Τούρκοι ριζοσπάστες
Γιατί Τούρκοι πολίτες εντάσσονται στο ISIS
Gunes Murat Tezcur και Sabri Ciftci
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Τις τελευταίες εβδομάδες ένα κύμα Μουσουλμάνων από όλο τον κόσμο εντάσσονται τις τάξεις τού Ισλαμικού Κράτους τού Ιράκ και της αλ-Σαμ (ISIS).
Παρά το γεγονός ότι η περισσότερη προσοχή αποδίδεται σε εκείνους που προέρχονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, το μεγαλύτερο μέρος των ξένων μαχητών στην πραγματικότητα προέρχεται από την Αλγερία, το Μαρόκο, την Σαουδική Αραβία, την Τυνησία και την Τουρκία.
Η ροή των τζιχαντιστών από την Τουρκία είναι ιδιαίτερα αινιγματική. Κατ’ αρχήν, στο παρελθόν, Τούρκοι πολίτες ποτέ δεν είχαν ενταχθεί σε μεγάλους αριθμούς σε ομάδες τζιχαντιστών, όπως η αλ Κάιντα. Επιπλέον, η προώθηση του ISIS στο Ιράκ και την Συρία έχει επιβάλλει υψηλό κόστος στον τουρκικό λαό. Κατά την διάρκεια της επίθεσης στην συριακή κουρδική πόλη Kobani τον Οκτώβριο, για παράδειγμα, οι Κούρδοι τής Τουρκίας βγήκαν στους δρόμους σε μεγάλους αριθμούς, διαμαρτυρόμενοι για την αδράνεια της Άγκυρας. Οι ταραχές άφησαν πίσω τους περίπου 50 νεκρούς. Περισσότερα από χίλια κτίρια, συμπεριλαμβανομένων σχολείων, τραπεζών, κέντρων υγείας, καθώς και διοικητικών Υπηρεσιών, κάηκαν ολοσχερώς. Η επιχειρηματική εμπιστοσύνη στις κουρδικές επαρχίες υπονομεύθηκε σοβαρά. Τελικά, η απήχηση του ριζοσπαστισμού είναι δύσκολο να ταιριάξει με την εικόνα τής Τουρκίας ως μοντέλου τής μουσουλμανικής δημοκρατίας. Η χώρα έχει μια ιστορία εκλογικής δημοκρατίας που πηγαίνει πίσω στο 1950, μακρύτερα από κάθε άλλη μουσουλμανική χώρα στον κόσμο, και κυβερνάται από ένα μετριοπαθές ισλαμιστικό κόμμα από το 2002. Οι θεωρητικοί έχουν από καιρό τοποθετηθεί ευθέως ότι η ισλαμιστική πολιτική συμμετοχή θα μειώσει τον ριζοσπαστισμό καθώς οι ισλαμιστές γίνονται μέλη στο υπάρχον σύστημα.
Στην πραγματικότητα, η ριζοσπαστικοποίηση στην Τουρκία παραδόξως ταιριάζει με την κατά τα τελευταία έτη εξέλιξη της κοινωνίας των πολιτών τής χώρας και των πολιτικών θεσμών στο πλαίσιο του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) -και, με τη σειρά τους, οι τύποι των Τούρκων που έχουν παγιδευτεί στα τζιχαντιστικά δίχτυα είναι ασυνήθιστοι νεοσύλλεκτοι.
