Πρώτη φορά θέμα εγγυήσεων στο Κυπριακό
Αλέξης Πετρόπουλος
(Πηγή : http://www.protagon.gr/)
Πρώτη φορά Αριστερά. Πρώτη φορά θέμα εγγυήσεων στο Κυπριακό. Τουλάχιστον, από την πλευρά της Αθήνας, αφού κανένα από τα εμπλεκόμενα μέρη δεν έθεσε ποτέ το θέμα των εγγυήσεων. Κι όμως, πρόκειται για την ουσία, ή μάλλον, για την κακοδαιμονία του Κυπριακού. Για την ακρίβεια, όπως φροντίζουν να υπενθυμίζουν με νόημα οι υποστηρικτές του Νίκου Κοτζιά, ο οποίος θέτει μετ΄επιτάσεως το θέμα των εγγυήσεων και την κατάργησή τους ως προϋπόθεση για την επίλυση του Κυπριακού, ούτε ο Τάσσος Παπαδόπουλος το είχε θέσει…
Αυτό είναι και καλό και κακό. Το καλό είναι ότι κάποιος επιτέλους μίλησε γι’ αυτή την «ανωμαλία», όπως το έχει θέσει η Αθήνα, της παρουσίας «εγγυητριών δυνάμεων» σε μια επανενωμένη Κύπρο-κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το κακό είναι ότι η επιμονή της Αθήνας να θέτει το ζήτημα της κατάργησης των εγγυήσεων σε αυτή τη φάση των συνομιλιών θεωρείται από κύκλους του Εσπεν Μπαρθ Αϊντα και της Αγκυρας ως πρόσχημα για να μην προχωρήσουν οι συνομιλίες, δεδομένης της αλλεργίας της Τουρκίας στο συγκεκριμένο θέμα. Για την ακρίβεια, ο απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για το Κυπριακό δεν ήθελε ούτε να ακούσει για την πρόταση Κοτζιά, αν και θεωρείται ότι κατά την τελευταία συνάντησή τους στην Αθήνα υπήρξε μια σχετική κατανόηση επί του ζητήματος. Δεν λείπουν και οι επικριτικές φωνές στη Λευκωσία που δεν ενθουσιάστηκαν αρχικά με το σχέδιο Κοτζιά, για να το στηρίξουν στη συνέχεια, αν και όχι με φανατισμό.
Κι αυτό διότι κυπριακές πηγές λένε ότι οι υπερβολικές προσδοκίες γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα μπορεί να οδηγήσουν στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση: δηλαδή σε μια νέα απόρριψη του όποιου σχεδίου επίλυσης του Κυπριακού από την ελληνοκυπριακή πλευρά λόγω ανησυχιών για την ασφάλειά τους την επόμενη μέρα στο νησί. Το ζήτημα φυσικά αφορά και τους Τουρκοκυπρίους που διαμηνύουν, σε σύμπνοια με την Αγκυρα, ότι το όποιο καθεστώς ασφαλείας την επόμενη μέρα στο νησί πρέπει να ανταποκρίνεται και στους προβληματισμούς των Τουρκοκυπρίων. Ο Αϊντα ήταν σαφής από την Αθήνα: η ασφάλεια της μίας πλευράς δεν πρέπει να είναι σε βάρος της ασφάλειας της άλλης… Το παρασκήνιο οργιάζει και οι πληροφορίες για τις ιδέες που πέφτουν στο τραπέζι επιμένουν ότι η Τουρκία επιχειρεί να επιβάλει την παρουσία των δικών της στρατευμάτων στο νησί και για μια μεταβατική περίοδο μετά τη λύση. Μα, για την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων φυσικά…
Τι είναι οι εγγυήσεις
Η Συνθήκη Εγγυήσεως συμφωνήθηκε στη Ζυρίχη μαζί με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου (1959) που υπογράφηκαν μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας, Τουρκίας, ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας. Με βάση το Αρθρο 1 της εν λόγω Συνθήκης η Δημοκρατία αναλάμβανε, μεταξύ άλλων, την υποχρέωση να μην προωθεί την ένωση του νησιού με άλλη χώρα ούτε τη διχοτόμησή του. Σε περίπτωση ανατροπής του καθεστώτος για το οποίο προνοούσαν οι συμφωνίες, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, σύμφωνα με το άρθρο IV της Συνθήκης, είχαν το δικαίωμα να επέμβουν συλλογικά ή μονομερώς με σκοπό την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης στο νησί. Επί της ουσίας, η Τουρκία χρησιμοποίησε την συγκεκριμένη πρόβλεψη της Συνθήκης Εγγυήσεως ως εφαλτήριο για την εισβολή στην Κύπρο. Μάλιστα, ο υπουργός Εξωτερικών των κυβερνήσεων Καραμανλή-ΕΡΕ, Ευάγγελος Αβέρωφ, είχε παραδεχθεί ότι στις Συμφωνίες Ζυρίχης -Λονδίνου έπρεπε να υπάρξει μεγαλύτερη σαφήνεια ως προς τα δικαιώματα της Τουρκίας σε σχέση με το επίμαχο θέμα της Συνθήκης Εγγυήσεως.
