Δύο αποστολές για έκδοση νομίσματος
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Πληθώρα σχεδίων Β κυοφορούνταν στις τάξεις της πρώτης κυβέρνησης της Αριστεράς. Οπως αποκαλύπτει σήμερα η «Κ», ο Αλέξης Τσίπρας είχε συστήσει μυστική ομάδα ειδικών αποστολών.
Μεταξύ αυτών, ήταν η διαπραγμάτευση με τη Μόσχα για το άνοιγμα πιστωτικής γραμμής, εν γνώσει του Παναγιώτη Λαφαζάνη αλλά εν αγνοία του Γιάνη Βαρουφάκη. Η ομάδα αυτή απασχολήθηκε και με το πώς θα πληρώνονταν οι υποχρεώσεις του Δημοσίου (μισθοί και συντάξεις) στο σενάριο κατάρρευσης των διαπραγματεύσεων.
Μεταξύ αυτών, ήταν η διαπραγμάτευση με τη Μόσχα για το άνοιγμα πιστωτικής γραμμής, εν γνώσει του Παναγιώτη Λαφαζάνη αλλά εν αγνοία του Γιάνη Βαρουφάκη. Η ομάδα αυτή απασχολήθηκε και με το πώς θα πληρώνονταν οι υποχρεώσεις του Δημοσίου (μισθοί και συντάξεις) στο σενάριο κατάρρευσης των διαπραγματεύσεων.
Ο κ. Βαρουφάκης είχε προτείνει –επανειλημμένως– τη χρήση παράλληλου συστήματος πληρωμών. Το σχέδιο απορρίφθηκε γιατί θεωρήθηκε ότι η αντίδραση, ιδιαίτερα των συνταξιούχων, σε περίπτωση πληρωμής τους με IOUs ή (ακόμα χειρότερα) με πιστώσεις σε ένα παράλληλο ηλεκτρονικό σύστημα, θα ήταν εκρηκτική. Ετσι επικράτησε –σε πολύ προκαταρκτικό επίπεδο– η σκέψη να χρησιμοποιηθούν τα αποθεματικά σε ευρώ που φυλάσσονταν στο Νομισματοκοπείο (μη εγκεκριμένα προς κυκλοφορία από την ΕΚΤ).
Επιπλέον, είχαν γίνει ενέργειες προετοιμασίας της χώρας για έκδοση νέου νομίσματος. Είχαν γίνει δύο ταξίδια, σε δύο διαφορετικές ηπείρους, για επίσκεψη σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην έκδοση νομισμάτων. Από τα ταξίδια προέκυψε το συμπέρασμα ότι θα χρειαζόταν τουλάχιστον έναν μήνα από τη στιγμή που θα δινόταν η εντολή για να κυκλοφορήσει το νέο νόμισμα. Είχαν επίσης γίνει αποστολές σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, προκειμένου να συναφθούν συμφωνίες για την προμήθεια καυσίμων, μοσχαρίσιου κρέατος και φαρμάκων. Οι άνθρωποι που είχαν αναλάβει αυτές τις επαφές, έως και την εβδομάδα του δημοψηφίσματος, συνειδητοποίησαν ότι ο πρωθυπουργός δεν επιθυμούσε την ενεργοποίηση κανενός εξ αυτών των σχεδίων, που βρίσκονταν ούτως η άλλως σε πολύ πρώιμη φάση. Φοβήθηκε δύο πράγματα: την αποχώρηση κορυφαίων μελών της κυβέρνησης και ενδεχόμενη προσχώρησή τους σε οικουμενική χωρίς τη συμμετοχή του και την πιθανότητα κοινωνικής εξέγερσης.
Παρά τα ηρωικά του τιτιβίσματα την Κυριακή 28 Ιουνίου περί της αντίθεσης της ελληνικής κυβέρνησης στους κεφαλαιακούς ελέγχους, ο κ. Βαρουφάκης γνώριζε στη φάση εκείνη ότι ήταν αναπόφευκτοι. Οι τράπεζες, αν άνοιγαν τη Δευτέρα, θα «πέθαιναν» από ακατάσχετη αιμορραγία μαζικών αποσύρσεων καταθέσεων, στο πλαίσιο του πανικού που είχε προκαλέσει η προκήρυξη δημοψηφίσματος. Ηδη την προηγούμενη ημέρα, στην επίσκεψη των κ. Δραγασάκη και Τσακαλώτου στον Μάριο Ντράγκι, οι δύο πλευρές είχαν συζητήσει για την επιβολή των ελέγχων και είχαν συμφωνήσει να γίνει με τρόπο «ομαλό και αναστρέψιμο», όπως αναφέρει στην «Κ» ο κ. Δραγασάκης.
