Η Ιερουσαλήμ του Ιράκ
Το Κιρκούκ θα μπορούσε να κρατά τα κλειδιά για τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής
Luay Al Khatteeb
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Το Κιρκούκ έχει μακρά ιστορία από προβλήματα. Μια πόλη σχεδόν ενός εκατομμυρίου ανθρώπων σε μια επαρχία που ακουμπά στην καρδιά της ιρακινής [1] κουρδικής επικράτειας, ήταν κάποτε μια περιοχή ανασυγκρότησης για τις εκστρατείες του ηγέτη του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, εναντίον των Κούρδων.
Σε αυτή την μάχη εντάχθηκε για λίγο ένα κουρδικό κόμμα, το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα (KDP) [2], στην πικρή μάχη του με το άλλο, την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK). Και πριν ο Σαντάμ ανέλθει στην εξουσία, τα διυλιστήρια πετρελαίου του Κιρκούκ δέχονταν επιθέσεις από Κούρδους αντάρτες [3].
Δεν δημιουργεί έκπληξη, λοιπόν, ότι ο Κούρδος πρώην πρόεδρος του Ιράκ, Τζαλάλ Ταλαμπανί, περιέγραψε περίφημα την φαινομενικά καταδικασμένη πόλη ως «την δική μας Ιερουσαλήμ» [4] -μια πόλη που διεκδικείται από πολλούς. Και αυτές τις ημέρες, ο αριθμός των διεκδικητών έχει επεκταθεί. Υπάρχει ακόμα το KDP και το PUK, τα οποία αμφότερα καθοδηγούν τους peshmerga, αλλά τώρα υπάρχουν και οι σιιτικές Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίηση (Popular Mobilization Units, PMU) [5] και περιθωριακοί από το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS) [6].
Ωστόσο, μέσα από όλα αυτά, το Κιρκούκ είναι εκπληκτικά ανθεκτικό.
ΠΕΡΙΠΛΟΚΕΣ
Ο Ταλαμπανί ήταν μάλλον σωστός στο ότι το Κιρκούκ είναι τόσο περίπλοκο όπως η Ιερουσαλήμ. Η ταυτότητα της πλούσιας σε πετρέλαιο πόλης ορίζεται από τρεις κύριες κοινότητες: Τους Άραβες, τους Κούρδους και τους Τούρκους. Από την δεκαετία του 1970 έως την δεκαετία του 1990, ο Σαντάμ προσπάθησε να σβήσει αυτήν την πολυμορφία μέσω μιας εκστρατείας αραβοποίησης, στην οποία δόθηκαν κίνητρα στους Σουνίτες Άραβες για να μετακινηθούν στην περιοχή, όπου εντάχθηκαν σε έναν άλλο πρόσφατο αραβικό πληθυσμό που είχε αποτολμήσει να πάει εκεί για να επωφεληθεί από τα πετρελαϊκά πλούτη της επαρχίας.
Μετά την αλλαγή του καθεστώτος το 2003, οι Κούρδοι έσπευσαν να διευθετήσουν το θέμα, εκδιώκοντας τις οικογένειες των Αράβων Σουνιτών [7] από τα σπίτια τους. Από τότε, έχουν υπάρξει εντατικές προσπάθειες διαμεσολάβησης [8] και περίπλοκες ρυθμίσεις ασφαλείας, που έγιναν γνωστές κατά την διάρκεια της παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ιράκ ως ο Μηχανισμός Συνδυασμένης Ασφαλείας (Combined Security Mechanism, CSM) [9]. Χρησιμοποιούμενος σε αμφισβητούμενες περιοχές, ο CSM μάζεψε Ιρανούς, Κούρδους και αμερικανικά κέντρα διοίκησης για να συντονίσουν [10] περιπολίες και να αποφύγουν συγκρούσεις.
