Η μεγάλη χρονιά των Κούρδων
Οι πολιτικές συνθήκες που ευνοούν την ανεξαρτησία των Κούρδων στο Ιράκ
Micha'el Tanchum
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Για την περιοχή τού Ιρακινού Κουρδιστάν, το 2014 ήταν η πιο σπουδαία χρονιά από οποιαδήποτε άλλη από το 1991 οπότε η περιοχή κέρδισε την αυτονομία της.
Στις 9 Δεκεμβρίου τού 2014, ο Μασούντ Μπαρζανί, ο πρόεδρος της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν (KRG), επανέλαβε την δέσμευσή του για ένα κουρδικό κράτος αφότου έκανε μια ιστορική έκκληση για δημοψήφισμα ανεξαρτησίας στις 30 Ιουνίου τού 2014. Η ανακοίνωση του Μπαρζανί έγινε αφότου το ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της αλ-Σαμ (ISIS) επέδραμε στο βόρειο Ιράκ νωρίτερα τον ίδιο μήνα, κάτι που ουσιαστικά εξάλειψε τον έλεγχο της Βαγδάτης στα αμφισβητούμενα εδάφη τού Κουρδιστάν. Καθώς ο ιρακινός στρατός εγκατέλειψε τις θέσεις του, οι κουρδικές δυνάμεις ασφαλείας, που είναι γνωστές ως Peshmerga, προχώρησαν πέρα από περιοχές ελεγχόμενες από την KRG, καταλαμβάνοντας επιπλέον έδαφος, συμπεριλαμβανομένης της πλούσιας σε πετρέλαιο πόλης τού Κιρκούκ, που θεωρείται από τους Κούρδους τού Ιράκ ως ένα πετράδι στο στέμμα των εδαφικών τους φιλοδοξιών. Υποστηρίζοντας ότι το Ιράκ είχε ουσιαστικά «διχαστεί» και ότι οι «συνθήκες είναι κατάλληλες», ο Μπαρζανί δήλωσε ότι «από τώρα και στο εξής, δεν θα κρύψουμε ότι ο στόχος τού Κουρδιστάν είναι η ανεξαρτησία».
Στους έξι μήνες που μεσολάβησαν, τα επί τόπου γεγονότα και η Δυτική στάση απέναντι στην ανεξαρτησία έχουν γείρει ακόμα περισσότερο υπέρ των Κούρδων. Λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση του Μπαρζανί τον Ιούνιο, το ISIS ξεκίνησε έναν πόλεμο εναντίον των Κούρδων εντατικοποιώντας τις επιθέσεις του στα αμφισβητούμενα εδάφη. Καθώς περνούσαν οι ημέρες τού Ιουλίου, η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν απέτυχε να υπερασπιστεί τις θέσεις της από τις επιθέσεις του ISIS, μετριάζοντας τον κουρδικό ενθουσιασμό για το επερχόμενο δημοψήφισμα. Αλλά ακόμα και αυτό μετατράπηκε σε πολιτική ευλογία για την κυβέρνηση Μπαρζανί. Οι Δυτικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και των εταίρων στο ΝΑΤΟ άρχισαν άμεση στρατιωτική συνεργασία με το Ερμπίλ, την πρωτεύουσα των Κούρδων στον βορρά, και άρχισε να καταφθάνει στρατιωτική βοήθεια από την Ευρώπη στις 15 Αυγούστου. Το Ερμπίλ, το οποίο έχει πλέον ανεξάρτητες αμυντικές σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις, είναι απίθανο να παραδώσει τον εν λόγω έλεγχο στην Βαγδάτη και να θυσιάσει την ευκαιρία του για κρατική υπόσταση.