ΕΝΤΑΞΗ
Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, περίπου 1.000 Τούρκοι πολίτες έχουν ενταχθεί στο ISIS και αρκετές εκατοντάδες εντάχθηκαν στην Jabhat al Nusra, το παράρτημα της αλ Κάιντα στην Συρία. Οι αριθμοί αυτοί ενδέχεται να υποεκτιμούν την πραγματική έκταση της κινητοποίησης των τζιχαντιστών στην Τουρκία, λόγω της ασθενούς φύλαξης των συνόρων Τουρκίας-Συρίας. Για να υπάρξει μια καλύτερη αίσθηση του ποιοι είναι αυτοί οι μαχητές, δημιουργήσαμε μια νέα βάση δεδομένων με πληροφορίες σχετικά με 112 άτομα που εντάχθηκαν στους τζιχαντιστές. Χρησιμοποιήσαμε ανοικτές πηγές, όπως εφημερίδες, περιοδικά, διαδίκτυο ειδησεογραφικά portals, forums, blogs και συλλέξαμε βιογραφικά στοιχεία. Επίσης επισκεφθήκαμε την Τουρκία και παραβρεθήκαμε σε ισλαμικούς κύκλους με απόψεις υπέρ τής τζιχάντ ώστε να αναπτύξουμε μια καλύτερη κατανόηση των συνθηκών υπό τις οποίες οι Τούρκοι ριζοσπαστικοποιούνται.
Το σύνολο των δεδομένων αποκαλύπτει πολλά ενδιαφέροντα μοτίβα. Οι τζιχαντιστές, οι οποίοι είναι όλοι άνδρες, προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά στρώματα. Περιλαμβάνουν δικηγόρους, εμπόρους, ιδιοκτήτες μικρών καταστημάτων, φοιτητές, και υπαλλήλους τής κυβέρνησης και ιδιωτικών υπηρεσιών. Ένας εκπληκτικά μεγάλος αριθμός από αυτούς είναι παντρεμένοι. Από τα αρχεία που έχουμε, 31 είναι παντρεμένοι με παιδιά και 37 δεν είναι παντρεμένοι. Το μέσο μορφωτικό επίπεδο της ομάδας είναι υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο, και πολλοί από τους νεοσύλλεκτους έχουν σταθερές θέσεις εργασίας. Η μέση ηλικία κατά την στιγμή τής ένταξης στους τζιχαντιστές είναι τα 27 έτη, σημαντικά μεγαλύτεροι από όσο οι Κούρδοι εθνικιστές μαχητές στην Τουρκία και την Συρία. Παρά το γεγονός ότι οι τζιχαντιστές έχουν διαφορετικές γεωγραφικές και εθνοτικές καταγωγές, οι Κούρδοι υπερεκπροσωπούνται στο δείγμα. Πολλοί από τους Κούρδους στην Τουρκία, ταξίδεψαν στην Συρία για να πολεμήσουν εναντίον τού ISIS, αλλά και πολλοί άλλοι προσχώρησαν στον ISIS ή σε άλλες ισλαμικές οργανώσεις. Κοντά στο 50% τού δείγματος, 51 νεοσύλλεκτοι είναι κουρδικής εθνότητας. Περίπου το ένα τρίτο των αγωνιστών είναι βετεράνοι προηγούμενων τζιχαντιστικών πολέμων στην Βοσνία, την Τσετσενία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Δεκαεπτά από αυτούς είχαν ποινικό μητρώο για τις ισλαμιστικές δραστηριότητές τους. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους, όμως, δεν έχουν ιστορικό πολιτικού ακτιβισμού.
Αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν έκπληξη. Το μεγαλύτερο μέρος τής βιβλιογραφίας σχετικά με την ριζοσπαστικοποίηση υπογραμμίζει τον ρόλο τής σχετικής στέρησης [1], της έλλειψης μιας ισχυρής μουσουλμανικής μεσαίας τάξης [2], των κοινωνικών δικτύων [3] που αποξενώνουν τους νέους μουσουλμάνους από την υπόλοιπη κοινωνία, ή της θυματοποίησης στα χέρια των κατασταλτικών κρατικών Αρχών [4]. Αλλά πολλοί από τους Τούρκους μαχητές έχουν σταθερές οικογενειακές δομές και είναι ενσωματωμένοι σε ισχυρά κοινοτικά δίκτυα. Περαιτέρω, με την Τουρκία να κυβερνάται από ένα ισλαμικό κόμμα τα τελευταία 12 χρόνια, οι περισσότερες από τους σημερινούς μαχητές έχουν ελάχιστη ή καμία άμεση εμπειρία από κρατική θρησκευτική καταπίεση. Εξάλλου, σε αντίθεση με άλλες χώρες τής περιοχής, η Τουρκία έχει μια αναπτυσσόμενη οικονομία που έχει βγάλει μεγάλο αριθμό πολιτών της από την φτώχεια. Παρά το γεγονός ότι η ανισότητα μεταξύ των ομάδων δεν έχει κατ’ ανάγκην μειωθεί, οι περισσότεροι Τούρκοι πολίτες είναι καλύτερα στην διάρκεια της εποχής τού ΑΚΡ. Και πολλοί από εκείνους που προσχώρησαν στην τζιχάντ στην Συρία επωφελήθηκαν από αυτήν την αύξηση του πλούτου.
