Τα σενάρια της επόμενης μέρας
ΜΠΑΜΠΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Χρόνο μέχρι την 11η Μαΐου έχει η κυβέρνηση για να εξεύρει τον «έντιμο συμβιβασμό» που επιζητεί. Την επόμενη ημέρα πρέπει να πληρώσει προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ακόμη ένα σεβαστό ποσό εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, για το οποίο, αυτή τη στιγμή, δεν διαθέτει τα απαιτούμενα χρήματα.
Πολίτες, επιχειρηματίες και επενδυτές κάθε είδους, μέσα στη χώρα ή διεθνώς, σπεύδουν να υπολογίσουν τους κινδύνους μιας απρογραμμάτιστης προσωρινής στάσης πληρωμών του ελληνικού Δημοσίου. Οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι τα σενάρια μιας νέας ελληνικής καταστροφής δεν είναι τόσο περίπλοκα όσο νομίζουν κάποιοι. Η στάση πληρωμών αλλάζει αμέσως τα πάντα στην οικονομία. Η κατάργηση των κανόνων που επικρατούν στις συναλλαγές, η έξοδος από την κανονικότητα δεν κρύβουν κανένα μυστήριο, ούτε επιλέγουν τα θύματά τους.
Πρώτα η οικονομία και αμέσως μετά η κοινωνία θα περάσουν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η κατάρρευση της εμπιστοσύνης θα εισαγάγει την ελληνική οικονομία σε ειδικό καθεστώς. Οι συναλλαγές θα καταρρεύσουν και μαζί τους η πραγματική οικονομία. Αρχικώς, η χώρα θα βρεθεί απομονωμένη μέσα στην Ευρωζώνη. Πολύ γρήγορα όμως, υπό το φως των αναμενόμενων δραματικών εξελίξεων στην πολιτική σκηνή, θα χρειαστεί να πάρει την κρίσιμη απόφαση εγκατάλειψης του ευρώ. Ας δούμε το βασικό σενάριο των διαδοχικών φάσεων που θα προκαλέσει η νέα ελληνική κρίση πληρωμών.
Μια κρίση πληρωμών «εντός ευρώ» έχει προφανώς πολλές αρνητικές συνέπειες. Υποθέτουμε όμως ότι έχει ημερομηνία λήξης. Με την έννοια ότι η κρίση πρέπει να αντιμετωπιστεί σε διάστημα μερικών εβδομάδων, με τη λήψη κατάλληλων μέτρων που θα απομακρύνουν και θα περιορίσουν την επέκτασή της.
Η χώρα οδηγείται «εκτός ευρώ» στην περίπτωση που οι πολιτικοί αρνηθούν να λάβουν τα προσήκοντα μέτρα. Η «έξοδος» μπορεί να συμβεί είτε επειδή διαπιστώνεται πολιτικό αδιέξοδο ως προς τα μέτρα που θα απαιτήσει η αναστολή της κρίσης πληρωμών είτε επειδή στο μεταξύ θα έχει βρεθεί πολιτική συμφωνία που θα οδηγήσει σε εθνική απόφαση εγκατάλειψης του κοινού νομίσματος και τελικά της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αφού τα δύο αυτά γεγονότα είναι απολύτως συναρτημένα.
Αδυναμία αποπληρωμής
Το πρώτο επεισόδιο της κρίσης συνδέεται με την αδυναμία αποπληρωμής μιας δόσης των δανείων (ή των τόκων) που παραχώρησε από την άνοιξη του 2010 και μετά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Η αντίδραση «δεν πληρώνω» ήταν προφανώς από τα πρώτα μέτρα που σκέφτηκαν στην ομάδα Βαρουφάκη. Επαγγελματίες διαχειριστές κεφαλαίων αντιλήφθηκαν εύκολα, στη διάρκεια των αρχικών επαφών της κυβέρνησης και πάντως πριν από τα μέσα Μαρτίου, ότι οι κυβερνητικοί κύκλοι διερευνούσαν ήδη τις επιπτώσεις μιας παρόμοιας απόφασης.