Ο Μπαρζανί σύντομα απέκτησε άλλο ένα πλεονέκτημα, αν και πολλοί, ιδιαίτερα στη Βαγδάτη, δεν το βλέπουν έτσι. Στα τέλη Αυγούστου, καθώς το Ερμπίλ άρχισε να λαμβάνει Δυτικά όπλα και στρατιωτικούς εκπαιδευτές, ο Μπαρζανί δημοσιοποίησε τους όρους του για την ένταξή του στη νέα ιρακινή κυβέρνηση που τελικά θα είχε επικεφαλής τον Χάιντερ αλ-Αμπαντί στον απόηχο της παραίτησης του πρωθυπουργού Νούρι αλ-Μαλίκι. Αρνούμενος να ξαναγυρίσει το Ερμπίλ στο status quo ante (δηλαδή στο προηγούμενο καθεστώς), ο Μπαρζανί επέμεινε στο δικαίωμα της KRG να πωλεί το δικό της πετρέλαιο και φυσικό αέριο, να κάνει τις δικές της αγορές όπλων, καθώς και να οργανώσει δημοψηφίσματα στα διαμφισβητούμενα εδάφη για την ένταξή τους στην περιοχή τού Κουρδιστάν. Τελικά επετεύχθη μια ενεργειακή συμφωνία [1] ανάμεσα στην Βαγδάτη και το Ερμπίλ, στις 2 Δεκεμβρίου 2014. Αν και πολλοί ερμήνευσαν την συμφωνία ως ένα βήμα προς τα πίσω για τον Μπαρζανί και την ανεξαρτησία των Κούρδων, στην πραγματικότητα ήταν μια σημαντική νίκη. Οι όροι όντως επαναφέρουν το δικαίωμα της Βαγδάτης να λαμβάνει όλα τα έσοδα από το πετρέλαιο από τις περιοχές που ελέγχονται από τους Κούρδους -τουλάχιστον μέχρι 550.000 βαρέλια ανά ημέρα (BPD)- σε αντάλλαγμα για την παροχή στην Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) της από καιρό ληξιπρόθεσμης, αλλά συνταγματικά κατοχυρωμένης εντολής για απόδοση του 17% του εθνικού προϋπολογισμού. Ωστόσο, η συμφωνία αναγνωρίζει επίσης την νομική κυριαρχία τής KRG στην εξόρυξη και την πώληση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου σε όλες τις κουρδικές περιοχές. Επιπλέον, δεδομένου ότι 300.000 βαρέλια την ημέρα θα πρέπει να αξιοποιηθούν από την περιοχή τού Κιρκούκ και να εξάγονται μέσω των κουρδικών και των τουρκικών αγωγών, η συμφωνία ισοδυναμεί με την νομική αναγνώριση του κουρδικού ελέγχου επί του Κιρκούκ και, κατ’ επέκταση, σε άλλα μέρη των αμφισβητούμενων εδαφών.
Ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα βιώσιμο κράτος εμπορευόμενο τα κοιτάσματα των υδρογονανθράκων του. Διεθνείς εταιρείες ενέργειας μπορούν πλέον να ασκούν τις δραστηριότητές τους στο Κουρδιστάν, χωρίς τον φόβο τής νομικής δίωξης -μια ανησυχία που είχε προηγουμένως παρεμποδίσει τις κουρδικές εξαγωγές ενέργειας. Σε αυτόν τον χώρο, το Κουρδιστάν θα μπορούσε να κοιτάξει προς το Αζερμπαϊτζάν, ένα μικρό σχεδόν περίκλειστο κράτος που ανέπτυξε την οικονομία του μέσω των εξαγωγών υδρογονανθράκων και χρησιμοποίησε τον ενεργειακό του πλούτο για να αυξήσει την περιφερειακή δύναμη του. Μέσα από δύο αγωγούς που διασχίζουν την Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν παραδίδει πετρέλαιο και φυσικό αέριο προς την Τουρκία, η οποία λειτουργεί ως πύλη προς την ευρωπαϊκή αγορά. Η Τουρκία, μια από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν το Αζερμπαϊτζάν ως ανεξάρτητο κράτος, υπήρξε εδώ και καιρό μια στενή σύμμαχος, συντασσόμενη με το Μπακού κατά την διάρκεια των εδαφικών συγκρούσεών του με την Αρμενία και προσέφερε την ΝΑΤΟϊκή της εμπειρία για να εκπαιδεύσει τον στρατό τού Αζερμπαϊτζάν. Με τον τρόπο αυτό, το Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιεί τους ισχυρούς δεσμούς του με την Τουρκία για να ισορροπήσει απέναντι στο Ιράν, έναν στενό ενεργειακό και εμπορικό εταίρο τής Αρμενίας.
ΚΑΛΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ
Τελικά, η επιδίωξη του Κουρδιστάν για ανεξαρτησία στηρίζεται στην ικανότητα της κυβέρνησης Μπαρζανί να διαχειριστεί τις σχέσεις της με δύο ισχυρούς γείτονες των εδαφών της, την Τουρκία και το Ιράν. Η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν έχει ήδη ισχυρούς δεσμούς με την Τουρκία˙ Η Άγκυρα έχει προσπαθήσει να χτίσει τις σχέσεις της με τον Μπαρζανί για να αντιμετωπίσει τους δεσμούς τού Ερμπίλ με την ευθυγραμμισμένη με την Τεχεράνη κυβέρνηση στην Βαγδάτη. Δεδομένου ότι η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν συνεχίζει να επεκτείνει τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω του λιμανιού Τσεϊχάν τής Τουρκίας, η Άγκυρα θα επωφεληθεί οικονομικά από ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν που είναι σε θέση να εμπορευματοποιήσει την δική του ενέργεια. Πιο κρίσιμο, η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν έχει την δυνατότητα να εξάγει 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου προς την Τουρκία, κάτι που θα διευκολύνει την ραγδαία αύξηση της εγχώριας ζήτησης -η οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας έχει τριπλασιάσει την κατανάλωση φυσικού αερίου από 15 bcm το 2000 στα 46 bcm το 2010. Το κουρδικό φυσικό αέριο θα προσφέρει έτσι μια προσιτή και αξιόπιστη παροχή που θα μειώσει την εξάρτηση της Τουρκίας από την Ρωσία και θα συμβάλει να διασφαλιστεί η συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης -υπάρχουν 1.200 τουρκικές εταιρείες που λειτουργούν στο ιρακινό Κουρδιστάν και έχουν επωφεληθεί από την οικονομική άνθηση του Ερμπίλ. Μετά την Γερμανία, το Ιράκ αποτελεί την μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά τής Τουρκίας, με την συντριπτική πλειοψηφία των αξίας 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων τουρκικών εξαγωγών να πωλούνται στην περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν.
Οι ενεργειακές και εμπορικές σχέσεις τής Τουρκίας με το ιρακινό Κουρδιστάν έχουν ήδη αλλάξει την στάση της προς την περιοχή. Ο έλεγχος των Κούρδων στο Κιρκούκ, πατρίδα ενός αρκετά μεγάλου πληθυσμού Τουρκμένων, υπήρξε ένα ευαίσθητο θέμα για την Τουρκία. Προς απογοήτευση των Τούρκων εθνικιστών, ωστόσο, η Άγκυρα έχει συναινέσει στον έλεγχο της πόλης από την KRG. Δύο ημέρες πριν από την ανακοίνωση του Μπαρζανί περί δημοψηφίσματος, ο Hüseyin Çelik - τότε αντιπρόεδρος του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) της Τουρκίας- είπε στους Financial Times ότι η Τουρκία δεν θα αντιταχθεί στην ανεξαρτησία τής KRG.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι το Ιράν, επίσης, θα αποδεχθεί -ακόμα και αν δεν υποστηρίζει- ένα κουρδικό κράτος. Πρώτα απ’ όλα, το Ερμπίλ και η Τεχεράνη διαπραγματεύθηκαν μια συμφωνία στα τέλη Απριλίου 2014 για την κατασκευή δίδυμων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου μεταξύ της κουρδικής περιοχής και του Ιράν. Αυτό το νέο επίπεδο ενεργειακής συνεργασίας μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να δεχθεί ένα κουρδικό κράτος εφ’ όσον δεν υποκινεί τον κουρδικό πληθυσμό του Ιράν να επιδιώξει την αυτοδιάθεσή