Η εναλλακτική της Αλγερίας
Γιατί το Αλγέρι υπεραμύνεται της τάξης στο εσωτερικό της χώρας αλλά όχι στο εξωτερικό
Geoff D. Porter
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Οι αναταραχές της Αραβικής Άνοιξης φάνηκε να προσπέρασαν μια χώρα: Την Αλγερία. Στα ανατολικά της, η Λιβύη ξέσπασε σε εμφύλιο πόλεμο, ενώ η Τυνησία υπέστη ένα κύμα τρομοκρατίας που έθεσε σε κίνδυνο την δημοκρατική μεταστροφή της και την οικονομική της ανάκαμψη.
Προς τα νότια, το Μάλι μένει ακόμα ενωμένο, αν και μόλις μετά βίας, χάρη σε μια γαλλική δύναμη σταθεροποίησης. Όλο αυτό το διάστημα, όμως, η Αλγερία έχει παραμείνει ένα αξιόπιστο προπύργιο -αν και αποτελεί επίσης ένα είδος αινίγματος.
Από πολλές απόψεις, η Αλγερία είναι μια συνηθισμένη δημοκρατία. Έχει διεξάγει αρκετές εκλογές, τις οποίες οι διεθνείς παρατηρητές έκριναν ότι ήταν ελεύθερες και δίκαιες και οι οποίες ξεχώρισαν για την πληθώρα των πολιτικών κομμάτων. Υπάρχει ελευθερία του Τύπου και ενεργό, αφοσιωμένο εργατικό κίνημα. Τα Υπουργεία της στελεχώνονται από ικανούς τεχνοκράτες ˑ το πρωτόκολλο επιβάλλεται από την γραφειοκρατία της όπως πρέπει. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο Joan Polaschik, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αλγερία [1], «Η ζωή εκεί είναι πραγματικά φυσιολογική. Οι άνθρωποι βγαίνουν έξω για ψώνια, πηγαίνουν σε εστιατόρια». Ακόμη κι η γαλλική τηλεόραση έχει φτάσει σ’ αυτό το συμπέρασμα. Μια επερχόμενη σειρά της εστιάζει σε διάφορους Αλγερινούς που ζουν εμφανώς συνηθισμένες ζωές: Μια γυναίκα δύτης, ένας σεφ που έχει εμμονή με την φρεσκάδα κι ένας λάτρης της φύσης που οδηγεί μαθήτριες τραγουδώντας, «Χωρίς την φύση, δεν υπάρχει μέλλον».
Αλλά η Αλγερία είναι επίσης πολύ διαφορετική από τις άλλες χώρες. Αρχικά, εξακολουθεί να ζηλεύει ιδιαίτερα την κανονικότητα που θεωρούν πολλά άλλα κράτη δεδομένη. Αυτό το συναίσθημα έχει τις ρίζες του σε ένα πρόσφατο τραύμα: Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Αλγερία απειλήθηκε από μια ισλαμική εξέγερση. Όλοι σχεδόν οι άνθρωποι στην χώρα είτε επλήγησαν οι ίδιοι από την αποτρόπαια και αδιάκριτη βία είτε ήξεραν κάποιον άλλον που επηρεάστηκε από αυτήν. Η δημόσια ζωή εξαφανίστηκε, κάτι που ισχύει και για τους κινηματογράφους, τις καφετέριες, ακόμη και τα σήματα υποχρεωτικής διακοπής πορείας, αφού τα σταματημένα αυτοκίνητα στις διασταυρώσεις αποτελούσαν ιδανικούς στόχους για τους ενόπλους. Όταν επέστρεψαν τόσο αυτές όσο κι άλλες εκφάνσεις κανονικότητας, οι Αλγερινοί τις καλοδέχτηκαν, αν και κάπως διστακτικά –από φόβο μήπως η χώρα ξεχάσει όσα πέρασε κατά την διάρκεια της σκοτεινής της δεκαετίας.
Για τους Αλγερινούς, η κοινοτοπία αποτελεί έτσι ένα πολύτιμο δώρο που πρέπει να προστατευτεί. Αυτό εξηγεί γιατί οι απλοί Αλγερινοί δεν εκφράζουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Αραβική Άνοιξη. Παρά το γεγονός ότι ορισμένοι παρατηρητές υποστήριξαν ότι η αδράνεια των ανθρώπων οφειλόταν στον δεσποτισμό του κράτους που καταπίεζε την προθυμία τους να επαναστατήσουν, οι πραγματικοί λόγοι εντοπίζονται αλλού: Οι Αλγερινοί φοβούνταν την αποδιοργάνωση. Ευχήθηκαν τα καλύτερα στους γείτονές τους και τους προειδοποίησαν ότι ο δρόμος μπροστά τους θα ήταν δύσκολος. Και στην συνέχεια, η Αλγερία πήρε τον δρόμο της.
ΧΕΡΣΑΙΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ;
Ακόμη και καθώς η Αλγερία απολαμβάνει την σταθερότητα της, συνεχίζει να μάχεται με το παρελθόν -και η πάλη της αυτή εμφανίζεται σε ένα συχνά παράδοξο παρόν. Οι πολιτικοί της Αλγερίας χαρακτηρίζονται από μια τέτοια ασάφεια που φτάνουν σε σημείο να γίνονται μυστηριώδεις. Η πολιτική ηγεσία δεν μετέβη ποτέ πλήρως από το παράνομο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο του 1950 σε μια ανοικτή οργάνωση που ηγείται ενός σύγχρονου έθνους-κράτους με νομοθετικό σύστημα δυο σωμάτων και πολυκομματική πολιτική. Πολύ λίγοι Αλγερινοί γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις. Αντ’ αυτού, οι πολιτικές εμφανίζονται σαν τους κυματισμούς στο νερό αφότου η επιφάνειά του χτυπηθεί από πέτρα –μόνο που ούτε η πέτρα ούτε εκείνος που την έριξε στο νερό γίνονται ποτέ φανεροί.
Λόγω της απουσίας αποδεικτικών στοιχείων αποφασιστικής σημασίας, οι αναλυτές άρχισαν να περιγράφουν [2] μια μυστηριώδη ελίτ που κυβερνά την Αλγερία –και συχνά αποκαλείται le pouvoir- η σύνθεση της οποίας είναι αβέβαιη και η ισχύς της ανεξέλεγκτη. Αλλά όταν μέσα από τις θεωρίες προσπαθούν να ανακαλύψουν ποιοι είναι πραγματικά στο le pouvoir και τί είναι ικανοί να κάνουν, όλη η θεωρία καταλήγει σε εικασίες.
Η Αλγερία είναι επίσης ιδιαίτερα ανεξάρτητη. Για να εκφράσει ίσως την ακλόνητη δέσμευσή της για ουδετερότητα –η Αλγερία κατέχει αυτήν την στιγμή την προεδρία του Διεθνούς Κινήματος Ουδετερότητας- η χώρα αποφεύγει την αμοιβαία ανταλλαγή πολιτικών εξυπηρετήσεων που είναι ευρέως διαδεδομένη στην διπλωματία. Είναι δύσπιστη όσον αφορά την σύναψη συμφωνιών και σχέσεων που θα την υποχρέωναν να ανταποδώσει και θα περιόριζαν τις μελλοντικές της επιλογές. Και παρ’όλο που η Αλγερία δεν αδιαφορεί εντελώς για την διεθνή σκηνή, προβαίνει μόνο σε κάποιες απρόθυμες επαφές και συχνά εγκαταλείπει τα άμεσα οφέλη, προκειμένου να καταφέρει να μετριάσει τους μακροπρόθεσμους κινδύνους.
Ο συνδυασμός των δύο καθοριστικών πολιτικών χαρακτηριστικών της Αλγερίας -η βαθιά προσήλωση στην κανονικότητα και η αδιαφανής πολιτική διαδικασία- γίνεται όλο και πιο ασταθής, καθώς οι κίνδυνοι για την ασφάλεια συσσωρεύονται γύρω από τα σύνορά της. Οι εξελίξεις αυτές έχουν οδηγήσει σε μια συχνά αντιφατική διπλωματική στάση. Παρά το γεγονός ότι η Αλγερία παραμένει προσηλωμένη στην διαφύλαξη της σταθερότητας που έχει επιτύχει στο εσωτερικό των συνόρων της με οποιοδήποτε κόστος, η προσέγγιση που υιοθετεί για τις κρίσεις στο εξωτερικό διακινδυνεύει να τους επιτρέψει αθέλητα να θεριέψουν και να γίνουν όλο και πιο προβληματικές για την Αλγερία στην συνέχεια.
