Η διακυβέρνηση ως στείρα αναστάτωση
Νίκος Μαραντζίδης
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Ο κατ’ επάγγελμα πολιτικός πρέπει να έχει τρία βασικά γνωρίσματα, υποστήριξε ο σπουδαίος Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ σε μια σημαντική διάλεξή του με θέμα «Η πολιτική ως επάγγελμα».
Το πρώτο από αυτά είναι το πάθος, που στην περίπτωση της πολιτικής σημαίνει ψυχική και πνευματική αφοσίωση σε ένα σκοπό, σε μια ευρύτερη υπόθεση. Το πάθος μπορεί να είναι απαραίτητο, αλλά από μόνο του δεν είναι ικανό να παράγει θετικά αποτέλεσμα, όσο ειλικρινές κι αν είναι. Το αντίθετο μάλιστα· το πάθος, έλεγε ο Βέμπερ δανειζόμενος τα λόγια του φίλου του, επίσης κοινωνιολόγου, Γκέοργκ Ζίμελ, κινδυνεύει να μετατραπεί σε «στείρα αναστάτωση» (sterile excitation), εφόσον δεν είναι το αίσθημα ευθύνης που καθοδηγεί τις πράξεις του πολιτικού αλλά οι εσωτερικές του παρορμήσεις. Η υπευθυνότητα, το δεύτερο γνώρισμα που ο πολιτικός πρέπει να διαθέτει, συμβαδίζει απαραίτητα με το τρίτο γνώρισμα, την αίσθηση του μέτρου. Η τελευταία είναι ιδιαίτερα σημαντική αρετή, καθώς η αμετροέπεια έχει ως συνέπεια την έλλειψη νηφαλιότητας, και κατ’ επέκταση την αδυναμία ψυχρής και αντικειμενικής εκτίμησης της κατάστασης. Η απαίτηση για υπευθυνότητα και μέτρο διαχωρίζει τον κατ’ επάγγελμα πολιτικό από τον ερασιτέχνη, που μπορεί να λέει και να κάνει ό,τι θέλει χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες.
Το πρώτο από αυτά είναι το πάθος, που στην περίπτωση της πολιτικής σημαίνει ψυχική και πνευματική αφοσίωση σε ένα σκοπό, σε μια ευρύτερη υπόθεση. Το πάθος μπορεί να είναι απαραίτητο, αλλά από μόνο του δεν είναι ικανό να παράγει θετικά αποτέλεσμα, όσο ειλικρινές κι αν είναι. Το αντίθετο μάλιστα· το πάθος, έλεγε ο Βέμπερ δανειζόμενος τα λόγια του φίλου του, επίσης κοινωνιολόγου, Γκέοργκ Ζίμελ, κινδυνεύει να μετατραπεί σε «στείρα αναστάτωση» (sterile excitation), εφόσον δεν είναι το αίσθημα ευθύνης που καθοδηγεί τις πράξεις του πολιτικού αλλά οι εσωτερικές του παρορμήσεις. Η υπευθυνότητα, το δεύτερο γνώρισμα που ο πολιτικός πρέπει να διαθέτει, συμβαδίζει απαραίτητα με το τρίτο γνώρισμα, την αίσθηση του μέτρου. Η τελευταία είναι ιδιαίτερα σημαντική αρετή, καθώς η αμετροέπεια έχει ως συνέπεια την έλλειψη νηφαλιότητας, και κατ’ επέκταση την αδυναμία ψυχρής και αντικειμενικής εκτίμησης της κατάστασης. Η απαίτηση για υπευθυνότητα και μέτρο διαχωρίζει τον κατ’ επάγγελμα πολιτικό από τον ερασιτέχνη, που μπορεί να λέει και να κάνει ό,τι θέλει χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες.
Δυστυχώς, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να αντιληφθεί κανείς πως στην κυβέρνηση και την κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή, μόνο το ένα από τα τρία γνωρίσματα βρίσκεται σε αφθονία: περισσεύει το πάθος, αλλά το έλλειμμα υπευθυνότητας και η αμετροέπεια είναι πρόδηλα. Για κάποιους από τους κυβερνώντες, μάλιστα, έχω σοβαρές αμφιβολίες ακόμη και για την προέλευση αυτού του πάθους. Είναι άραγε πραγματική η αφοσίωσή τους στο σκοπό που διακηρύττουν; Πρόκειται για ρομαντικούς γεμάτους ανιδιοτελή συναισθηματισμό; Κρίνοντας από τη γενικότερη συμπεριφορά τους και το ύφος τους, αμφιβάλλω. Αντίθετα, μερικά από τα πρόσωπα της νέας διακυβέρνησης δείχνουν πως σκοπός της ζωής τους είναι η προεκβολή του «εγώ» τους, η προβολή του ναρκισσισμού και η ματαιοδοξία τους.