του. Δεύτερον, η αποτροπή τού ιρακινού Κουρδιστάν από την απόκτηση της ανεξαρτησίας με μια άμεση στρατιωτική επέμβαση είναι εκτός συζήτησης, ειδικά τώρα που το Ερμπίλ λαμβάνει Δυτική στρατιωτική βοήθεια. Οποιαδήποτε στρατιωτική δράση για να εμποδιστεί η επιδίωξη του Ερμπίλ για ανεξαρτησία θα οδηγήσει σε κουρδικά αντίποινα με επιθέσεις στο ιρανικό έδαφος. Η κυβέρνηση του Ερμπίλ αναπτύσσει ήδη, με την βοήθεια Δυτικών στρατιωτικών συμβούλων, το αναγκαίο στρατιωτικό δόγμα, την κατάρτιση και την ηγεσία για να μετατρέψει τους Peshmerga σε έναν ικανό εθνικό στρατό. Με την κοινοβουλευτική έγκριση της KRG, ο Μπαρζανί έχει αρχίσει να τοποθετεί όλες τις δυνάμεις των Peshmerga υπό ενιαία δομή διοίκησης και έχει δημιουργήσει ένα Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο εποπτεύει ο ίδιος.
Αν το Ερμπίλ μπορεί να συνεχίσει να αποδεικνύει την ικανότητά του για αποτροπή, η Τεχεράνη θα ήταν πιθανόν να δεχθεί την ανεξαρτησία των Κούρδων με τον ίδιο τρόπο που έχει φθάσει να αποδεχθεί εκείνη του Αζερμπαϊτζάν. Αν και είναι εχθρική προς την κοσμική κυβέρνηση στο Μπακού και θεωρεί ύποπτες τις προθέσεις τού Αζερμπαϊτζάν απέναντι στον μεγάλο αζερικό πληθυσμό τού Ιράν, η Τεχεράνη δυσφορώντας άρχισε να αναπροσαρμόζει την στάση της προς το Αζερμπαϊτζάν, αφού απέτυχε να παιδέψει το Μπακού υποστηρίζοντας την Αρμενία στον πόλεμο για την διαφιλονικούμενη περιοχή τού Ναγκόρνο-Καραμπάχ από το 1991 ως το 1994. Η στενή στρατιωτική συνεργασία τού Αζερμπαϊτζάν με τους περιφερειακούς αντιπάλους τού Ιράν, την Τουρκία και το Ισραήλ, ώθησε την Τεχεράνη να επανεμπλακεί με τον βόρειο γείτονά της.
ΕΝΑ ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΠΟΥ ΚΛΕΙΝΕΙ
Αυτές οι σχεδόν ιδανικές συνθήκες δεν θα διαρκέσουν πολύ -έξι μήνες κατ’ ανώτατο. Η σειρά των νικών των Peshmerga [2] επί του ISIS στις κουρδικές περιοχές Makhmur, Zumar, και πιο πρόσφατα στην Sinjar, σημαίνει ότι η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν ασκεί πλέον αποτελεσματικό έλεγχο σε αυτές τις αμφισβητούμενες περιοχές με την επίσημη έγκριση των ΗΠΑ και την βοήθεια του ΝΑΤΟ. Αλλά μόλις η απειλή του ISIS στο Ιράκ υποχωρήσει και η εστίαση της Δύσης μετατοπιστεί αποκλειστικά στην Συρία, η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν μπορεί να βρεθεί υπό αυξανόμενη πίεση για να αναβάλει το δημοψήφισμα. Ωστόσο, εάν οι Κούρδοι πρόκειται να ψηφίσουν για την ανεξαρτησία εντός των προσεχών μηνών, μπορούν να το πράξουν χωρίς να ανησυχούν ότι οι Δυτικές δυνάμεις θα τους αντιμετωπίσουν με την μείωση της αμυντικής υποστήριξής τους˙ Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ φοβούνται ότι οποιαδήποτε υποχώρηση θα επιτρέψει στο ISIS για αναζωογονηθεί ή στους υποστηριζόμενους από το Ιράν Σιίτες πολιτοφύλακες να προωθηθούν. Η ιρανική στρατιωτική παρουσία στην Jalawla -μια περιοχή που γειτνιάζει με τα σύνορα με το Ιράν και ελέγχεται από την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK), τον αντίπαλο τού KDP του Μπαρζανί- παροτρύνει περαιτέρω τον Μπαρζανί να κάνει το δημοψήφισμα σύντομα καθώς μια κουρδική ψήφος υπέρ τής ανεξαρτησίας θα πιέσει την PUK να αποστασιοποιηθεί από το Ιράν.
