Η επικίνδυνη κατάσταση των ποταμών του Ιράκ
Γράμμα από το Αμπού Γκράιμπ
Peter Schwartzstein
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Από την στιγμή στις αρχές του 2014 κατά την οποία μαχητές από το Ισλαμικό Κράτος [1] (επίσης γνωστό ως ISIS) όρμησαν στην Φαλούτζα και κατέλαβαν το φράγμα της πόλης, ο Μοχάμεντ Αμίν φοβόταν το χειρότερο.
Ως ένας γεωργός ο οποίος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ένα γηρασμένο δίκτυο καναλιών που ρέει ανατολικά από τον ποταμό Ευφράτη [2], ο Amin ήξερε πόσο εύκολα οι τζιχαντιστές θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τις καλλιέργειές του. Και έτσι, όταν η οργάνωση έκλεισε το φράγμα Φαλούτζα τον Αύγουστο, πλημμυρίζοντας ένα μεγάλο μέρος της γεωργικής ζώνης της Βαγδάτης και σταματώντας την προώθηση του Ιρακινού στρατού, ο Αμίν ήταν καλύτερα προετοιμασμένος από όσο οι περισσότεροι. «Κράτησα ψηλά τους σπόρους μου, το λίπασμα μου, τα πάντα. Είχα αυτό το προαίσθημα», είπε.
Αλλά αυτό που ούτε ο ίδιος ούτε οι γείτονές του, όλοι τους αγρότες εργαζόμενοι στην γη στην σκιά της διαβόητης πρώην φυλακής των ΗΠΑ, θα μπορούσαν να προβλέψουν ήταν η μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική ζημία που το ISIS θα μπορούσε να προκαλέσει στην περιοχή, ακόμη και ηττώμενο. Αφότου εκδιώχθηκαν από την Φαλούτζα τον Μάιο του 2016, οι τζιχαντιστές ανατίναξαν έξι από τις δέκα πύλες του φράγματος, αναγκάζοντας τους υπαλλήλους να μειώσουν την ροή στα κανάλια. Εννέα μήνες αργότερα, και ακόμη χωρίς νερό, τμήματα της ανατολικής επαρχίας Ανμπάρ είναι κατάξερα. «Βρώμικο νερό, έλλειψη νερού, κανάλια σε κακή κατάσταση: Νομίζαμε ότι είχαμε δει τα πάντα», δήλωσε ο Αμίν, κοιτάζοντας έξω πάνω από ξεραμένα χωράφια του. «Τώρα είναι ακόμα χειρότερα, όμως. Μετά από αυτά τα ζώα, δεν υπάρχει καθόλου νερό».
Μεγάλο μέρος των αναφορών στο ISIS έχει –δικαιολογημένα- επικεντρωθεί στο ανθρώπινο κόστος της τρομοκρατίας του. Αλλά τα δύο μεγάλα ποτάμια του Ιράκ έχουν επίσης πληγεί σκληρά, και οι συνέπειες είναι πιθανό να διαρκέσουν πολύ μετά από την ενδεχόμενη διάλυση της ομάδας. Ήδη ταλαιπωρούμενοι από μια σειρά από προβλήματα, ο Ευφράτης και ο Τίγρης έχουν βρωμιστεί με πτώματα, λερωθεί με απόβλητα πυρομαχικών, και σπαρθεί με άχρηστες υδάτινες υποδομές κατά τα τελευταία τρία χρόνια. Για μια χώρα που εξαρτάται από αυτές τις φημισμένες υδάτινες οδούς για την άρδευση άνω του 80% της γεωργίας της, τα πρόσθετα δεινά έχουν ωθήσει τους Ιρακινούς αγρότες στο χείλος του γκρεμού. «Οι άνθρωποι έχουν επιζήσει, αλλά χωρίς νερό και με όλη αυτή την ζημιά, εξακολουθούν να υποφέρουν», δήλωσε ο Hassan Janabi, η Ιρακινός υπουργός Υδάτινων Πόρων. «Υπήρξε η χρήση του νερού ως όπλο στον απολύτως χειρότερο βαθμό».
Η καταστροφή άρχισε σχεδόν αμέσως αφότου το ISIS κατέλαβε τμήματα των κοιλάδων των ποταμών το καλοκαίρι του 2014. Αξιοποιώντας καταληφθέντα αρδευτικά έργα στην Φαλούτζα, το Ραμάντι, και την ανάντη της Συρίας, υδρολόγοι στις τάξεις του ISIS πρώτα πλημμύρισαν και στην συνέχεια απόκοψαν χωράφια [3] περίπου 250 μίλια πέρα από τους τομείς ελέγχου του ISIS. Στην Φαλούτζα, ένας μαχητής, ο οποίος ήταν παλαιότερα μηχανικός υδάτων στο Σουδάν, φέρεται να οργάνωσε το σχέδιο το οποίο έπνιξε 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα πεδιάδων μεταξύ του Ευφράτη και της Βαγδάτης, και μόνο. Όταν δεν κατέστρεφαν καλλιέργειες αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, οι μαχητές του ISIS χρησιμοποιούσαν επίσης τον Τίγρη ως μαζικό τάφο. Τουλάχιστον 100 από τους περίπου 1.700 Ιρακινούς δόκιμους του στρατού που σφαγιάστηκαν στο στρατόπεδο Speicher τον Ιούνιο του 2014 ρίχτηκαν στα ρηχά νερά του. Κατά την διάρκεια των επόμενων μηνών, ψαράδες στα βόρεια της Σαμάρα παραπονέθηκαν ότι πτώματα μπλέκονταν στα δίχτυα τους.
