Η ρωσική πυρηνική διπλωματία στη Μέση Ανατολή
Tων Yoel Guzansky, Zvi Magen, Oded Eran
(Πηγή : http://www.capital.gr)
Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin στην Αίγυπτο τον Φεβρουάριο του 2015, η Αίγυπτος και η Ρωσία υπέγραψαν ένα μνημόνιο κατανόησης για την κατασκευή του πρώτου σταθμού πυρηνικής ενέργειας στο El Dabaa στη Βορειοδυτική Αίγυπτο.
Στις 19 Νοεμβρίου του 2014, οι δύο χώρες υπέγραψαν μια συμφωνία ότι η Ρωσία θα κατασκεύαζε τέσσερα πυρηνικά εργοστάσια στην Αίγυπτο με χωρητικότητα 1.200 MW το κάθε ένα. Πραγματικά, η ανακάλυψη αυτού του σημαντικού αποθέματος φυσικού αερίου στα ύδατα της Αιγύπτου, θα περιορίσει το κίνητρο να στραφεί στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας, καθώς και τις βελτιωμένες σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Καΐρου. Προσφάτως, έλαβε χώρα μια επαναπροσέγγιση μεταξύ των δύο χωρών, με την αφαίρεση κάποιων από τους αμερικανικούς περιορισμούς στις πωλήσεις όπλων που είχαν επιβληθεί στο καθεστώς του el-Sisi. Ωστόσο, μετά από τη συμφωνία με τη Ρωσία, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Adbel Fattah el-Sisi εκφώνησε μια ομιλία που καταγράφηκε στην αιγυπτιακή τηλεόραση, ότι "αυτό ήταν ένα μεγάλο όνειρο για την Αίγυπτο, να έχει ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό το όνειρο ήταν εκεί για πολλά χρόνια και σήμερα, Θεού θέλοντος, κάνουμε το πρώτο βήμα ώστε να συμβεί”.
Στις 19 Νοεμβρίου του 2014, οι δύο χώρες υπέγραψαν μια συμφωνία ότι η Ρωσία θα κατασκεύαζε τέσσερα πυρηνικά εργοστάσια στην Αίγυπτο με χωρητικότητα 1.200 MW το κάθε ένα. Πραγματικά, η ανακάλυψη αυτού του σημαντικού αποθέματος φυσικού αερίου στα ύδατα της Αιγύπτου, θα περιορίσει το κίνητρο να στραφεί στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας, καθώς και τις βελτιωμένες σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Καΐρου. Προσφάτως, έλαβε χώρα μια επαναπροσέγγιση μεταξύ των δύο χωρών, με την αφαίρεση κάποιων από τους αμερικανικούς περιορισμούς στις πωλήσεις όπλων που είχαν επιβληθεί στο καθεστώς του el-Sisi. Ωστόσο, μετά από τη συμφωνία με τη Ρωσία, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Adbel Fattah el-Sisi εκφώνησε μια ομιλία που καταγράφηκε στην αιγυπτιακή τηλεόραση, ότι "αυτό ήταν ένα μεγάλο όνειρο για την Αίγυπτο, να έχει ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό το όνειρο ήταν εκεί για πολλά χρόνια και σήμερα, Θεού θέλοντος, κάνουμε το πρώτο βήμα ώστε να συμβεί”.
Το βασικό εμπόδιο στο θέμα του project, είναι το ερώτημα της χρηματοδότησης. Η οικονομική κατάσταση της Αιγύπτου δεν της δίνει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει μια επιχείρηση τέτοιου μεγέθους, και είναι αμφίβολο ότι η Σαουδική Αραβία, η οποία οικονομικά υποστηρίζει το καθεστώς του el-Sisi, μπορεί να χρηματοδοτήσει αυτό το φιλόδοξο project, δεδομένων των αξιοσημείωτων πιέσεων που ασκούνται στα δημοσιονομικά της εξαιτίας της πτώσης των πετρελαϊκών τιμών. Ο el-Sisi τόνισε η Αίγυπτος θα αποπληρώσει το δάνειο μέσω της πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγεται από τους αντιδραστήρες, αφού ξεκινήσουν να λειτουργούν το 2022. Η Μόσχα υποτίθεται ότι θα δανείσει στην Αίγυπτο τα λεφτά που χρειάζεται για να κατασκευάσει τους αντιδραστήρες, στο πλαίσιο μιας συνολικής συμφωνίας, η οποία περιλαμβάνει την προμήθεια καυσίμων για τους αντιδραστήρες, τη συντήρηση, την εκπαίδευση, και τις επισκευές.