Πριν από λίγες ημέρες όμως, η κ. Λαγκάρντ απήντησε δημοσίως και χωρίς περιστροφές ότι το Διοικητικό Συμβούλιο του Ταμείου δεν μπορεί να εξετάσει την παράταση των σχετικών υποχρεώσεων της Ελλάδας παρά μόνον στο πλαίσιο του σχετικού Μνημονίου που διαθέτει ο διεθνής οργανισμός με τη χώρα μας. Ο Γ. Βαρουφάκης είχε ήδη, άλλωστε, δηλώσει ότι η κυβέρνησή «μας» θα πληρώνει τα δάνειά της «στο διηνεκές».
Πόσο ειλικρινής είναι ο υπουργός; Ολοένα και περισσότεροι κομματικοί παράγοντες θεωρούν ότι αν το δίλημμα είναι «Ταμείο ή συντάξεις», δεν θα υπάρξει κανείς δισταγμός: προτεραιότητα για την κυβέρνηση έχει η πληρωμή των μισθών και των συντάξεων. Επομένως, η καθυστέρηση πληρωμής του Ταμείου θα είναι πολιτική απόφαση. Με σοβαρότατες οικονομικές επιπτώσεις. Ο κ. Βαρουφάκης έχει ενημερωθεί ότι αρκεί να χάσει το κράτος μία δόση για να θεωρηθεί ότι η Ελληνική Δημοκρατία αντιμετωπίζει κατάσταση παύσης πληρωμών.
Η «σχεδόν χρεοκοπία» διαδίδεται αστραπιαία σε όλες τις μορφές δανειακών υποχρεώσεων της χώρας. Αυτομάτως, το σύνολο του χρέους προς το Ταμείο γίνεται «απαιτητό». Ακόμη χειρότερα: ολόκληρο το χρέος προς το Ευρωπαϊκό Ταμείο Σταθεροποίησης καθίσταται επίσης ληξιπρόθεσμο και ακολουθούν τα αρχικά διακρατικά δάνεια.
Αυτό προβλέπουν οι ρήτρες αθέτησης (cross default) που υπάρχουν σε όλες τις συμβάσεις του ελληνικού χρέους. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θα χάσει το πλεονέκτημα που κέρδισε με απανωτές διαπραγματεύσεις, στη βάση των οποίων η αποπληρωμή του χρέους μας προς την Ευρώπη ξεκινά μετά το 2021.
Στη Λέσχη των Παρισίων
Η απώλεια της περιόδου χάριτος θα οδηγήσει σε καθεστώς πλήρους πτώχευσης. Αυτός ο «ξαφνικός θάνατος», εφόσον αποτελέσει επιλογή της κυβέρνησης, κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι είναι μέρος φημολογούμενου «σχεδίου Βαρουφάκη» και στοχεύει να καταστήσει υποχρεωτική για τους διεθνείς πιστωτές της χώρας μας τη συνέχιση της διαπραγμάτευσης στο τραπέζι της Λέσχης των Παρισίων. Στις υπηρεσίες της «Λέσχης» προσφεύγουν κράτη, πολύ φτωχότερα της Ελλάδας, που αντιμετωπίζουν την πτώχευση επί των χρεών τους, με σκοπό τον συμβιβασμό με τους πιστωτές τους. Πάντως, η προσφυγή στο Club de Paris με αίτημα την αναδιοργάνωση του χρέους θα είναι η μόνη λύση για την Ελλάδα.
Δεν θα διευκολύνει όμως τίποτε από όλα αυτά που απασχολούν, δικαίως, τους Ελληνες. Ολες οι συμφωνίες διευθέτησης χρεών συνοδεύονται πάντοτε από σκληρούς όρους οικονομικής πολιτικής ελέγχου του τρόπου διάθεσης των κρατικών εσόδων, μέτρων δημοσιονομικής λιτότητας και περιορισμών στις τραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές.
Μέσα σε λίγες ώρες μετά την αναγγελία της αθέτησης προς το ΔΝΤ, οποιαδήποτε εμπορική ή τραπεζική συναλλαγή με το εξωτερικό θα μετατραπεί σε συναλλαγή υπό προϋποθέσεις. Το αποτέλεσμα θα φανεί πολύ γρήγορα στην αγορά προϊόντων. Οι εισαγωγές θα μειωθούν και όσες γίνονται θα καθυστερούν, ενώ οι τιμές τους θα επιβαρύνονται από πρόσθετο, σημαντικό, κόστος. Αντιστοίχως, οι εξαγωγές θα γίνουν δυσκολότερες δημιουργώντας κερδοσκοπία και προβλήματα στις επιχειρήσεις.