Και η ζημία μόνο επιδεινωνόταν καθώς περνούσε ο καιρός. Καθώς το ISIS απωθείτο, χωριό με χωριό, οι δυνάμεις του στράφηκαν στην τακτική της καμένης γης. Υποχωρούντες μαχητές ανατίναζαν γέφυρες, μπλόκαραν κανάλια, και φύτευαν νάρκες ανάμεσα στα ερείπια των σταθμών άντλησης. Άνοιξαν με εκρηκτικά μεγάλες τρύπες στο κανάλι άρδευσης Dibis προς Taza Khurmatu, συμβάλλοντας σε μια κατά 80% μείωση της παραγωγής σιταριού της επαρχίας Κιρκούκ από το 2014. Πιο πρόσφατα, καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα πλησίαζαν στα τελευταία ιρακινά εδάφη τους στην Μοσούλη, οι τζιχαντιστές πυρπόλησαν δεκάδες πηγάδια πετρελαίου στην Qayyarah, στα νότια της πόλης. Δορυφορικές εικόνες [4] δείχνουν ότι ορισμένα από αυτά τα πηγάδια έχουν αρχίσει να διαρρέουν σε ένα παραπόταμο του Τίγρη.
ΕΝΑ ΘΛΙΒΕΡΟ ΜΕΛΛΟΝ
Αν οι ζημιές του πολέμου ήταν μόνο τα δεινά των υδάτων της χώρας, η κατάσταση θα μπορούσε να διασωθεί, λένε οι Ιρακινοί αξιωματούχοι. Αλλά η εμφάνιση του ISIS έχει, δυστυχώς, προστεθεί σε μια σειρά από προϋπάρχοντα προβλήματα. Η Τουρκία και το Ιράν [5] έχουν δημιουργήσει δεκάδες φράγματα στον Τίγρη και τον Ευφράτη κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Με την Βαγδάτη απασχολημένη, φαίνεται ότι από το 2014 έχουν αρχίσει να συγκρατούν περισσότερο νερό. Η Άγκυρα επιτρέπει να περνά από τα σύνορά της λιγότερο από το ένα τέταρτο της συνήθους ροής του Ευφράτη, αναφέρουν οι οικολόγοι της Nature Iraq, μιας τοπικής περιβαλλοντικής ΜΚΟ. Το Ιράν έχει κόψει σχεδόν όλο τον ποταμό Καρούν, που κάποτε απέθετε πέντε δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως στο Shatt al-Arab, το οποίο σχηματίζεται από την ένωση του Τίγρη και του Ευφράτη στο νότιο Ιράκ. Με τέτοια αδύναμη ροή στον κάτω ρου των δύο ποταμών, ο Περσικός Κόλπος εισβάλλει συνήθως μέχρι και 70 μίλια προς τα πάνω. «Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όλο το νερό του ποταμού ερχόταν στο Ιράκ», δήλωσε ο Janabi. «Αλλά τα πράγματα έχουν αλλάξει. Θα είναι πολύ, πολύ δύσκολο να πάρουμε τα πάντα πίσω». Το μερίδιο του Υπουργείου Υδάτινων Πόρων στο ταμείο επενδυτικών κεφαλαίων μειώθηκε από 1,7 δισ. δολάρια το 2013 σε 90 εκατομμύρια δολάρια πέρυσι, λέει ο Janabi, αφήνοντάς το σε αδυναμία να εκπληρώσει πολλές από τις ευθύνες συντήρησης των υποδομών του.
Όμως, παρά τις ανησυχίες για το μέλλον των ποταμών, το Ιράκ γίνεται όλο και πιο εξαρτώμενο από αυτούς κάθε χρόνο. Η όλο και περισσότερο ακανόνιστη βροχόπτωση στο Κουρδιστάν και την επαρχία Νινευή -τα μόνα μέρη της χώρας που προηγουμένως ήταν σε θέση να τα καταφέρουν με την ξηρική γεωργία- έχουν ωθήσει πολλούς αγρότες εκεί να αξιοποιήσουν τα τοπικά δίκτυα άρδευσης, προσθέτοντας στην επιβάρυνση των ποταμών. Ήδη, λιγότερο από το 60% των αγροτών στο βόρειο Ιράκ λαμβάνουν αρκετό νερό, λέει ο υπουργός Γεωργίας της κουρδικής περιοχής. Πιστεύει ότι ο αριθμός αυτός μόνο θα αυξηθεί καθώς η αλλαγή του κλίματος φέρνει τις συνέπειές της.