Το CSM σχεδόν κατέρρευσε αρκετές φορές, οδηγώντας παραλίγο σε ανοιχτή σύγκρουση στην γειτονική Ντιγιάλα τον Αύγουστο του 2008 [11], όταν δυνάμεις της ιρακινής κυβέρνησης απαίτησαν από τους peshmerga [12] να εγκαταλείψουν μια διαφιλονικούμενη περιοχή μέσα σε 24 ώρες. Στο Κιρκούκ, ωστόσο, επικράτησε μια ασταθής ηρεμία.
Σύννεφα καπνού ανεβαίνουν από έναν πετρελαιαγωγό στο Τικρίτ, βόρεια της Βαγδάτης, στις 17 Απριλίου 2014. Από έναν σκουριασμένο αγωγό που εκτείνεται από τις πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ μέχρι το διυλιστήριο Baiji στην επαρχία Salahuddin διέρρευσε μεγάλη ποσότητα πετρελαίου στον Τίγρη ποταμό, σύμφωνα με έναν εκπρόσωπο της Northern Oil Company ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί. Η διαρροή δημιούργησε πανικό μόλις κάποιος πυροδότησε το πετρέλαιο, στέλνοντας τεράστια σύννεφα καπνού στην επαρχιακή πρωτεύουσα Τικρίτ, σύμφωνα με τους κατοίκους της πόλης. Ασθενοφόρα απομάκρυναν κατοίκους με δυσκολία στην αναπνοή. REUTERS
Κατά την διάρκεια των ετών, ωστόσο, η ανησυχία αυξήθηκε καθώς η παρουσία των peshmerga στην πόλη μονιμοποιήθηκε. Οι Κούρδοι είδαν μια ευκαιρία στην προέλαση του ISIS το 2014 σε ολόκληρη την περιοχή που σχεδόν προσάρτησε την επαρχία, καθώς ο ιρακινός στρατός κατέρρευσε. Ένας Κούρδος πολιτικός μέχρι που είπε ότι το Κιρκούκ αποτελεί πλέον μέρος τους «ευρύτερου Κουρδιστάν» [13]. Η απάντηση της Βαγδάτης, τουλάχιστον αρχικά, ήταν να προειδοποιήσει για τρομερές συνέπειες [14].
Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο περίπλοκα κατά το επόμενο έτος και μετά. Μισό εκατομμύριο [15] Σουνίτες πρόσφυγες έχουν εισέλθει στην επαρχία, πιέζοντας την ευαίσθητη δημογραφική ισορροπία, αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί καθώς η τελευταία απογραφή έγινε το 1957. Οι περισσότεροι ντόπιοι Σουνίτες έχουν τρομοκρατηθεί από το ISIS και ανησυχούν για τις φιλο-ιρανικές ομάδες που μπορεί να έρθουν στην πόλη, και έτσι αποδέχονται την σχετική ασφάλεια του τωρινού ελέγχου από τους Κούρδους. Αλλά άλλοι Σουνίτες είναι λιγότερο διαλλακτικοί. Ένας εξέχων Σουνίτης σεΐχης προειδοποίησε ότι, μετά την ήττα του ISIS, οι Κούρδοι πρέπει να παραιτηθούν από τον έλεγχο (της πόλης) [16].
ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Παρά το πόσο επικίνδυνα είναι τα πράγματα, το Κιρκούκ δεν έχει καταρρεύσει. Η πόλη περιοδικά υφίσταται επιθέσεις από το ISIS, αλλά δεν είναι υπό συνεχή πολιορκία, όπως η πόλη σουνιτικών φυλών, η Χαντίθα. Και στο Κιρκούκ, οι σχέσεις των Σουνιτών με τους peshmerga και την Βαγδάτη δεν ήταν ποτέ αρκετά κακές για να διευκολύνουν τον πλήρη έλεγχο του ISIS, όπως στην Μοσούλη. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στον πολυ-παινεμένο Κούρδο κυβερνήτη της πόλης, Najmaldin Karim, έναν άνθρωπο αποφασισμένο να αποτρέψει τον όποιο σπαραγμό στην πόλη. Μέχρι στιγμής, έχει καταφέρει να αντισταθεί στις πιέσεις τόσο από το Ερμπίλ, την πρωτεύουσα του ιρακινού Κουρδιστάν, το οποίο κυβερνάται από το KDP, όσο και την Βαγδάτη για να αποφασιστεί το τελικό καθεστώς του Κιρκούκ -δηλαδή, αν θα είναι τμήμα της κουρδικής περιοχής ή όχι- εν μέρει εξαιτίας των δεσμών του με το άλλο κέντρο εξουσίας των Κούρδων, το PUK, το οποίο έχει ιστορικούς δεσμούς με το Ιράν [17] και, επομένως, καλύτερες σχέσεις με τα σιιτικά κόμματα στην Βαγδάτη.
Στα σχόλιά του μετά την υποχώρηση των ομοσπονδιακών ιρακινών δυνάμεων από το Κιρκούκ, τον Ιούνιο του περασμένου έτους, ο Καρίμ ήταν επιφυλακτικός [18] όταν ρωτήθηκε εάν η αυξημένη παρουσία των peshmerga σήμαινε ότι το Κιρκούκ κινείτο πιο κοντά στην κουρδική περιοχή. Το PUK είναι κατά κανόνα λιγότερο κατηγορηματικό σε σύγκριση με το αντίπαλό του KDP σχετικά με το θέμα των αποσχιστικών τάσεων των Κούρδων [19]. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχει μια πιθανότητα ότι η Βαγδάτη και το PUK θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια ειρηνική διευθέτηση σχετικά με την πόλη. Η εναλλακτική λύση είναι το KDP του Μπαρζανί να προσπαθήσει να αποφασίσει μονομερώς για την τύχη της πόλης -πολύ πιθανόν έχοντας ως αποτέλεσμα μια προσάρτηση.
Είναι οι άλλες διασυνδέσεις του Karim που βοήθησαν να μειωθούν οι εντάσεις μεταξύ των μαχητών του PMF και των peshmerga. Συναντήθηκε [20] με τον Χάντι αλ-Αμίρι, τον επικεφαλής μιας ομάδας PMF, της Οργάνωσης Badr, για να συζητήσει αυτά τα θέματα και έχει διαφημίσει την ιδέα της συνεργασίας για την ασφάλεια [21]. Έχει χρησιμοποιήσει επίσης τις διασυνδέσεις του στην Βαγδάτη [22] για να βοηθήσει να σφυρηλατηθεί μια ασταθής συναίνεση ανάμεσα στην Βαγδάτη και το Ερμπίλ προς όφελος του Κιρκούκ.
Στα τέλη του 2014, η Βαγδάτη αποφάσισε ότι η κουρδική περιοχή θα μπορεί να υπολογίζει το πετρέλαιο του Κιρκούκ στην ποσόστωσή της που θα αποσταλεί στην State Oil Marketing Company (SOMO) ως ομοσπονδιακή εξαγωγή. Σε αντάλλαγμα, οι κουρδικές περιοχές θα πάρουν το 17% του ιρακινού προϋπολογισμού. Ο Karim έχει πει ότι όσο το Κιρκούκ παίρνει ένα ποσοστό επί της τιμής κάθε βαρελιού από τα κοιτάσματα του Κιρκούκ, μπορεί να συνεχίσει με τα έργα ανοικοδόμησης.
