Γεωπολιτική αστάθεια από την κάθετη πτώση των τιμών του πετρελαίου
THOMAS L. FRIEDMAN / THE NEW YORK TIMES
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Iσως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πως ο κόσμος διανύει μια τυχερή περίοδο μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Αν διατηρηθούν οι τιμές του πετρελαίου σε χαμηλά επίπεδα μας περιμένουν εκπλήξεις, ορισμένες εκ των οποίων θα είναι ευχάριστες.
Η απόφαση της Κούβας να γεφυρώσει το χάσμα με την Αμερική μάλλον υποκινήθηκε μερικώς από τον φόβο της Αβάνας μήπως χάσει τα 100.000 επιδοτούμενα βαρέλια πετρελαίων που παίρνει την ημέρα από τη σχεδόν πτωχευμένη Βενεζουέλα. Ισως αποσταθεροποιηθούν και άλλες χώρες. Ο σημερινός κόσμος είναι πολύ πιο αλληλένδετος από όσο ήταν κατά την προηγούμενη περίοδο πτώσης τιμής του πετρελαίου.
Οταν ακούω τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, να υποστηρίζει πως τα μειωμένα έσοδα από το πετρέλαιο δεν θα επηρεάσουν τον ρωσικό λαό επειδή είναι ένας λαός στωικός, σκέπτομαι: «Κύριε Πούτιν, όλα αυτά συνέβησαν προτού αναδυθεί μια αστική μεσαία τάξη στη Ρωσία, την οποία βοηθήσατε να ενισχυθεί με τα έσοδα από το πετρέλαιο». Σήμερα, πολύ περισσότεροι Ρώσοι έχουν συνηθίσει να ταξιδεύουν στο εξωτερικό, να έχουν αυτοκίνητο, να καταναλώνουν δυτικά προϊόντα και να βλέπουν πώς ζει ο υπόλοιπος κόσμος. Ας εξετάσουμε πόσο στωικοί είναι σήμερα. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας Αλεξέι Κούντρι δήλωσε προ ημερών ότι «θα σημειωθεί πτώση του βιοτικού επιπέδου και θα είναι επώδυνη, αφού θα αυξηθούν οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας».
Εξαιτίας των κυρώσεων που έχει επιβάλει η Δύση στις ρωσικές τράπεζες και της αιφνίδιας πτώσης των τιμών του πετρελαίου είναι πολύ λιγότερα τα κεφάλαια που εισρέουν στην οικονομία της Ρωσίας από όσα χρειάζεται για να αποπληρώσει τα χρέη της και να χρηματοδοτήσει τις εισαγωγές της. Ο κ. Πούτιν δεν μπορεί να αμβλύνει την πίεση εάν δεν αρθούν οι κυρώσεις της Δύσης. Αυτό θα προϋπέθετε την επιστροφή της Κριμαίας στην Ουκρανία. Αν ο Πούτιν παραδεχθεί πως η περιπέτεια στην Ουκρανία ήταν λάθος, θα φανεί απίστευτα ανόητος και στο Κρεμλίνο θα βγουν τα μαχαίρια. Αν δεν υποχωρήσει, οι Ρώσοι θα πληρώσουν βαρύ τίμημα.