Το δημοψήφισμα πρέπει επίσης να προκύψει πριν από τις τουρκικές βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2015 επειδή ο Μπαρζανί είναι απίθανο να έχει περισσότερη μόχλευση στον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από όση έχει τώρα. Η κυβέρνηση του AKP έχει εμπλακεί στις ειρηνευτικές συνομιλίες με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, τον φυλακισμένο ηγέτης τού εκτός νόμου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ), μια αυτονομιστική ομάδα που το ΑΚΡ θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση. Για να κρατήσει τις κουρδικές περιοχές τής Τουρκίας ήρεμες και να εξασφαλίσει μια εκλογική νίκη, το ΑΚΡ θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει σημειώσει πρόοδο σε αυτήν την λεγόμενη διαδικασία επίλυσης εντός των προσεχών μηνών. Αλλά μια σημαντική πρόοδος μεταξύ του ΑΚΡ και του ΡΚΚ θα μπορούσε ενδεχομένως να ενισχύσει την θέση τού Οτσαλάν σε βάρος τού Μπαρζανί˙ Θα μπορούσε να δώσει μια δόση νομιμότητας στο σχέδιο του Οτσαλάν -να ενώσει όλες τις κουρδικές περιοχές κάτω από μια ομοσπονδία- κάτι που έρχεται σε σύγκρουση με το όραμα του Μπαρζανί για ένα ανεξάρτητο ιρακινό Κουρδιστάν. Εάν η διαδικασία επίλυσης ΑΚΡ-ΡΚΚ παραπατήσει και στην ανατολική Τουρκία εκραγεί η βία, ο Μπαρζανί θα χάσει την τουρκική, και, ενδεχομένως, την Δυτική υποστήριξη για ένα ανεξάρτητο κράτος. Η επείγουσα ανάγκη για την υπό την ηγεσία τού Μπαρζανί KRG να πραγματοποιήσει ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία είναι ξεκάθαρη. Η ανάγκη τού Μπαρζανί να προχωρήσει σε δημοψήφισμα, ενώ εξακολουθεί να κρατά αυτά τα πολιτικά χαρτιά μπορεί να κάνει το 2015 την χρονιά που οι Κούρδοι θα ψηφίσουν για την ανεξαρτησία τους.
* Ο MICHA’EL TANCHUM είναι συνεργάτης στην Μονάδα Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Ερευνών για την Προώθηση της Ειρήνης Τρούμαν τού Πανεπιστημίου Hebrew. Επίσης διδάσκει στο τμήμα Ιστορίας τής Μέσης Ανατολής και στην Νομική Σχολή στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ.
Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142765/michael-tanchum/kurds-big-...
Συνδέσεις:
[1] http://www.nytimes.com/2014/12/03/world/middleeast/kurd-pact-with-baghdad-against-islamic-state.html?module=Search&mabReward=relbias:r,{"2":"RI:15"}
[2] http://uk.reuters.com/article/2014/12/18/uk-mideast-crisis-sinjar-idUKKB...