Στο Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας εκείνο το απόγευμα, ο κ. Βαρουφάκης εμφανίσθηκε συνεργάσιμος και μάλλον ευδιάθετος. Σχολίασε μάλιστα ότι οι κεφαλαιακοί έλεγχοι είχαν τα θετικά τους, καθώς θα αυξανόταν η χρήση καρτών. Η συνεδρίαση έληξε κατά τις 8, με τα βασικά σημεία της ΠΝΠ έτοιμα. Ωστόσο, ο κ. Στουρνάρας ενημερώθηκε για την τελική έκδοση της Πράξης πέντε λεπτά πριν από την προθεσμία (τα μεσάνυκτα) που του είχε δοθεί από την ΕΚΤ, με την πάροδο της οποίας θα λαμβάνονταν δραστικά, μη αναστρέψιμα μέτρα.
Στο μεσοδιάστημα, φτάνοντας –με μεγάλη καθυστέρηση– στο Μαξίμου, ο κ. Βαρουφάκης αντιμετώπισε ομαδικά πυρά. Ο κ. Τσίπρας εξοργίστηκε όταν συνειδητοποίησε ότι το προσχέδιο της ΠΝΠ δεν είχε πρόβλεψη για το ποσό που θα μπορούσαν να αποσύρουν ανά εβδομάδα οι συνταξιούχοι. Για πολλούς παρευρισκομένους ήταν ενδεικτικό της ελαφρότητας με την οποία ο κ. Βαρουφάκης διαχειριζόταν την κατάσταση.
Ο τελευταίος έχει ισχυριστεί ότι σε αυτή τη φάση εισηγήθηκε τα αντίμετρα που θεωρούσε ότι θα υποχρέωναν τελικά τους Ευρωπαίους σε συμβιβασμό: την αναδιάρθρωση των (υπό ελληνικό Δίκαιο) κρατικών ομολόγων στην κατοχή της ΕΚΤ, την εισαγωγή ενός παράλληλου ηλεκτρονικού συστήματος πληρωμών και την ανάκτηση ελέγχου της Τράπεζας της Ελλάδος. Σύμφωνα με τον ίδιο τον κ. Βαρουφάκη (στη συνέντευξή του στο ΣΚΑΪ), στην εισήγηση, που έγινε συντεταγμένα στο πλαίσιο του λεγόμενου «πολεμικού συμβουλίου» έξι ατόμων, αντιτάχθηκε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, που έπεισε τελικά τον πρωθυπουργό.
Η όποια εισήγηση του κ. Βαρουφάκη όμως φαίνεται ότι έγινε κυριολεκτικά «στο πόδι». Ο κ. Δραγασάκης δηλώνει στην «Κ» ότι δεν υπήρξε κάποια συνάντηση της ομάδας στην οποία αναφέρεται ο πρώην υπουργός και ότι το βράδυ εκείνο ο κ. Βαρουφάκης επανέλαβε ιδέες που είχε επαναλάβει αρκετές φορές στο παρελθόν, «αναφέροντας μάλιστα ότι δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν, γιατί δεν είχε γίνει η απαραίτητη προετοιμασία και οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές». «Είχα πει –και το επανέλαβα τις μέρες εκείνες του Ιουνίου– ότι μία παράταση της κατάστασης μη συμφωνίας θα μας οδηγούσε ξανά στην ανάγκη προσφυγής στο ΔΝΤ, αφού δεν θα είχαμε συνάλλαγμα για εισαγωγές», προσθέτει. Σχετικά με τον κ. Βαρουφάκη, δηλώνει με νόημα:
«Γίνεται μία προσπάθεια από κάποιους να ξαναγραφτεί η Ιστορία».
Ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, μιλώντας στην «Κ», δηλώνει και αυτός άγνοια για τη διεξαγωγή μιας τέτοιας ψηφοφορίας, αλλά και του ίδιου του «πολεμικού συμβουλίου». Αν έγινε τέτοια ψηφοφορία πάντως –σημειώνει– «δεν είναι τρόπος αυτός να παίρνει αποφάσεις, και ιδιαίτερα τέτοιου βάρους, μία κυβέρνηση, παρακάμπτοντας τα θεσμικά όργανα».
Οι ανησυχίες, ο εκνευρισμός, οι διεργασίες
Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος έχει ήδη πληροφορηθεί πριν από την προκήρυξη του δημοψηφίσματος για το ενδεχόμενο το υπουργείο Οικονομικών να επιχειρήσει να κινηθεί εκτός του πλαισίου που έθετε η συμμετοχή της χώρας στην ΟΝΕ. Λίγο πριν από το μεσημέρι της 26ης Ιουνίου, τηλεφώνησε στον Προκόπη Παυλόπουλο και του είπε ότι ενδέχεται να κληθεί να υπογράψει νομοθετική πράξη που θα εισήγαγε παράλληλο νόμισμα, χωρίς να έχει ενημερωθεί η ΕΚΤ. Ο κ. Στουρνάρας είπε στον κ. Παυλόπουλο ότι επρόκειτο για μία «πολύ επικίνδυνη» και «άκρως παράνομη» κίνηση, που θα οδηγούσε πιθανότατα στην αποκοπή της χώρας από το Target-2 (το σύστημα πληρωμών της Ευρωζώνης) και την αποχώρησή της από το ευρώ. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τον καθησύχασε, λέγοντάς του ότι δεν θα υπέγραφε τίποτα που να έθετε σε κίνδυνο την παραμονή της χώρας στο κοινό νόμισμα.
Η είδηση προκήρυξης του δημοψηφίσματος ενέτεινε τις ανησυχίες του διοικητή για πιθανές μη αναστρέψιμες κινήσεις του υπουργείου Οικονομικών. Ο κ. Στουρνάρας απευθύνθηκε στον Παναγιώτη Πικραμμένο, πρώην πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, υπό τον οποίο είχε χρηματίσει υπουργός στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Μαΐου-Ιουνίου 2012. Ο κ. Στουρνάρας τον είχε συμβουλευθεί κατά τις προηγούμενες εβδομάδες για τις πιθανές νομικές επιπλοκές ενός αδιεξόδου στις διαπραγματεύσεις. Τις κρίσιμες εκείνες ώρες ήθελε να μάθει πώς, από νομοθετικής απόψεως, θα μπορούσαν οι θιασώτες της ρήξης να κάνουν πράξη τα όνειρά τους περί παράλληλου νομίσματος.
Στις 3 Ιουλίου, δύο μέρες πριν από το δημοψήφισμα, ο κ. Στουρνάρας συναντήθηκε στην ΤτΕ με δικηγόρο απεσταλμένη από τον κ. Πικραμμένο. Οπως του είπε, το Σύνταγμα δεν παίρνει θέση όσον αφορά στην αντιστροφή της εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας. Βάσει του άρθρου 80 (παρ. 2), τον πληροφόρησε, τα σχετικά με την έκδοση νομίσματος ορίζονται με νόμο και άρα απαιτούν απλή πλειοψηφία. Συζητήθηκε επίσης το ενδεχόμενο να εισαχθεί παράλληλο νόμισμα ή σύστημα πληρωμών de facto, χωρίς νόμο ή υπουργική απόφαση (τη μέθοδο, που είναι άγνωστο πόσο είχε προχωρήσει η τεχνική επεξεργασία της, την αποκάλυψε λίγες μέρες αργότερα ο κ. Βαρουφάκης στην τηλεδιάσκεψη της OMFIF, όπου αναφέρθηκε στα περί χάκινγκ των ΑΦΜ). Οπως ενημερώθηκε, παρότι το άρθρο 128 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. χορηγεί στην ΕΚΤ και στις εθνικές κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης το αποκλειστικό δικαίωμα να εκδίδουν νόμιμο χρήμα εντός της Ε.Ε., δεν υπήρχε σαφής νομική διαδικασία για την επιβολή κυρώσεων στην Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αν το παραβίαζε.