Στο πλαίσιο αυτό, και παράλληλα με τις προσπάθειες της Ρωσίας για τερματισμό του πολέμου στη Συρία, είναι επιτακτική ανάγκη να κοιτάξουμε το άλλο διπλωματικό κομμάτι της Ρωσίας στη μέση αναστολή -τα σχέδια για τη δημιουργία μη στρατιωτικών πυρηνικών αντιδραστήρων. Η Ρωσία δεν είναι νέος παίκτης στην κατασκευή τέτοιων πυρηνικών αντιδραστήρων στη Μέση Ανατολή, αλλά η επιθυμία της Μόσχας και των χωρών στην περιοχή να συνεργαστούν σε αυτή τη σφαίρα, έχει γίνει σαφώς πιο έντονη, όπως αποτυπώνεται στην αναπτυσσόμενη στρατιωτική εμπλοκή στην πώληση του πυρηνικού know-how και των εγκαταστάσεων στην περιοχή.
Αυτός ο τρόπος δράσης ταιριάζει με το σύνολο του συνόλου των ρωσικών προσπαθειών να αποκαταστήσει και να ενισχύσει τους δεσμούς με τις χώρες στην περιοχή, μετά από το πάγωμα των σχέσεων στη διάρκεια της "Αραβικής Άνοιξης”. Αυτή η προσπάθεια έχει στόχο να εξυπηρετήσει τους στόχους της Ρωσίας στην περιοχή όπως και στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, στο πλαίσιο της αντιπαλότητάς της με τις ΗΠΑ. Η ρωσική στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, διεξάγεται στο πλαίσιο του συνασπισμού με τον στρατό του Assad και το Ιράν και των δορυφόρων του, ως μέρος των προσπαθειών για να προκαταλάβουν την Δύση στην καθιέρωση διπλωματικής και οικονομικής συνεργασίας με το Ιράν. Οι ρωσικές ενέργειες στη Συρία έχουν σκοπό να αντιμετωπίσουν την ισλαμική τρομοκρατία, ιδιαίτερα το Ισλαμικό Κράτος, προκειμένου να μειώσουν την απειλή των εξτρεμιστικών ισλαμικών οργανώσεων που επιχειρούν να διευρύνουν την επιρροή τους εντός του ρωσικού εδάφους. Ο κύριος στόχος της Ρωσίας ωστόσο, είναι στη διεθνή σφαίρα, και περιλαμβάνει το να επηρεάσει το μέλλον της Συρίας και να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση της περιοχής. Πραγματικά, η Ρωσία ενδιαφέρεται να εμπλακεί σε διάλογο με την Δύση, μεταξύ άλλων με την απόκτηση διαπραγματευτικού ατού για την προώθηση της συνολικής διευθέτησης στη Μέση Ανατολή (πρώτα στη Συρία) και στην Ανατολική Ευρώπη.
Για την Αίγυπτο, και όχι μόνο για αυτήν, η ρωσική πυρηνική επιλογή είναι ελκυστική διότι δεν έχει τις απαιτήσεις και τους περιορισμούς που συνδέονται με την πυρηνική συνεργασία με τη Δύση. Οι σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και αρκετών εκ των παραδοσιακών συμμάχων στην περιοχή, έχουν επιδεινωθεί κατά τα τελευταία πέντε χρόνια. Φαίνεται ότι αυτοί οι σύμμαχοι υποδεικνύουν προς την αμερικανική κυβέρνηση ότι έχουν άλλες επιλογές, συμπεριλαμβανομένων και των πυρηνικών. Η επιθυμία της Αιγύπτου να αναπτύξει ένα πυρηνικό πρόγραμμα συνδέεται επίσης με την αποφασιστικότητά της να βρει μακροπρόθεσμες λύσεις για τις αυξημένες ενεργειακές ανάγκες, όπως την κατασκευή μιας πυρηνικής, μη στρατιωτικής, εγκατάστασης σαν αυτή που κατασκευάζει το Ιράν, μετά από την συμφωνία για τα πυρηνικά με τις μεγάλες δυνάμεις. Η πυρηνική συνεργασία με αυτές τις χώρες είναι ζωτικής σημασίας για την Ρωσία, η οποία θέλει να χρησιμοποιήσει αυτή τη συνεργασία για να ξεπεράσει τα οικονομικά της προβλήματα, τα οποία έχουν επιδεινωθεί από την βύθιση των τιμών του πετρελαίου. Η Ρωσία μπορεί επίσης να φοβάται ότι η πυρηνική συμφωνία που υπέγραψε το Ιράν με τις μεγάλες δυνάμεις, είναι ικανή να ανοίξει το Ιράν στον ανταγωνισμό με άλλους δυτικούς παίκτες με συναφείς δυνατότητες και να οδηγήσει την Ρωσία έξω από την ιρανική αγορά. Η στροφή σε εναλλακτικές αγορές θα μπορούσε να είναι μία από τις ρωσικές αντιδράσεις στις νέες συνθήκες που ενδέχεται να προκύψουν στην περιοχή με την επικύρωση της συμφωνίας με το Ιράν.