Και μετά τις εγγυήσεις τι;
Οι Ελληνοκύριοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο θέμα των εγγυήσεων και του άρθρου IV. Δεν χρειάζεται να αναφερθεί ότι η ύπαρξη συνθηκών που παρέχουν εγγυητικά δικαιώματα σε τρίτες χώρες – πόσο μάλλον σε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και δη της επανενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας που θα προκύψει μετά τη λύση – συνιστά αναχρονισμό, ενώ παραπέμπει σε στάτους προτεκτοράτου. Εξάλλου, στην τριγωνική σχέση των τριών εγγυητριών δυνάμεων, όπου τον κύριο ρόλο έπαιζε η Τουρκία και η Βρετανία συνήθως έπαιρνε το μέρος της Αγκυρας, η Ελλάδα ήταν πάντα ο πιο αδύναμος κρίκος. Η Τουρκία ήταν πάντα αυτή που επέμενε στη στρατιωτική διάσταση των εγγυήσεων, επιφυλλάσσοντας προφανώς για τον εαυτό της το δικαίωμα επέμβασης στην Κύπρο, ή, το φόβητρό της.
Πώς θα μπορούσε να τερματιστεί το καθεστώς των εγγυήσεων με τρόπο που καμία πλευρά δεν θα νιώθει ανασφάλεια έναντι της άλλης, όπως το έθεσε στην τελευταία του συνάντηση με τον Νίκο Κοτζιά ο Εσπεν Μπαρθ Αϊντα; Προφανώς, σε ό,τι αφορά την Αθήνα, αλλά και την ελληνοκυπριακή πλευρά, επανένωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, πλήρους κράτους-μέλους της ΕΕ δεν νοείται με παραμονή του καθεστώτος των εγγυήσεων. Για ευνόητους λόγους είναι η Αθήνα που σηκώνει το συγκεκριμένο θέμα και όχι η Λευκωσία, προκειμένου να μη δώσει πρόσχημα στην Τουρκία να την κατηγορήσει ότι τινάζει τις συνομιλίες στον αέρα.
Οχι ότι η Αγκυρα είναι έτσι κι αλλιώς πρόθυμη να το συζητήσει. Γνωρίζει, όμως, όπως σημειώνουν αρμόδιες πηγές, ότι αργά ή γρήγορα θα πρέπει να μπει στη συζήτηση για το τι θα αντικαταστήσει τις εγγυήσεις την επόμενη μέρα. η Αθήνα από την πλευρά της γνωρίζει ότι δεν υπάρχει περίπτωση οι Τουρκοκύπριοι και οι Τούρκοι να δεχθούν ένα διάδοχο σύστημα που δεν θα τους παρέχει εγγυήσεις.
Τούτων δοθέντων, δεν είναι τυχαίο που και η ελληνική πλευρά έχει αρχίσει να ρίχνει τους τόνους για το επίμαχο ζήτημα. Πίσω από τις κλειστές πόρτες, όμως, ήδη όλοι οι παίκτες των διαπραγματεύσεων εξετάζουν ιδέες για το τι θα μπορούσε να αντικαστήσει το σύστημα των εγγυήσεων. Προφανώς αυτό εννοούσε ο Αϊντα όταν είπε στον Κοτζιά ότι «διάφορες πλευρές έχουν ρίξει διάφορες ιδέες στο τραπέζι»… Πληροφορίες αναφέρουν ότι ανάμεσα σε αυτές υπάρχουν σκέψεις να αναλάβει τον ρόλο των εγγυήσεων η ΕΕ, άλλοι κάνουν λόγο για το ΝΑΤΟ (θα το ήθελε πολύ η Τουρκία, προσκρούει, όμως, στο ΑΚΕΛ), ή για τον ΟΗΕ (κάποιοι μιλούν για αξιοποίηση του Κεφαλαίου 7 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο προβλέπει τη χρήση βίας ύστερα από απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας και άρα θα μπορούσε να καλύψει τις ανησυχίες και των δύο πλευρών). Βέβαια, υπάρχουν και πιο προωθημένες σκέψεις (από την τουρκική πλευρά) για παραμονή της ως εγγυήτριας δύναμης και μετά τη λύση, αλλά χωρίς δικαιώματα επί των Ελληνοκυπρίων, αλλά και η ιδέα δημιουργίας ενός μικρού και ευέλικτου στρατού. Αν η συμφωνία του Ντέιτον για τη Βοσνία ήταν περίπλοκη, περιμένετε να δείτε το τελικό σχέδιο για το Κυπριακό.
