον.
Αυτή η πίεση θα διαλυθεί τώρα, καθώς η κρίση στην Ιερουσαλήμ θα ρουφάει το οξυγόνο από τις άλλες συνομιλίες γύρω από το Παλαιστινιακό ζήτημα. Αυτή η νέα δυναμική θα επιτρέψει στον Abbas να αποτρέψει τις περιφερειακές πιέσεις για εγχώριες αλλαγές. Θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να σπρώξει τους ηγέτες της περιοχής να υποστηρίξουν τις θέσεις του, πιέζοντάς τους να υιοθετήσουν τις προϋποθέσεις των Παλαιστινίων για διαπραγματεύσεις με τους Ισραηλινούς και επιδιώκοντας να τους αποτρέψει από την ομαλοποίηση των σχέσεων με το Ισραήλ πριν επιλυθεί το Παλαιστινιακό ζήτημα.
Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, οι επιδράσεις της ανακοίνωσης για τον Abbas θα είναι πολύ αρνητικές. Η κυβέρνησή του είναι ήδη αδύναμη, κάτι που οφείλεται εν μέρει στην πεποίθηση του κοινού ότι είναι διεφθαρμένη και αναποτελεσματική, και εν μέρει στην αποτυχία της διπλωματίας να ανταποκριθεί στην υπόσχεση της ΠΑ για Παλαιστινιακή ανεξαρτησία. Η απόφαση του Trump θα βλάψει περαιτέρω τη νομιμοποίηση του Αμπάς, πιέζοντάς τον να υιοθετήσει σκληρές θέσεις για να αποφύγει να ξεπεραστεί από την Χαμάς και άλλους.
Η Παλαιστινιακή Αρχή κάλεσε τους πολίτες να διαδηλώσουν στους δρόμους σε ένδειξη διαμαρτυρίας και ο Αμπάς θα καταργήσει πιθανώς την συνεργασία ασφαλείας της κυβέρνησής του με το Ισραήλ, όπως έκανε τον Ιούλιο. Αυτό θα αυξήσει τον κίνδυνο βίας. Συγκρούσεις είναι πιθανές τις επόμενες ημέρες.
Το αν η ανακοίνωση θα οδηγήσει σε παρατεταμένη αναταραχή ή σε μια τρίτη intifada είναι αδύνατο να προβλεφθεί. Το παλαιστινιακό κοινό είναι πιο κουρασμένο από τις διαμαρτυρίες από το τέλος της δεύτερης ιντιφάντα το 2005 και τα τελευταία χρόνια οι προβλέψεις των παρατηρητών για άλλη μια τέτοια εξέγερση -πιο πρόσφατα μετά τις συγκρούσεις στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ τον Ιούλιο- δεν έχουν υλοποιηθεί [10]. Ωστόσο, δεδομένης της εξαιρετικά συναισθηματικής φύσης της Ιερουσαλήμ, της αφθονίας παικτών όπως η Χαμάς που θέλουν να προκαλέσουν συγκρούσεις με τις ισραηλινές δυνάμεις, και της πολιτικής αδυναμίας της Παλαιστινιακής Αρχής, ο κίνδυνος συγκρούσεων είναι υψηλός. Ακόμη και αν δεν γίνει το χειρότερο, η ανακοίνωση του Trump θα αφήσει πίσω της μια αποδυναμωμένη Παλαιστινιακή Αρχή, μια ασταθή κατάσταση ασφάλειας, και μια ειρηνευτική διαδικασία θρυμματισμένη πριν καν μπορέσει να ξεκινήσει.
(Στην 1η φωτογραφία : Παλαιστίνιοι παρακολουθούν την ανακοίνωση του Τραμπ στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ, τον Δεκέμβριο του 2017. AMMAR AWAD / REUTERS_
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2017-12-06/how-trumps-jer...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.nytimes.com/2017/12/06/world/middleeast/trump-jerusalem-isra...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2017-10-16/hamas-and-fata...
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/palestinian-authority
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2017-02-13/trump-and-holy...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-03-11/whats-pal...
[6] http://www.jpost.com/Breaking-News/Abbas-US-withdrew-its-role-as-mediato...
[7] https://www.nytimes.com/2017/12/03/world/middleeast/palestinian-saudi-pe...
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/middle-east
[9] https://www.foreignaffairs.com/topics/united-nations
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-09-02/missing-i...
