Και ψωμί, και παιδεία, και ελε-φθε-ρία
Τάκης Θεοδωρόπουλος
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Προχθές, κατά τη διάρκεια του «μικρού εορτασμού» του Πολυτεχνείου –προεορταστικές εκδηλώσεις όπως η μικρή Ανάσταση μεσημέρι Μεγάλου Σαββάτου, μετά την οποία επιτρεπόταν να φάμε τυρί– έτυχε να συναντήσω ομάδα ζηλωτών, οι οποίοι αντήλλασσαν τις σκέψεις τους με τους παρατεταγμένους αστυνομικούς. Επειδή κάποια στιγμή οι σκέψεις τους εξαντλήθηκαν, μαζί με το αγοραίο λεξιλόγιο της έκφρασής τους, άκουσα μερικούς εξ αυτών να αναπέμπουν το εγκώμιο των ημερών: «Ψωμί, παιδεία, ελε-φθε-ρία». Ηταν φωνές συρτές, οι οποίες, εξαντλημένες από τη νηστεία των ημερών και την πάλη με τον προβοκατόρικο αυταρχισμό του πρύτανη κ. Φορτσάκη, ακούγονταν όπως κατά την περιφορά του Επιταφίου, κι ενώ όλοι έχουν αρχίσει να λιγουρεύονται τα νηστήσιμα, λένε για μία ακόμη φορά το «Αι γενεαί πάσαι» για να «φάνε τον χρόνο». Επειδή βέβαια η μέση ηλικία των πανηγυριστών ήταν αυτή την οποία ονειρεύονται να πιάσουν οι διαφημιστές, εντυπωσιάστηκα με την πίστη της νεολαίας μας στις παραδόσεις του έθνους και των αγώνων του. Τόσα χρόνια τα ίδια και τα ίδια, εορτασμός του Πολυτεχνείου, κάπου ανάμεσα στην 28η Οκτωβρίου και λίγο πριν από την αγορά των εορτών των Χριστουγέννων, με τα ίδια πάντα συνθήματα, με τα ίδια πάντα τραγούδια, τα ίδια πάντα παρατράγουδα, τις ίδιες πάντα καταγγελίες. Μια σκέτη πλήξη – σταματάω όμως εδώ, διότι η πλήξη είναι σημείον γήρατος. Λίγο αργότερα, στο ραδιόφωνο, άκουγα τους ακροατές να λένε πως με το Πολυτεχνείο γιορτάζουμε κάθε χρόνο την απελευθέρωσή μας από τη χούντα. Δεν ήταν ένας ούτε δύο και ήταν άνθρωποι, κρίνοντας από τις φωνές τους, κάποιας ηλικίας. Ο παραγωγός δεν φρόντισε να τους διορθώσει. Μάλλον συμφωνούσε κι αυτός μαζί τους. Χωρίς σχόλια.
Δεν ξέρω τι γιορτάζουν στο Πολυτεχνείο, μάλλον την αδυναμία να ξεκολλήσουν από το Πολυτεχνείο και τίποτε παραπάνω, κοινώς την ανάγκη να φάνε κάνα δακρυγόνο για να αισθανθούν και λίγο ήρωες. Το εμβληματικό σύνθημα του Πολυτεχνείου, «Ψωμί-παιδεία-ελευθερία», ακόμη και τη δεκαετία του εβδομήντα, όταν πρωτακούστηκε, ακουγόταν αναχρονιστικό, πολλώ μάλλον σήμερα. Εξι χρόνια πριν, ο λυρισμός του Μάη του ’68 παρήγαγε συνθήματα κενά περιεχομένου, όπως «Απαγορεύεται το απαγορεύεται» – άρα απαγορεύεται και να λες απαγορεύεται το απαγορεύεται. Ομως δεν ήταν επ’ ουδενί αναχρονιστικά. Το «ψωμί» στο τρίπτυχο του Πολυτεχνείου βγαίνει από άλλη εποχή, από την εποχή που όταν ήθελες να πεις πως πεινάς, έλεγες δεν έχω ψωμί. Σήμερα ακόμη και οι ζητιάνοι σού ζητούν να φάνε μια τυρόπιτα. Ο αναχρονισμός του «ψωμί» βγαίνει από τον εαμικό λυρισμό της Κατοχής, και δεν είναι τυχαίο ότι το σύνθημα το επέβαλε το πιο αναχρονιστικό κομμάτι του φοιτητικού κινήματος, το τιμημένο ΚΚΕ, που εξακολουθεί να έχει ως σύμβολο το σφυροδρέπανο στη μεταβιομηχανική εποχή. Θα μου πείτε βέβαια πως πολλοί από τη γενιά του Πολυτεχνείου βρήκαν τον τρόπο να μεταφράσουν το «ψωμί» σε σύγχρονο πλούτο και το πέτυχαν μια χαρά, κρυμμένοι ως επί το πλείστον πίσω από τον σεμνό μανδύα του ανθρώπου που τρώει ψωμί για να χορτάσει την πείνα του.