Η Ρωσία ως εκ τούτου αυξάνει τη συνεργασία της σε αυτόν τον τομέα όχι μόνο με την Αίγυπτο αλλά επίσης και με το Ιράν. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το Ιράν σχεδιάζει να κατασκευάσει δύο ακόμη πυρηνικούς αντιδραστήρες στο Bushehr με τη συνδρομή της Μόσχας, κοντά στον υφιστάμενο αντιδραστήρα, ο οποίος είναι ενεργός από το 2011. Εκτός από το Ιράν, η Ρωσία έχει υπογράψει διάφορες συμφωνίες, ορισμένες για την κατασκευή αντιδραστήρων και άλλες για την μεταβίβαση του know-how στους συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή. Η Rosatom, η ρωσική επιχείρηση πυρηνικής ενέργειας, έχει ήδη ξεκινήσει την κατασκευή τεσσάρων πυρηνικών αντιδραστήρων με χωρητικότητα 1.200 MW ο κάθε ένας στο Akkuyu της Τουρκίας, με τον πρώτο αντιδραστήρα να είναι έτοιμος για να συνδεθεί με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, το 2023. Το μέλλον αυτού του project είναι αβέβαιο ωστόσο, δεδομένης της κρίσης που ξέσπασε μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας αφότου η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό αεροπλάνο.
Η Ιορδανία επιδιώκει να χτίσει μια πυρηνική -μη στρατιωτική- εγκατάσταση, εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης για ενέργεια, της έλλειψης πετρελαϊκών αποθεμάτων της χώρας (το 90% των ενεργειακών πόρων που καταναλώνει η Ιορδανία, εισάγονται) και της παρατεταμένης διακοπής της προσφοράς πετρελαίου από το Ιράκ και αερίου από την Αίγυπτο. Τον Μάρτιο του 2015, η Ιορδανία υπέγραψε μια συμφωνία με την Rosatom για την κατασκευή δύο αντιδραστήρων, ο πρώτος εκ των οποίων είναι προγραμματισμένο να ξεκινήσει να λειτουργεί το 2024, και ο δεύτερος το 2026. Το κόστος της συναλλαγής ανέρχεται περίπου στα 10 δισ. δολάρια. Η Ιορδανία θα ελέγχει το 51% των αντιδραστήρων και το υπόλοιπο θα βρίσκεται υπό ρωσικό έλεγχο. Η Ιορδανία, η οποία αρχικά ζήτηση την συνδρομή της Ουάσιγκτον, ξεκίνησε να διαπραγματεύεται με τους Ρώσους μετά από την απόρριψη ενός αμερικανικού αιτήματος, να μην επιχειρήσει έναν κύκλο πυρηνικών καυσίμων στην περιοχή. Όταν γραφόταν αυτό το άρθρο, οι δύο πλευρές δεν είχαν ακόμη καταλήξει σε συμφωνία για τις λεπτομέρειες χρηματοδότησης του σχεδίου.
Η Σαουδική Αραβία έχει επίσης δρομολογήσει ένα πυρηνικό -μη στρατιωτικό- πρόγραμμα, για το οποίο ισχυρίζεται πως θα αφορά την κάλυψη των αυξημένων ενεργειακών της αναγκών. Με τον τωρινό ρυθμό κατανάλωσης, η Σαουδική Αραβία είναι σε θέση να βρεθεί σε μία κατάσταση όπου θα διατεθεί το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου που παράγει, για την κάλυψη των δικών της εσωτερικών αναγκών, μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας. Η Σαουδική Αραβία επιδιώκει αναζητά εξωτερική βοήθεια προκειμένου να αποκτήσει την ίδια ικανότητα που αναπτύσσουν οι Ιρανοί και άλλοι στην περιοχή, ή που είναι έτοιμοι να το κάνουν. Για τον σκοπό αυτό, σειρά επιχειρήσεων έχουν ιδρυθεί στο βασίλειο, και έχουν υπογραφεί συμφωνίες -η πιο πρόσφατη με την Ρωσία. Τον Ιούνιο του 2015, οι δύο χώρες υπέγραψαν μια συμφωνία ότι η Ρωσία θα κατασκευάσει και θα υποστηρίξει ένα πυρηνικό πρόγραμμα στο βασίλειο. Αυτή δεν είναι η πρώτη συμφωνία μεταξύ των πλευρών στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, και δεν είναι καθόλου σαφές εάν θα βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ τους, δεδομένης της έντασης που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια, κυρίως εξαιτίας των αντικρουόμενων θέσεων των δύο στον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία και της ρωσικής στήριξης προς τον Assad. ΟΙ σαουδικές πηγές επιμένουν ωστόσο ότι "η Ρωσία θα διαδραματίσει έναν ρόλο-κλειδί στις πυρηνικές φιλοδοξίες του βασιλείου”.