Η ματαιοδοξία, η ανάγκη δηλαδή να υπηρετείς συνεχώς τη δίψα σου για επίδειξη και δύναμη, δεν είναι ένα απλό ελάττωμα για τον πολιτικό, σύμφωνα με τον Γερμανό κοινωνιολόγο. Συνιστά, αντίθετα, μια καταστροφική αδυναμία που οδηγεί σε δύο θεμελιώδη λάθη: την άνευ ορίων υποκειμενικότητα και την ανευθυνότητα, που πολλές φορές ταυτίζονται. Τα δύο παραπάνω στοιχεία μπορούν να καταστήσουν τον πολιτικό έναν αφελή αλλά και επικίνδυνο ταυτόχρονα θηρευτή της λατρείας του πλήθους, που προκειμένου να την κατακτήσει δεν σταματά μπροστά σε κάθε δημαγωγία. Πρόκειται για την επιδίωξη της εξουσίας χωρίς περιεχόμενο, που στην εποχή μας συνιστά μια πραγματική μάστιγα για την πολιτική, καθώς μεταμορφώνει τους πολιτικούς από ηγέτες σε θεατρίνους.
Η ματαιοδοξία και η ιδεοληψία, η ανευθυνότητα και η αμετροέπεια αποτελούν μερικά από τα βασικά, πολύ φοβούμαι, συστατικά της σημερινής συγκυβέρνησης. Ακόμη δηλαδή κι όταν τα στελέχη της κυβέρνησης διακατέχονται από ειλικρινή αγωνία για την υπόθεση για την οποία αγωνίζονται και το πάθος τους δεν είναι αποτέλεσμα ναρκισσισμού (κάποιοι της κυβέρνησης δείχνουν ταπεινοί και γνήσια ρομαντικοί άνθρωποι), η πλήρης ταύτισή τους με την ιδεολογία τους, δηλαδή η παντελής αδυναμία κριτικής αποστασιοποίησης από αυτήν, τους μετατρέπει σε κακούς πολιτικούς, γιατί τους στερεί την ικανότητα της συνολικής και ψυχρής θέασης του κόσμου. Γι’ αυτό και δεν αντιλαμβάνονται καν πώς τους βλέπουν οι άλλοι, πόσο παράξενοι και αφελείς ταυτόχρονα δείχνουν. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, χωρίς να το καταλαβαίνουν, γίνονται επικίνδυνοι, για τη χώρα αλλά ακόμη και για τους ίδιους.
Αρκετοί στην κυβέρνηση δυσκολεύονται να εμπεδώσουν πως η διακυβέρνηση ως δραστηριότητα των κατ’ επάγγελμα πολιτικών δεν μπορεί να αντανακλά μόνο τις πεποιθήσεις παθιασμένων ιδεολόγων, αλλά οφείλει να λαμβάνει υπόψη τους κινδύνους για το σύνολο της κοινωνίας από τις μελλοντικές συνέπειες των αποφάσεών της. Εκεί στην κυβέρνηση πρέπει να κατανοήσουν άμεσα πως η πολιτική δεν είναι μια περιπέτεια για να κυλήσει λίγο παραπάνω αδρεναλίνη στο αίμα μας.
Αντίθετα, αυτό που συνιστά την πραγματική γοητεία της πολιτικής είναι η αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα στο πάθος και στην ευθύνη. Ο πραγματικός πολιτικός καταφέρνει να συνδυάζει τις πεποιθήσεις του με την αντικειμενική ανάγνωση της πραγματικότητας. Αποφεύγει τη Σκύλλα του κυνισμού και της αδράνειας, που γεννούν οι δυσκολίες και τα αντιτιθέμενα συμφέροντα, και δεν πέφτει στη Χάρυβδη της ιδεοληψίας και του ναρκισσιστικού φανατισμού, που τον απομακρύνει από τη ρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν έλεγε πως είναι πράγματι η πυξίδα που υποδεικνύει στον πεζοπόρο προς τα πού βρίσκεται ο Βορράς, αλλά αυτή δεν μπορεί να του πει απολύτως τίποτε για τα εμπόδια, τους βάλτους και τις ερήμους που θα συναντήσει κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Αν λοιπόν η νέα αριστερή διακυβέρνηση ρίξει τη χώρα στα βράχια, ποια ακριβώς θα είναι η χρησιμότητα της ιδεολογικής πυξίδας της, που κρατά με τόσο ζήλο στα χέρια;
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.