Αρχικά, αν κι η Αλγερία αποθαρρύνει έντονα τις άλλες χώρες από την χρήση βίας, ιδίως σε διασυνοριακό επίπεδο, φάνηκε πρόθυμη να χρησιμοποιήσει τον ισχυρό στρατό της στο εσωτερικό της χώρας. Το 2013, ο αλγερινός στρατός έδωσε άμεσα ένα τέλος στην τρομοκρατική αντιπαράθεση που έλαβε χώρα στην εγκατάσταση φυσικού αερίου In Amenas, απελευθερώνοντας περισσότερους από 700 ομήρους, μεταξύ των οποίων πάνω από 100 ήταν ξένοι. Η κυβέρνηση επίσης ανέπτυξε χερσαίες δυνάμεις με σκοπό να εξαφανίσει σχεδόν εξ ολοκλήρου την εξτρεμιστική ομάδα Jund al-Khilafa, η οποία είχε συμμαχήσει με το Ισλαμικό Κράτος (που ονομάζεται επίσης ISIS). Η τρομοκρατική οργάνωση ανακοίνωσε την ύπαρξή της τον Σεπτέμβριο του 2014 ˑ μέχρι τον Δεκέμβριο, ο στρατός την είχε αποδεκατιστεί και είχε σκοτώσει τους βασικούς της ηγέτες.
Όμως, αντί να επιδιώξει μια παρόμοια προσέγγιση με τις εξτρεμιστικές απειλές άλλων περιοχών, η Αλγερία έχει υιοθετήσει μια διπλωματική τακτική που συχνά φαίνεται ουτοπική κι έχει εξαιρετικά αβέβαιες πιθανότητες επιτυχίας. Αυτή είναι κι η στρατηγική της απέναντι στις κρίσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη στο Μάλι και την Λιβύη. Και στις δύο περιπτώσεις, η Αλγερία ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων που είχαν ως στόχο να συμπεριλάβουν όσα ενδιαφερόμενα μέρη και διαφορετικές απόψεις μπορούσαν, διακινδυνεύοντας έτσι να καταλήξει σε ατελείωτες συζητήσεις που δεν θα καταφέρουν να αλλάξουν με κανέναν τρόπο την κατάσταση –πόσω μάλλον να αντιμετωπίσουν τις ιδιαίτερες συνθήκες που προκάλεσαν τις κρίσεις εξαρχής.
Στο Μάλι, για παράδειγμα, η Αλγερία άρχισε συνομιλίες [3] για την διευθέτηση της σύγκρουσης μεταξύ της κυβέρνησης, των αυτονομιστικών ομάδων και των κυβερνητικών συμμαχικών πολιτοφυλακών τον Ιανουάριο του 2014. Ο διάλογος έχει συγκεντρώσει τουλάχιστον οκτώ διαφορετικούς σημαντικούς φορείς (συμπεριλαμβανομένων των δύο ανταρτικών κινημάτων, του Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος της Azawad και την Οργάνωση Πατριωτικών Αντιστασιακών Δυνάμεων και Κινημάτων), τέσσερις κυβερνήσεις (της Μπουρκίνα Φάσο, του Τσαντ, της Μαυριτανία και του Νίγηρα), καθώς και πέντε πολυμερείς οργανισμούς. Και παρ’όλο που οι συνομιλίες κατάφεραν να επιφέρουν μόνο κάποια ακανόνιστη πρόοδο σε ένα διάστημα 14 μηνών, η Αλγερία παρέμεινε προσηλωμένη στην διατήρησή τους.
Ομοίως, στην Λιβύη, η Αλγερία υποστήριξε πολύπλευρες διαπραγματεύσεις στις οποίες συμμετείχαν αξιωματούχοι του παλαιού καθεστώτος του Καντάφι και της Μαχόμενης Ισλαμικής Οργάνωσης της Λιβύης (μιας τρομοκρατικής οργάνωσης που τελικά απορροφήθηκε από την αλ Κάιντα), καθώς και άλλες εννέα χώρες. Η Αλγερία απέκλεισε μόνο τις τρομοκρατικές οργανώσεις που έχουν αναγνωριστεί από τα Ηνωμένα Έθνη. Ο τελευταίος γύρος διαπραγματεύσεων [4] άρχισε στο Αλγέρι μόλις αυτήν την εβδομάδα υπό την επίβλεψη της αποστολής υποστήριξης του ΟΗΕ στην Λιβύη. Αντανακλώντας ίσως τον βασανιστικά αργό ρυθμό των συνομιλιών, ο τόνος τους φανερώνει μια αυξανόμενη απελπισία, με τον ειδικό εκπρόσωπο των Ηνωμένων Εθνών να υπερασπίζεται το γεγονός ότι «δεν πρέπει να σκοτωθούν άλλοι Λίβυοι». Η Αλγερία, ωστόσο, επιμένει στην απαρέγκλιτη υποστήριξή της για την συγκεκριμένη διαδικασία.