Ορισμένοι αγρότες προσπάθησαν να προσαρμοστούν στις δυσοίωνες συνθήκες απλώνοντας μουσαμάδες πάνω σε κοντινά εδάφη στα κανάλια άρδευσης για να περιορίσουν την εξάτμιση, ή σκάβοντας τα δικά τους (παράνομα) πηγάδια, παρότι τα αποθέματα των υπόγειων υδάτων του Ιράκ, επίσης, σε μεγάλο βαθμό έχουν αντληθεί. Αλλά για τους περισσότερους από αυτούς που εξαρτώνται από τα ποτάμια για την επιβίωσή τους, η λυπηρή ποσότητα και ποιότητα του νερού τούς έχει ρίξει απλώς σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια.
Στα έλη του νότιου Ιράκ, όπου τα επίπεδα του νερού είναι περίπου στο μισό του μέσου όρου των ιστορικών επιπέδων τους, οι μισθοί έχουν μειωθεί απότομα. Οι εκτροφείς βουβαλιών αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα καθώς το αλμυρό νερό συρρικνώνει την παραγωγή γάλακτος των ζώων τους, και οι ψαράδες είχαν ήδη δει πτώση των αλιευμάτων τους [6] πάνω από 60% μεταξύ 1981 και 2001 (τα τελευταία καταγεγραμμένα δεδομένα). Για πολλούς κατοίκους, οι οποίοι αναγκάστηκαν όταν ο τότε πρόεδρος του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, αποστράγγισε τα έλη την δεκαετίας του 1990, αλλά στην συνέχεια επέστρεψαν μετά το 2003, η κακή υγεία των υδάτινων οδών έχει κάνει την ζωή όλων αδύνατη. «Αυτές τις μέρες, υπάρχει μόνο βρώμικο νερό ή πολύ βρώμικο νερό. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι φεύγουν και πάλι», δήλωσε ο Ismail Khaled Dawoud, ένας ιδιοκτήτης βουβαλιών στον κεντρικό βάλτο.
Οι αξιωματούχοι στην Βαγδάτη έχουν δοκιμάσει να βοηθήσουν τους γεωργούς με μερικά μικρά μέτρα. Στο νότιο άκρο του Ιράκ, έχουν μοιράσει ενισχύσεις σε μετρητά για να βοηθήσουν κτηνοτρόφους και βοσκούς να κατασκευάσουν τσιμεντένιες δεξαμενές γλυκού νερού για τα ζώα τους. Αλλά η ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων υποδομών ύδρευσης της χώρας και η άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής θα κοστίσουν δισεκατομμύρια δολάρια που οι εξαρτώμενες από το πετρέλαιο Αρχές δεν έχουν. Οι διεθνείς δωρητές μπορεί τελικά να έρθουν σε βοήθειά τους όταν τελειώσουν οι μάχες. Αλλά οι διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις ήδη αγωνίζονται για κεφάλαια για την υποστήριξη πολλών εκατομμυρίων εκτοπισμένων ανθρώπων στο Ιράκ. Εν τω μεταξύ, η Τουρκία έχει σχεδόν ολοκληρώσει ένα μεγάλο φράγμα στο Ilisu, το οποίο απειλεί να περικόψει σημαντικά την ροή του Τίγρη μέχρι να γεμίσει η δεξαμενή του. Παρά την ξέφρενη άσκηση πίεσης από την Βαγδάτη, έχει προγραμματιστεί να λειτουργήσει αργότερα φέτος.
Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του Ιράκ, η τύχη του ήταν στενά συνυφασμένη με εκείνες του Τίγρη και του Ευφράτη. Ήταν από την διευθέτησή τους που οι αρχαίοι Σουμέριοι δημιούργησαν έναν από τους πρώτους πολιτισμούς. Και έτσι, καθώς η χώρα πηγαίνει από τη μια κρίση στην άλλη, φαίνεται τραγικά ταιριαστό ότι οι ποταμοί, επίσης, μοιράζονται τους αγώνες της.
* Ο PETER SCHWARTZSTEIN είναι δημοσιογράφος με βάση του το Κάιρο, εργάζεται για περιβαλλοντικά ζητήματα και ζητήματα ασφάλειας σε όλη την Μέση Ανατολή. Το άρθρο αυτό κατέστη δυνατό με χρηματοδότηση από το Δίκτυο Earth Journalism του Internews.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2017-04-07/dangerous-state-...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-02-15/cracks-islamic-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2015-08-23/rivers-babylon
[3] https://www.swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/comments/2016C03_...
[4] http://unosat-maps.web.cern.ch/unosat-maps/IQ/CE20140613IRQ/UNOSAT_A3_La...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-02-16/how-trump-can-wi...
[6] ftp://ftp.fao.org/FI/DOCUMENT/fcp/en/FI_CP_IQ.pdf