Τις ίδιες μέρες φτάνει στα αυτιά του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος η πληροφορία περί πιθανού σχεδίου κατάληψης των αποθεματικών του Νομισματοκοπείου – 17 δισ. ευρώ τότε. Μη γνωρίζοντας τη σοβαρότητα της απειλής, ανέθεσε στον Γιάννη Ραχωβίτσα, πρώην υπαρχηγό της ΕΛΑΣ και σύμβουλο ασφαλείας της Τράπεζας από το 2012, να εντείνει τα μέτρα ασφαλείας.
Για περίπου μία εβδομάδα, οι υπάλληλοι ασφαλείας της ΤτΕ βρίσκονταν σε αυξημένη επαγρύπνηση, ενώ ενισχύθηκε και η φρούρηση του ίδιου του διοικητή. Ούτως ή άλλως καλά καταρτισμένοι, είχαν λάβει τα τελευταία χρόνια επιπλέον εκπαίδευση από ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας (όπως η Αντιτρομοκρατική). Ο κ. Ραχωβίτσας, εν τω μεταξύ, επικοινώνησε με τον αρμόδιο κλάδο στο Αρχηγείο της ΕΛΑΣ, ώστε να είναι προετοιμασμένοι και να μπορέσουν εντός πενταλέπτου να βρεθούν στο σημείο.
Τελικά, με τη δημοσιοποίηση της υπόθεσης του Νομισματοκοπείου στις 14 Ιουλίου, επήλθε και η χαλάρωση των μέτρων προστασίας (ήξεραν πλέον στην Τράπεζα ότι ο κίνδυνος είχε περάσει). Ο κ. Λαφαζάνης, στον οποίο αποδόθηκε η πρόθεση «απαλλοτρίωσης» των αποθεματικών, δηλώνει στην «Κ» ότι πρόκειται περί μυθευμάτων. Αφήνει όμως ανοιχτό το τι θα έκανε με τα αποθεματικά μία κυβέρνηση που θα αποφάσιζε –όπως ο ίδιος διακαώς επιθυμούσε– να θέσει την ΤτΕ υπό εθνικό έλεγχο, στο πλαίσιο ρήξης και επιστροφής σε εθνικό νόμισμα.
Διαψεύσεις και ερωτήματα αναπάντητα
Η συνέντευξη του κ. Βαρουφάκη στον ΣΚΑΪ προκάλεσε ενδιαφέρον εντός και εκτός συνόρων, αλλά και έντονες αντιδράσεις. Αμφισβητείται ευθέως, κατ’ αρχήν, κατά πόσον είχε πραγματικά ένα συγκροτημένο πλάνο για τη διαχείριση της ρήξης με την Ευρωζώνη.
«Δεν υπήρχε σχέδιο Β, Χ ή οτιδήποτε άλλο από τον κ. Βαρουφάκη», τονίζει ο κ. Δραγασάκης. «Του είχα ζητήσει γραπτή εισήγηση. Μου είχε πει ότι θα μου στείλει 60 σελίδες. Δεν μου τις έστειλε ποτέ». «Τόσο πριν όσο και μετά τις εκλογές μελετούσαμε ποικίλα ενδεχόμενα. Εντολή διερεύνησης σεναρίων υπήρχε, αλλά εντολή εφαρμογής σχεδίου ρήξης δεν δόθηκε ποτέ», τονίζει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.
Ο κ. Λαφαζάνης σημειώνει: «Δεν ήξερα για κανένα σχέδιο Βαρουφάκη. Αυτό που ξέρω είναι ότι όποτε αναφερόμουν στην ανάγκη να ακολουθήσουμε εναλλακτικό δρόμο, όποτε έλεγα ότι το ριζοσπαστικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να εφαρμοστεί μόνο με εθνικό νόμισμα, επικρατούσε νευρικότητα έως και πανικός». Ο επικεφαλής της ΛΑΕ τονίζει ότι δεν ήταν ενήμερος περί των προτάσεων Βαρουφάκη μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, ενώ αναφέρεται και στο θέμα της Ρωσίας: «Για μένα ο αγωγός [ο Turkish Stream] θα ήταν το ξεκίνημα για ειδική στρατηγική σχέση μεταξύ των δύο χωρών. Ο απευθείας δανεισμός απαγορευόταν από το μνημόνιο, αλλά αν η ΔΕΠΕΝΕ, την οποία εγώ ίδρυσα, έπαιρνε κάποια δισ. ως προκαταβολή επί των οφειλών από τη λειτουργία του, θα μπορούσε εν συνεχεία με αυτά να αγοράσει ελληνικά ομόλογα». Ακόμα και την προεκλογική εβδομάδα του δημοψηφίσματος, όταν ο κ. Λαφαζάνης είχε ελπίσει ότι μπορεί να επιτευχθεί η έξοδος από το ευρώ («δεν έβλεπα πώς ο Τσίπρας θα μπορέσει να μαζέψει το “Οχι”»), θυμάται ότι ο πρωθυπουργός «δεν ήταν ανοικτός στην ιδέα του εθνικού νομίσματος».