Η κυβέρνηση της Αλγερίας δικαιολογεί την προσέγγισή της με το επιχείρημα ότι μόνο αυτό το είδος διαδικασίας χωρίς αποκλεισμούς μπορεί να οικοδομήσει μια σταθερή ειρήνη. Επικαλείται, επίσης, ιδεολογικούς λόγους για την άρνησή της αναφορικά με την χρήση του δικού της στρατού στο εξωτερικό, διατηρώντας την δέσμευσή της για τα απαράβατα δικαιώματα κυριαρχίας των άλλων κρατών. Οι σκεπτικιστές επικρίνουν τέτοιες εξηγήσεις ως συγκεκαλυμμένη δειλία και απόπειρα χάραξης ηθικού ερείσματος. Ωστόσο, οι Αλγερινοί επιμένουν στην εν λόγω ρητορική με υπερηφάνεια, κρίνοντας ότι δεν υπάρχουν αντιφάσεις στις απόψεις της κυβέρνησής τους σχετικά με την χρήση βίας. Από πρακτικής άποψης, ωστόσο, η θέση τους γίνεται όλο και πιο δύσκολο να υποστηριχθεί μέρα με την μέρα: Εάν η χρήση βίας είναι τόσο αποτελεσματική στο εσωτερικό της χώρας, γιατί να μην ισχύει το ίδιο και στο εξωτερικό, ειδικά όταν οι μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει η Αλγερία προέρχονται από χώρες εκτός των συνόρων της;
Το να θέσει κανείς τα ερωτήματα αυτά στο εσωτερικό της χώρας, ωστόσο, παραμένει σχεδόν αδύνατο. Το περιθώριο συζήτησης μεταξύ των πολιτικών υπευθύνων είναι πολύ μικρό. Τα πολιτικά κόμματα που βρίσκονται στην εξουσία δεν συζητούν ποτέ με την αντιπολίτευση τις προοπτικές που υπάρχουν για το μέλλον, ενώ οι όποιες διαπραγματεύσεις γίνονται εμπλέκουν πάντα τους ίδιους συνομιλητές: Το γραφείο του πρωθυπουργού, τους συνδικαλιστές και τους συνδέσμους επιχειρηματιών. Ακόμη και τότε όμως, τις τελικές αποφάσεις τις παίρνει τελικά μια στενή και συχνά άγνωστη ομάδα ανθρώπων. Φυσικά, υπάρχουν μέλη της αντιπολίτευσης που έχουν ασκήσει κριτική προς την κυβέρνηση ενεργά και κατ’ επανάληψη -αλλά οι προσπάθειές τους έχουν επιφέρει ελάχιστη πραγματική αλλαγή.
Οι επόμενοι μήνες θα αποτελέσουν πιθανότατα την πρώτη πραγματική δοκιμασία για τις στρατηγικές που επέλεξε να ακολουθήσει η Αλγερία μέχρι τώρα. Ποτέ δεν έχει αντιμετωπίσει τόσο σοβαρές απευθείας απειλές στα δικά της σύνορα. Η ένταση των συγκρούσεων στο Μάλι επισκιάζει εκείνη των προηγούμενων εξεγέρσεων στον βορρά, ενώ οι διαμάχες φανερώνουν μια σαφή προοπτική εξάπλωσης στην Αλγερία. Ομοίως, στο επικίνδυνο τέλμα της Λιβύης, οι ισλαμιστές μαχητές γίνονται όλο και πιο τολμηροί μέρα με την μέρα. Προς το παρόν, η Αλγερία φαίνεται αποφασισμένη να παραμείνει προσκολλημένη στην συμβατική της προσέγγιση, ασκώντας πιέσεις για εύρεση πολιτικών λύσεων στις κρίσεις του εξωτερικού, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας για να μπορέσει να προστατευτεί για το ενδεχόμενο μη εύρεσης επιθυμητών λύσεων. Το πρόβλημα με αυτήν την στρατηγική είναι ότι ζητάει πάρα πολλά από τους απλούς Αλγερινούς, οι οποίοι μπορούν μόνο να ελπίζουν ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστεί η ομαλότητα που εκτιμούν τόσο πολύ.
* Ο GEOFF D. PORTER είναι διευθυντής του North Africa Risk Consulting, ενός γραφείου πολιτικού κινδύνου που ειδικεύεται στην βόρεια Αφρική, και επίκουρος καθηγητής στο Κέντρο Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας στην Στρατιωτική Ακαδημία των ΗΠΑ στο West Point.
Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143674/geoff-d-porter/the-algeria...
Σύνδεσμοι:
[1] http://wtop.com/national-security/2015/03/americas-advocate-algeria-says...
[2] http://www.economist.com/node/21554565
[3] http://www.nytimes.com/aponline/2015/02/16/world/middleeast/ap-ml-mali-a...
[4] http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=50558#.VSwTjZNKVD0