Εκτός της πυρηνικής συνεργασίας μεταξύ της Αιγύπτου και της Ρωσίας, η Αίγυπτος προμηθεύεται πολεμικά αεροσκάφη από τη Ρωσία, μεταξύ των οποίων και το αμυντικό αεροπορικό σύστημα S-300. Το Ιράν αναμένεται επίσης να εξοπλιστεί με ένα σύστημα αυτού του είδους, καθώς και προηγμένα πολεμικά αεροσκάφη και άλλα οπλικά συστήματα. Επιπλέον της πυρηνικής συνεργασίας με την Ρωσία, η Σαουδική Αραβία είναι επίσης σε θέση να προμηθευτεί περισσότερα οπλικά συστήματα. Μετά από την ρωσική στρατιωτική παρέμβαση στην Συρία σε έναν συνασπισμό με το Ιράν, το Ισραήλ προσφάτως έχει βρεθεί αντιμέτωπο με τις ενωμένες δυνάμεις του συριακού στρατού, του ιρανικού στρατού και της Hizbollah, υποστηριζόμενες από την ρωσική στρατιωτική παρουσία στη Συρία.
Σε μια ομιλία του που δεν έχει τύχει μεγάλης κάλυψης από τα ΜΜΕ, ο Ed Royce, ένας γερουσιαστής των ΗΠΑ και ο πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του αμερικανικού κοινοβουλίου, υποστήριξε ότι ο πρεσβευτής των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων στις ΗΠΑ του είπε πως η χώρα "δεν ένιωθε πλέον δεσμευμένη” να απέχει από τον εμπλουτισμό ουρανίου, μετά από την συμφωνία για τα πυρηνικά που υπεγράφη με το Ιράν. Πραγματικά, δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι ο Ιρανός πρόεδρος θα ενθαρρύνει άλλες χώρες στη Μέση Ανατολή να αναπτύξουν ένα πυρηνικό πρόγραμμα, χαμηλότερο από το όριο των πυρηνικών στρατιωτικών. "Μου είπε, ο χειρότερός σου εχθρός έχει καταφέρει να έχει το δικαίωμα στον εμπλουτισμό. Είναι σωστό να προχωρήσετε τώρα στον εμπλουτισμό που και οι φίλοι σας θα θέλουν επίσης, και δεν θα είμαστε η μόνη χώρα”, δήλωσε ο Royce, δίνοντας περισσότερες λεπτομέρειες σε μια τηλεφωνική συνέντευξη με στο Associated Press.
Το Ισραήλ δεν μπορεί να αγνοήσει την απόκτηση προηγμένων ρωσικών οπλικών συστημάτων από τους γείτονές του, ή την γρήγορη είσοδό τους στο πυρηνικό πεδίο. Αυτά τα σχέδια μπορούν να λειτουργήσουν ως μια βάση για την απόκτηση μεγαλύτερου know-how και ως κάλυμμα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων, εάν η μεταβίβαση του know -how περιλαμβάνει ικανότητα εμπλουτισμού. Από την πλευρά της η Ρωσία προσέχει ώστε να διατηρήσει θετικές σχέσεις με το Ισραήλ, το οποίο θεωρεί ως έναν σημαντικό περιφερειακό παίχτη. Το Ισραήλ επίσης θεωρεί τη Ρωσία ως έναν βασικό παίκτη στην περιοχή, και οι δύο χώρες συντονίζουν τις κινήσεις τους προκειμένου να αποτρέψουν μια σύγκρουση μεταξύ των στρατιωτικών τους δυνάμεων στο συριακό έδαφος. Την ίδια στιγμή, το Ισραήλ περιμένει η Ρωσία να λάβει υπόψη της τα δικά του συμφέροντα ασφάλειας. Οι δύο χώρες φαινομενικά είναι πρόθυμες να εμπλακούν σε διάλογο που θα καλύψει τις σφαίρες επιρροής τους, αλλά είναι αμφίβολο εάν το Ισραήλ θα είναι σε θέση να πείσει την Ρωσία ώστε στις συμφωνίες της με τις χώρες της περιοχής για την απόκτηση πυρηνικών αντιδραστήρων, να συμπεριλάβει περιοριστικές ρήτρες. Επιπλέον, ακόμη κι αν το Ισραήλ είναι σε θέση να επηρεάσει την Μόσχα σε κάποιο βαθμό, είναι πολύ αμφίβολο εάν ορισμένες από αυτές τις χώρες, οι οποίες έχουν απορρίψει μέχρι σήμερα τα αμερικανικά αιτήματα ότι αποδέχονται τους όρους και τους περιορισμούς, θα αποδεχθούν τέτοια αιτήματα από τη Ρωσία.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.inss.org.il/index.aspx?id=4538&articleid=11195