Ισως όμως η χειρότερη επίπτωση να είναι η κατάρρευση της ψυχολογίας της αγοράς. Καταναλωτές, αποταμιευτές, φορολογούμενοι και επιχειρηματίες θα σπεύσουν να διαφυλάξουν όσα στοιχεία κινητής περιουσίας διαθέτουν με ταυτόχρονη διόγκωση της μαύρης αγοράς και της φοροδιαφυγής.
Ελεγχος των πληρωμών
Η αντίδραση αυτή θα προκαλέσει την επιβολή καθεστώτος «ελέγχου των πληρωμών». Είναι βεβαίως πιθανόν ο έλεγχος διακίνησης κεφαλαίων (capital controls) να έχει επιβληθεί προτού αποφασίσει η κυβέρνηση την αθέτηση αποπληρωμής του Ταμείου. Αν η κυβέρνηση έχει ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, είναι βέβαιο ότι ο Μάριο Ντράγκι θα ζητήσει από τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος να εισηγηθεί στην κυβέρνηση την επιβολή των περιορισμών. Εξάλλου, το σχετικό διάταγμα είναι ήδη έτοιμο και χρειάζεται μόνον λίγες ώρες νομοθετικής επεξεργασίας και έγκρισης για να τεθεί σε εφαρμογή.
Οι τράπεζες είτε θα μειώσουν τις ώρες συναλλαγών είτε θα κλείσουν. Στελέχη του κλάδου, που αντιμετωπίζουν με τρόμο την πίεση των πελατών τους, σημειώνουν τις δυσκολίες που θα υπάρξουν όταν θα ανοίξουν και πάλι οι τράπεζες. Τότε θα αντιληφθεί στην πράξη το κοινό ότι ο ημερήσιος περιορισμός χρηματικών συναλλαγών δεν αφορά μόνον την ανάληψη από λογαριασμούς ταμιευτηρίου και άλλων κοινών καταθέσεων. Αντίστοιχο αυστηρό όριο θα τεθεί και στις πληρωμές επιχειρήσεων μεταξύ τους. Αυστηρότεροι θα είναι οι έλεγχοι στις διασυνοριακές πληρωμές, όπως αποκαλούν οι τράπεζες τις πληρωμές προς το εξωτερικό. Στις περισσότερες περιπτώσεις θα απαιτείται άδεια ειδικής επιτροπής. Χιλιάδες επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν σοβαρότατες ελλείψεις στην προμήθεια πρώτων υλών και ενδιάμεσων προϊόντων. Η παραγωγή θα περιοριστεί δραστικά και αντιστοίχως θα μειωθεί το προσωπικό που θα έχει απασχόληση. Οι επιχειρήσεις θα υποχρεωθούν να μειώσουν την απασχόληση. Η ανεργία θα αυξηθεί πολύ γρήγορα, καθώς οι πρώτες αντιδράσεις είναι πάντοτε υπερβολικές.
Οι περιορισμοί θα είναι ανάλογοι των αναλήψεων που θα προκαλέσει η αντίδραση του κοινού. Οποιο κι αν είναι το όριο αναλήψεων, όσο οι αναλήψεις θα πολλαπλασιάζονται τόσο θα σφίγγει η στρόφιγγα της ρευστότητας. Ηδη σήμερα, τα περιθώρια δανεισμού μέσω ΕLA είναι μερικά μόλις δισεκατομμύρια. Μια παύση πληρωμών θα τα εξαφανίσει. Το οικονομικό επιτελείο έχει ενημερωθεί ήδη ότι η ΕΚΤ δεν θα είναι σε θέση να προσφέρει ρευστότητα μεγαλύτερη από περίπου 8 δισ. ευρώ στο ελληνικό σύστημα.
Μαζί με τις αναλήψεις θα γιγαντωθούν οι καθυστερήσεις εξόφλησης των δανείων. Οι τέσσερις συστημικές τράπεζες θα καταρρεύσουν. Το κράτος θα υποχρεωθεί να κλείσει τις τράπεζες. Στη θέση τους θα ιδρυθούν δύο μόνον τράπεζες: μία καλή και μία κακή. Στην πρώτη θα πάνε οι καταθέσεις και όσα δάνεια εξυπηρετούνται. Στη δεύτερη όλες οι ζημίες. Η οικονομική ζωή θα μπει στον αναπνευστήρα και η πραγματική οικονομία θα παλεύει να περιορίσει την καταστροφή. Επί ματαίω!