Θυμηθείτε την οικονομική κατάρρευση της Ρωσίας το 1998, την οποία επίσης προκάλεσαν οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου με αποτέλεσμα τη στάση πληρωμών και την κατάρρευση του αμερικανικού hedge fund Long Term Capital Management και τη συνεπακόλουθη κρίση στη Wall Street. Μια παρατεταμένη πτώση των τιμών του πετρελαίου θα πλήξει την Αλγερία, το Ιράν και τις χώρες του Κόλπου των οποίων τα καθεστώτα έχουν χρησιμοποιήσει τις υψηλές τιμές του πετρελαίου για να αυξήσουν τους μισθούς των κρατικών υπαλλήλων και να διασφαλίσουν κοινωνική ηρεμία στη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης. Επιπλέον, την εποχή του λογισμικού και των μηχανών που αναγκάζονται όλοι να αναβαθμίζουν τις δεξιότητές τους, τι θα γίνει στις αναπτυσσόμενες αραβικές χώρες και στο Ιράν που έχουν χρησιμοποιήσει τα έσοδα από το πετρέλαιο για να συγκαλύψουν τα ελλείμματα γνώσεων, παιδείας και ενίσχυσης των γυναικών; Το στρατιωτικό καθεστώς της Αιγύπτου έχει μεγάλη ανάγκη από τα έσοδα του πετρελαίου των αραβικών χωρών για να αντιπαρέλθει τη δική του κρίση. Και κάποια καλά νέα: το «Ισλαμικό Κράτος», που βασίζεται στο λαθρεμπόριο πετρελαίου, θα αποδυναμωθεί ταχύτερα.
Στο μεταξύ, ο αυταρχικός πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος συλλαμβάνει αντιπάλους του, μοιάζει με μια νέα έκδοση του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Ερντογάν είναι τραγική φυσιογνωμία επειδή έκανε πολλά για να ενισχύσει δραστικά την οικονομία της Τουρκίας. Οπως, όμως, επισημαίνουν οι Financial Times, σήμερα η Τουρκία «χρειάζεται εξωτερική χρηματοδότηση ύψους άνω των 200 δισ. δολαρίων ετησίως, πάνω από το 25% του ΑΕΠ της, για να διατηρήσει το υφιστάμενο επίπεδο ανάπτυξης». Τώρα, βέβαια, μειώνονται τα αραβικά και ρωσικά πετροδολάρια και μετά τις επικρίσεις της Ε.Ε. (μεγάλη πηγή επενδύσεων για την Τουρκία) για τις συλλήψεις αντιπάλων του Ερντογάν, η τουρκική λίρα υποχώρησε σε ιστορικά χαμηλά έναντι του δολαρίου.
Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου κάλυπταν πολλές αμαρτίες και ενεθάρρυναν πολλές άλλες. Αν τώρα παραμείνουν σε χαμηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, πολλοί ηγέτες θα κληθούν να πληρώσουν το τίμημα για τις τρελές πολιτικές τους.
Τι μας διδάσκει το πρόσφατο παρελθόν
Το χρονικό διάστημα από το 2008 έως τα τέλη του 2013 ήταν μια μάλλον ήπια περίοδος πολιτικής και γεωπολιτικής των μεγάλων δυνάμεων. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις, ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ενωση, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Βραζιλία και Ιαπωνία, να επικεντρωθούν σχεδόν αποκλειστικά στην οικονομική τους αποκατάσταση. Τώρα, όμως, όλα δείχνουν πως έληξε η περίοδος ανάπαυλας και επιστρέφουμε στη γεωπολιτική αστάθεια.
Την τελευταία φορά που ο κόσμος γνώρισε μια τόσο ραγδαία και παρατεταμένη πτώση της τιμής του πετρελαίου, από το 1986 έως το 1999, υπήρξαν σημαντικές πολιτικές συνέπειες για τις χώρες που εξαρτώνται από το πετρέλαιο και γι’ αυτές που εξαρτώνται από το μέγεθός τους. Κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση, το Ιράν επέλεξε μεταρρυθμιστή πρόεδρο, το Ιράκ εισέβαλε στο Κουβέιτ και ο Γιασέρ Αραφάτ, αφού είχε χάσει τη στήριξη των Σοβιετικών και των Αράβων τραπεζιτών, αναγνώρισε το Ισραήλ. Ομολογουμένως, υπήρξαν και άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτές τις εξελίξεις. Σε κάθε περίπτωση, όμως, μια ραγδαία πτώση στα έσοδα από το πετρέλαιο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο.