Ποια είναι η παιδεία που ζητούσαν οι πανηγυριστές προχθές, οι οποίοι βρίσκονταν στον δρόμο επειδή κάποιος «αυταρχικός» πρύτανης δεν τους είχε επιτρέψει να καταλάβουν, πάντα συμβολικά εννοείται, τους χώρους του Πανεπιστημίου Αθηνών; Οσοι πραγματικά ενδιαφέρονται σήμερα για την παιδεία, ξέρουν ότι το να ζητάς «παιδεία» δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Είναι κι αυτό ένα απολιθωμένο κατάλοιπο παλαιότερων εποχών, τότε που η Αριστερά ζητούσε το 15% για την παιδεία ή «δωρεάν παιδεία» για όλους. Πότε, όλα αυτά τα χρόνια, το λεγόμενο «φοιτητικό κίνημα» κινητοποιήθηκε έστω και μία μέρα απαιτώντας ουσιαστικές αλλαγές στο περιεχόμενο του εκπαιδευτικού συστήματος; Οι φοιτητές και οι μαθητές κινητοποιούνται για τις θρησκευτικές τελετές, όπως το Πολυτεχνείο, ή για πρακτικά ζητήματα όπως οι μετεγγραφές, το άσυλο, το άρθρο 16, και οι διοικητικοί που τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, όμως κανείς δεν τους έχει δει να απαιτούν καλύτερο τρόπο διδασκαλίας της Ιστορίας φερ’ ειπείν. Ή να ζητούν τις μεταρρυθμίσεις που θα βγάλουν το εκπαιδευτικό σύστημα από την αποβλακωτική τυραννία της παπαγαλίας. Κενό περιεχομένου, το αίτημα για «παιδεία» έρχεται από το παρελθόν όπως η έκφραση «ψωμί».
Κι έτσι, από αναχρονισμό σε αναχρονισμό φτάσαμε στο μεγάλο θέμα της «ελευθερίας». Ελπίζω να μην έχετε αντίρρηση ότι δικαίωμα κάθε πολιτισμένου ανθρώπου είναι να απαιτεί την ελευθερία του, και ότι εκείνα τα χρόνια, στο καθεστώς της ημι-βαρβαρότητας που είχαν ρίξει την Ελλάδα οι συνταγματάρχες, οι φοιτητές ύψωσαν τη φωνή τους για να διεκδικήσουν την ελευθερία που όλοι θέλαμε; Κανείς δεν έχει αντίρρηση γι’ αυτό. Ομως, όταν θεωρείς ότι η ελευθερία σου περιορίζεται επειδή δεν μπορείς να εγκατασταθείς στον χώρο του πανεπιστημίου, να τον «καταλάβεις», ή επειδή κάποιος αυταρχικός προβοκάτορας θεώρησε πως οι χώροι διδασκαλίας πρέπει να φυλάσσονται, τότε σημαίνει ότι η λέξη «ελευθερία» χρησιμοποιείται και αυτή, όπως το «ψωμί» και η «παιδεία», κοινώς για να δίνει ρυθμό στην τελετουργία.
Την απουσία εφευρετικότητας, το «καπέλωμα» από τη γερασμένη Αριστερά το πλήρωσε η «γενιά του Πολυτεχνείου». Η απουσία εφευρετικότητας εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να βασανίζει τη συλλογική έκφραση των νέων αυτής της χώρας.