Σχετικά με τον ισχυρισμό του πρώην υπουργού Οικονομικών περί συμφωνίας με την Κίνα για χορήγηση πιστωτικής γραμμής, η οποία ανετράπη στη συνέχεια κατόπιν τηλεφωνήματος από το Βερολίνο στο Πεκίνο, ο κ. Δραγασάκης σημειώνει: «Δεν υπήρξε συγκεκριμένη συμφωνία για χρηματοδότηση. Υπήρξε δική μου αποστολή, τον Μάρτιο, στην οποία, μεταξύ άλλων, συζητήσαμε τη δυνατότητα της Κίνας να συμμετάσχει σε εκδόσεις εντόκων γραμματίων ή σε αναπτυξιακό δανεισμό». Δηλώνει δε άγνοια για οποιαδήποτε επικοινωνία του Πεκίνου με την ελληνική πλευρά, με αναφορά σε γερμανική παρέμβαση. Κινεζικές διπλωματικές πηγές δεν θέλησαν να σχολιάσουν στην «Κ» τον ισχυρισμό Βαρουφάκη.
Ο κ. Δραγασάκης διαψεύδει επίσης το αφήγημα Βαρουφάκη ότι οι Γερμανοί «ήθελαν εξαρχής τρίτο μνημόνιο με υπογραφή Τσίπρα». Αποκαλύπτει μάλιστα ότι υπήρξαν αποστολές βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος (CDU-CSU) στον ίδιο, στα τέλη Απριλίου, που είχαν ως σκοπό «τη διερεύνηση τρόπων αποτροπής ενός τρίτου δανείου». Παράλληλα, ωστόσο, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης τονίζει την πεποίθησή του ότι «υπήρχε σχέδιο αριστερής παρένθεσης από εγχώριες και ξένες δυνάμεις», με στόχο να μη γίνει ο ΣΥΡΙΖΑ θετικό παράδειγμα για άλλες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας.
Κατά τα άλλα παραμένουν τα γνωστά ερωτήματα, τα οποία δεν διαλεύκανε ο κ. Βαρουφάκης στη συνέντευξή του: Ποιοι συμμετείχαν στην ομάδα Grexit υπό τον καθηγητή Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ και τι περιλαμβάνεται στο πόρισμα που παρέδωσαν στον κ. Βαρουφάκη στις αρχές Μαΐου; Ποιοι συμμετείχαν σε αυτό που αποκαλεί «πολεμικό συμβούλιο», όπου ισχυρίζεται ότι μειοψήφησε το βράδυ της Κυριακής, 4 προς 2; Ποιος ήταν ο δεύτερος που τον στήριξε (ο κ. Λαφαζάνης διαψεύδει ότι ήταν εκείνος) και τι όργανο ήταν αυτό (κάθε πότε είχε συναντήσεις, τι πρακτικά κρατούνταν, κ.ο.κ.); Τέλος, πρότεινε όντως την επαναφορά της Τράπεζας της Ελλάδος υπό εθνικό έλεγχο και είχε δώσει εντολή σε συνεργάτες του να ετοιμάσουν σχέδιο νόμου ή υπουργικής απόφασης για παράλληλο νόμισμα ή «σύστημα πληρωμών»; Και πώς συνάδουν αυτές οι κινήσεις με την παραδοχή του ότι δεν υπήρχε (γιατί δεν είχε δοθεί η εντολή) ο απαραίτητος επιχειρησιακός σχεδιασμός και ότι οι συνέπειες της ρήξης θα ήταν το απόλυτο χάος;