Γραμμάτια IOU
Ολα αυτά θα συμβαίνουν «εντός ευρώ». Ορισμένοι εκτιμούν ότι το κράτος μπορεί να αποφύγει το μεγαλύτερο μέρος των δυσμενών αλυσιδωτών επιπτώσεων που περιγράψαμε προηγουμένως πληρώνοντας με «ειδικά ομόλογα» ή «γραμμάτια αναγνώρισης υποχρέωσης πληρωμής» (IOUs, δηλαδή «I owe you» που σημαίνει «σου χρωστώ»). Θα μπορούσε, λένε οι ίδιοι, να εξοφλεί μέρος των υποχρεώσεών του με αυτό τον τρόπο, όπως έκανε προς τις φαρμακευτικές εταιρείες το 2010, ή να δώσει τα εφάπαξ ή να πληρώσει εργολαβίες. Αυτό σημαίνει ότι το υπουργείο Οικονομικών θα εκδίδει ένα «παράλληλο χρήμα». Ποια θα είναι η αξία του;
Το ερώτημα δεν απαιτεί κάποια απάντηση, αφού τα γραμμάτια αυτά δεν θα έχουν νομική ισχύ. Η κυβέρνηση έχει ήδη ενημερωθεί ότι η έκδοση παράλληλου «χρήματος» απαγορεύεται σε χώρα-μέλος της Ευρωζώνης και η ΕΚΤ δεν πρόκειται ποτέ να δώσει τη σχετική άδεια. Ακόμη και η χρήση του σε περιορισμένη κλίμακα θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από όσα θα μπορούσε να επιλύσει. Σε κάθε περίπτωση, τα IOUs δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα «κακό χρήμα», το οποίο, πάντοτε, «διώχνει το καλό χρήμα». Τα ευρώ, δολάρια και άλλα ισχυρά νομίσματα θα κρύβονται για να ανταλλαχθούν σε ειδικές τιμές με το «κρατικό χρήμα» που θα υφίσταται τρομακτική υποτίμηση.
Πόσο καιρό μπορεί να ζήσει μια χώρα σε παρόμοια κατάσταση; Εντός ευρώ, αλλά χωρίς ρευστά διαθέσιμα, με διαλυμένες τις τράπεζες και κατεστραμμένη την εμπιστοσύνη; Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να το κάνει μερικές εβδομάδες και υπό μία προϋπόθεση: να επαναληφθούν οι διαπραγματεύσεις με τους ελεγκτές αφού δοθεί πλήρης πολιτική κάλυψη από τα ευρωπαϊκά κράτη. Η εξέλιξη αυτή προϋποθέτει πολιτική συμφωνία.
Τη θέση του «έντιμου συμβιβασμού» θα πάρει ο «ρεαλιστικός συμβιβασμός». Οσο δυσκολότερος ο συμβιβασμός τόσο δυσκολότερη η πολιτική συμφωνία και, αντιστρόφως, ευκολότερη η έξοδος από το ευρώ.
Ολοένα περισσότερα στελέχη της πλειοψηφίας συμβιβάζονται με την ιδέα της επιστροφής στη δραχμή. Σενάρια ομαλής προσαρμογής κάνουν την εμφάνισή τους. Η διευκόλυνση του κράτους, που θα «διατάξει» την έκδοση νέου χρήματος με το οποίο θα καλύψει τις υποχρεώσεις του, αποτελεί σημαντικό δέλεαρ για τους πολιτικούς. Κάποιος πρέπει να πει στους πολίτες ότι το χρήμα θα είναι πληθωριστικό, ότι το χρέος θα αναβιώσει μόλις πέσει η κυβέρνηση της δραχμής και, το χειρότερο, ότι θα χρειαστεί να ζήσουμε με ένα ΑΕΠ πολύ μικρότερο από τα 180 δισ. ευρώ που άφησαν πίσω τους τα Μνημόνια. Πώς θα είναι η ζωή με ένα ΑΕΠ που θα έχει μικρύνει, σε ευρώ, κατ’ αναλογίαν της υποτίμησης της δραχμής; Ποιος θα πρωτοζήσει με 130 ή ακόμη και 100 δισ. ευρώ;