Ο κυβερνήτης του Κιρκούκ, Najmaldin Karim (κέντρο) περπατά με Κούρδους αξιωματικούς peshmerga κοντά στα κοιτάσματα πετρελαίου Khabbaz, στα περίχωρα του Κιρκούκ, την 1η Φεβρουαρίου 2015. REUTERS
Η πετρελαϊκή συμφωνία Βαγδάτης-Ερμπίλ διαφημίστηκε πολύ εκείνη την εποχή, αλλά φάνηκε να καταρρέει έκτοτε. Με τις τιμές του πετρελαίου να πέφτουν, το Ερμπίλ βλέπει τον έλεγχο του πετρελαίου του Κιρκούκ ως πιο σημαντικό από ποτέ. Η παραγωγή πετρελαίου του Κιρκούκ αποτελεί το 50% των τρεχουσών κουρδικών εξαγωγών πετρελαίου, ένα κρίσιμο ποσοστό για την μικρή, αλλά εξαρτημένη από το πετρέλαιο κουρδική περιοχή. Είναι από την παραγωγή πετρελαίου που το Κιρκούκ αντλεί τα περισσότερα έσοδα για τον προϋπολογισμό του, κάποια διοχετευόμενα μέσων της SOMO και κάποια από την κουρδική περιοχή, κάτι που είναι συμβολικό της ευαίσθητης ισορροπίας των οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων που πρέπει να αντιμετωπίσει ο Karim.
ΨΗΦΙΖΟΝΤΑΣ
Για χρόνια, το Κιρκούκ έχει αναβάλει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος [23] για να καθορίσει το τελικό καθεστώς του, όπως απαιτείται από το άρθρο 140 του ιρακινού συντάγματος. Είναι σημαντικό να κάνει τελικά την ψηφοφορία.
Οι κάτοικοι θα αντιμετωπίσουν μια επιλογή μεταξύ του να υπαχθούν πλήρως υπό την εξουσία της Βαγδάτης, προσχωρώντας στην Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση, ή να παραμείνουν ως ημι-αυτόνομη περιοχή. Καμιά επιλογή δεν είναι τέλεια, αλλά φαίνεται ότι ένας βαθμός αυτονομίας έχει ωφελήσει [24] την πόλη˙ στο κάτω-κάτω τα πηγαίνει καλύτερα από την Μοσούλη στην γειτονική επαρχία Ninewa (Νινευή).
Ότι και αν επιλέξουν οι άνθρωποι του Κιρκούκ, το θέμα του πετρελαίου θα πρέπει να αποσυνδεθεί από το επίμαχο εδαφικό ζήτημα. Θα ήταν σκόπιμο για το Κιρκούκ να συνεχίσει την σύμπραξη με την ομοσπονδιακή North Oil Company, να προσκαλέσει ξένες επενδύσεις, και να σχηματίσει την δική του εταιρεία πετρελαίου του Κιρκούκ για να λειτουργήσει τα κοιτάσματα πετρελαίου στην επαρχία. Σε αυτό το σενάριο, το Κιρκούκ θα διατηρήσει μια καλύτερη εμπορική θέση και θα απελευθερωθεί από τις πετρελαϊκές πολιτικές του KRG, οι οποίες έρχονται με το βάρος των διαμφισβητούμενων πωλήσεων πετρελαίου σε μειωμένες τιμές μέσω της Τουρκίας [25].
Ίσως η καλύτερη λύση θα ήταν μια συνεργασία με την Βαγδάτη ως ανεξάρτητη περιοχή, δουλεύοντας με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση για την προώθηση του πετρελαίου στους τοπικούς καταναλωτές, καθώς και την χρήση του διαδρόμου της Βασόρας για να εξάγει πετρέλαιο στις αγορές της Ασίας. Επιπλέον, ως περιοχή, το Κιρκούκ θα απολαύσει το συνταγματικό μερίδιο εσόδου, καθώς και τα πετροδολάρια. Αυτό θα μεγιστοποιήσει τα έσοδά του, βοηθώντας στην επέκταση των τοπικών βιομηχανιών και στην αύξηση της απασχόλησης.
