Η αναζωογονητική δύναμη της συμμετοχικής δημοκρατίας
ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στη Νέα Δημοκρατία έφερε ένα χαμόγελο αισιοδοξίας σε μεγάλο αριθμό πολιτών, όχι απαραίτητα μόνο στους ψηφοφόρους της Κεντροδεξιάς.
Ο λόγος δεν έχει να κάνει με τις αυξημένες σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν πιθανότητες εκλογικής νίκης του κόμματος, ούτε με τα έντονα «αντι-ΣΥΡΙΖΑ» αισθήματα που διακατέχουν ένα τμήμα του πληθυσμού. Ο κύριος λόγος της ευφορίας συνδέεται με την αναζωογόνηση, που φέρνει η εκλογή Μητσοτάκη συνολικά στο πολιτικό σύστημα.
Ο λόγος δεν έχει να κάνει με τις αυξημένες σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν πιθανότητες εκλογικής νίκης του κόμματος, ούτε με τα έντονα «αντι-ΣΥΡΙΖΑ» αισθήματα που διακατέχουν ένα τμήμα του πληθυσμού. Ο κύριος λόγος της ευφορίας συνδέεται με την αναζωογόνηση, που φέρνει η εκλογή Μητσοτάκη συνολικά στο πολιτικό σύστημα.
Η προεκλογική περίοδος ήταν αποκαλυπτική. Καθένας από τους τέσσερις υποψηφίους παρουσίασε στο εκλογικό σώμα ένα δικό του ύφος και στυλ ηγεσίας. Χάρη στη σχετικά μεγάλη διάρκεια της καμπάνιας, και παρά την απουσία ντιμπέιτ, οι πολίτες είχαν όλο τον χρόνο να αντιληφθούν τη φυσιογνωμία των υποψηφιοτήτων. Στο τέλος, όπως λέμε και στον αθλητισμό, κέρδισε ο καλύτερος.
Ομως ούτε αυτό από μόνο του δεν εξηγεί τον νέο πολιτικό αέρα που έφερε το αποτέλεσμα. Εξάλλου, η δυναμική είχε αρχίσει να φαίνεται ήδη από την ημέρα του πρώτου γύρου, όταν έκπληκτοι είδαμε 400.000 άτομα, δηλαδή περισσότερο από το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων της Ν.Δ. στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, να πηγαίνουν στις κάλπες προκειμένου να εκλέξουν νέο πρόεδρο μέσα σε συνθήκες απογοήτευσης και χαμηλών προσδοκιών.
Η διαδικασία της άμεσης εκλογής του ηγέτη του κόμματος από τους ψηφοφόρους αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυνατότητας των θεσμών της άμεσης δημοκρατίας να ανανεώσουν την πολιτική ζωή και το ενδιαφέρον των πολιτών για τα δημόσια θέματα. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια επιτυχία της συμμετοχικής δημοκρατίας.
Στην Ευρώπη, ιδιαίτερα, υπάρχουν πολλές παρεξηγήσεις και συγχύσεις γύρω από την άμεση δημοκρατία. Ο όρος δεν υποδηλώνει την κατάργηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αλλά μια μορφή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που εκχωρεί στους πολίτες σημαντικό χώρο συμμετοχής μέσα στη νομοθετική πρακτική. Η άμεση δημοκρατία δεν προϋποθέτει την κατάργηση των επιπέδων αντιπροσώπευσης ή την εξάλειψη των πολιτικών κομμάτων ως οργανώσεων παραγωγής και μετάδοσης πολιτικών ιδεολογιών, αξιών και θέσεων πάνω στη χάραξη δημοσίων πολιτικών Αντίθετα, τα κόμματα όχι μόνο δεν απειλούνται αλλά επωφελούνται (όπως η Ν.Δ.) από την αυξημένη πολιτικοποίηση του πληθυσμού και τη γενικότερη ώσμωση των πολιτών με ευθύνες λήψης αποφάσεων. Είναι πιθανό μάλιστα, λόγω του ενδιαφέροντος που παρατηρείται, να εγγράψουν νέα μέλη, αναστρέφοντας την πορεία παρακμής τους που παρατηρείται παγκοσμίως τις τελευταίες δεκαετίες.
Γνωρίζω, βέβαια, πως τα επικριτικά επιχειρήματα εναντίον της άμεσης δημοκρατίας αφθονούν. Αρκετοί επισημαίνουν πως οι βασικοί θεσμοί της άμεσης δημοκρατίας (το δημοψήφισμα, η λαϊκή πρωτοβουλία και η ανάκληση) απειλούν ευθέως τη δυνατότητα των πολιτικών ελίτ να κυβερνούν, οδηγώντας στην υποβάθμιση του Κοινοβουλίου και σε καταστάσεις ακυβερνησίας ή στην κυριαρχία μιας λαϊκιστικής δημοψηφισματικού χαρακτήρα δημοκρατίας. Αλλοι επισημαίνουν το πόσο χρονοβόρες είναι οι διαδικασίες της συμμετοχικής δημοκρατίας αλλά και το μεγάλο κόστος τους.
Ας μην κρυβόμαστε όμως. Το πιο βασικό επιχείρημα εναντίον της άμεσης δημοκρατίας βρίσκεται αλλού: στη διαδεδομένη πεποίθηση πως ο μέσος άνθρωπος δεν έχει ούτε τις γνώσεις ούτε και τον χρόνο να αφιερώσει σε σύνθετα πολιτικά θέματα· ότι ο πολίτης δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική ως διαδικασία αλλά μόνον ως αποτέλεσμα. Οι άνθρωποι θέλουν να κυβερνώνται αποτελεσματικά, ισχυρίζονται κάποιοι, και όχι να σπαταλούν τον χρόνο τους σε ατέρμονες συζητήσεις και ακριβές εκλογικές καμπάνιες.
Αμφιβάλλω! Οχι μόνο γιατί πρόσφατες έρευνες δείχνουν το αντίθετο, αλλά γιατί η ίδια η εμπειρία φανερώνει πως οι πολίτες διψούν για συμμετοχή όταν αυτή έχει ουσιαστικό περιεχόμενο. Εξάλλου, από πού θα βρεθούν οι νέες πολιτικές ελίτ αν όχι από τη συμμετοχή στην πολιτική και την κινητοποίηση; Εντέλει, όποιος καταφέρεται εναντίον «των αδαών πολιτών» στην ουσία καταφέρεται εναντίον της ίδιας δημοκρατίας και όχι απλώς και μόνον κατά της άμεσης δημοκρατίας.
Μέχρι τη δεκαετία του ’80 το ενδιαφέρον για την άμεση δημοκρατία ήταν περιορισμένο και ο προβληματισμός που αφιερώθηκε σε αυτήν ασήμαντος. Τα δίπολα «Δημοκρατία ή ολοκληρωτισμός» και «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» μονοπωλούσαν τη δημόσια συζήτηση. Τα τελευταία χρόνια, λόγω και των δυνατοτήτων που έδωσαν οι νέες τεχνολογίες στα θέματα της διακυβέρνησης, της διαφάνειας και της δημοκρατίας, το ενδιαφέρον για εισαγωγή θεσμών άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας μεγάλωσε απότομα. Ηδη καταγράφονται πολλές περιπτώσεις, στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη κυρίως, εισαγωγής νέων θεσμών και πρακτικών συμμετοχικής δημοκρατίας.
Ο κόσμος μας αλλάζει. Ζούμε μια παράξενη και αντιφατική εποχή, κατά την οποία η κρίση της παραδοσιακής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας λόγω των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης οδηγεί μπροστά σε ένα σταυροδρόμι: είτε της υιοθέτησης αυταρχικών δρόμων όπως αυτοί της Ουγγαρίας και της Ρωσίας είτε επιλογής της οδού της συμμετοχικής/άμεσης δημοκρατίας στην οποία οι πολίτες αναλαμβάνουν μεγαλύτερες ευθύνες. Η δεύτερη οδός απαιτεί να εμπιστευτούν οι ελίτ τους πολίτες, όπως περίπου έγινε τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού με τη θέσπιση της καθολικής ψήφου. Είμαι σίγουρος πως αξίζει τον κόπο.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