Η εναλλακτική λύση θα μπορούσε να δει το Κιρκούκ να μετατρέπεται σε ένα «ασφαλιστήριο συμβόλαιο» για να διασώσει την κουρδική περιοχή, η οποία αντιμετωπίζει χρέος πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων και στερείται δημοκρατικά εκλεγμένου ηγέτη. Ο εκτελών χρέη ηγέτη, ο Μασούντ Μπαρζανί, ζήτησε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία αμέσως αφότου οι peshmerga κατέλαβαν την επαρχία. Και έχει -από το 2008- υποστηρίξει την παράκαμψη της Βαγδάτης και την πώληση διαμφισβητούμενου πετρελαίου άμεσα στην διεθνή αγορά, σε τιμές με έκπτωση με την βοήθεια της Τουρκίας. Όλα αυτά αντήχησαν στο υπόλοιπο Ιράκ ως οπορτουνισμός, και τα φορτία πετρελαίου κρίθηκαν παράνομα από τα δικαστήρια των ΗΠΑ [26].
Καθώς αντιμετωπίζει μια απόφαση, ίσως το Κιρκούκ θα προκαλέσει μια τάση στις επαρχίες του Ιράκ, καθώς οι ντόπιοι φωνάζουν όλο και περισσότερο υπέρ της αποκέντρωσης. Η δουλειά τώρα προς ένα πραγματικά ομοσπονδιακό σύστημα μπορεί και να κρατήσει ενωμένο το Ιράκ και μαζί να βελτιώσει την ασφάλεια και την οικονομία της χώρας. Ως εκ τούτου, το Κιρκούκ θα πρέπει να είναι επιφυλακτικό σχετικά με την ένταξη σε μια αδύναμη κουρδική περιοχή που δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά την ανεξαρτησία της χωρίς τα πετρέλαια του Κιρκούκ, ειδικά ενώ διοικείται από μια κυβέρνηση αντιδημοκρατική που μοιάζει με δυναστεία. Αλλά ο χρόνος μπορεί να εξαντλείται. Ο Karim μπορεί να είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για την δουλειά, αλλά δεν θα είναι για πάντα στην θέση του.
* Ο LUAY AL KHATTEEB είναι εξωτερικός συνεργάτης για την Εξωτερική Πολιτική στο Brookings Doha Center.
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2016-01-18/iraqs-jerusalem
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/iraq
[2] http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/iraq/stories/cia0915...
[3] https://journals.lib.unb.ca/index.php/JCS/article/viewFile/15068/16137
[4] http://www.economist.com/node/8976641
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2015-03-16/after-tikrit
[6] https://www.foreignaffairs.com/tags/isis
[7] https://www.hrw.org/reports/2004/iraq0804/7.htm
[8] https://wikileaks.org/plusd/cables/10BAGHDAD514_a.html
[9] http://nationalinterest.org/commentary/blood-oil-kurdistan-5394
[10] http://www.wikileaks-forum.com/cablegate/7/wikileaks-cable-implementing-...
[11] http://www.usip.org/sites/default/files/PB%2086.pdf
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2015-06-14/peshmerga-regres...
[13] http://www.reuters.com/article/iraq-kurdistan-exports-idUSL5N0OY2PI20140617
[14] http://www.nbcnews.com/storyline/iraq-turmoil/kurdish-troops-seize-iraqs...
[15] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iraq-governor-kirkuk-r...
[16] http://www.bloombergview.com/articles/2015-01-27/kurdish-victors-over-is...
[17] http://www.theguardian.com/world/2013/nov/21/iran-influence-iraqi-kurdistan
[18] http://www.voanews.com/content/article/1935757.html
[19] http://nationalinterest.org/feature/big-mistake-rush-kurdistans-independ...
[20] https://www.stratfor.com/sample/analysis/fight-kirkuk-goes-beyond-islami...
[21] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/02/iraq-national-guard-sh...
[22] http://english.shafaaq.com/politics/13132-abdul-mahdi-arrives-north-oil-...
[23] http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/kirkuk-a-test-fo...
[24] https://www.commentarymagazine.com/foreign-policy/middle-east/iraq/kirku...
[25] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[26] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-09-22/kurds-lose-fight-to-se...