Με άλλα λόγια, όταν πρόκειται για τον ριζοσπαστισμό στην Τουρκία, κάτι πολύ ασυνήθιστο συμβαίνει.
Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
Σύμφωνα με τις συμβατικές ερμηνείες, το Ισλάμ στην Τουρκία έχει διακριτή θέση από το σαλαφιτικό Ισλάμ στην υπόλοιπη περιοχή επειδή τα τουρκικά ισλαμικά κινήματα έχουν ευνοήσει την μετριοπαθή και ρεαλιστική ρητορική –και την ενεργή διευθέτηση του δυτικισμού και της εκκοσμίκευσης- κερδίζοντας έναν χώρο για την θρησκεία στην δημόσια και πολιτική ζωή. Η δεκαετία τού 1990 είδε την άνοδο των πολλών βίαιων ισλαμιστικών ομάδων, ως απάντηση στην αυταρχική κοσμικότητα του τουρκικού στρατού, αλλά η απήχησή τους παρέμεινε πολύ περιορισμένη. Η άνοδος του κυβερνώντος ΑΚΡ και του κινήματος του Γκιουλέν ήρθε για να συνοψίσει την πιθανότητα ενός νέου μουσουλμανικού μοντέλου διακυβέρνησης που ενσωματώνει την ευσέβεια, την πολυφωνία, την κοσμικότητα και την μετριοπάθεια.
Κατά την διάρκεια της διακυβέρνησής του, το ΑΚΡ έχει επιτύχει εντυπωσιακούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης μετά από μια δεκαετία οικονομικής κακοδιαχείρισης και πολιτικής αστάθειας. Ευσεβείς μουσουλμάνοι, οι οποίοι προηγουμένως αισθάνονταν σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αγκάλιασαν την διακυβέρνηση του ΑΚΡ, το οποίο τους έφερε στην κορυφή τής ιεραρχίας. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, και ιδιαίτερα μετά τις αραβικές εξεγέρσεις τού 2011, το «τουρκικό μοντέλο» φάνηκε να προσφέρει μια διέξοδο από τον φαύλο κύκλο τής αυταρχικής διακυβέρνησης και του ανελεύθερου ισλαμιστικού λαϊκισμού που ταλανίζουν πολλά καθεστώτα τής Μέσης Ανατολής.
Ωστόσο, η διακυβέρνηση του ΑΚΡ ήρθε με κάποιες ακούσιες συνέπειες. Κατ’ αρχήν, οδήγησε σε πολύ περισσότερο κοινωνικό ακτιβισμό συνολικά, επειδή το ΑΚΡ υποστήριξε τις ισλαμικές οργανώσεις, και για να ευχαριστήσει τον πυρήνα των υποστηρικτών του αλλά και για να προωθήσει μια πιο ευσεβή κοινωνία. Και αυτή η έκρηξη του ακτιβισμού διευκόλυνε την ριζοσπαστικοποίηση, επειδή οι οργανώσεις είχαν την ελευθερία να ακολουθήσουν την δική τους μη ανεκτική και αποκλειστική ατζέντα, εφόσον δεν αμφισβητούσε το ΑΚΡ. Η διαδικασία έχει επιταχυνθεί με την αύξηση της μονοπώλησης της εξουσίας από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η ελευθερία τού Τύπου είναι σε συνεχή πτώση, η δικαστική ανεξαρτησία έχει περιοριστεί, και οι Υπηρεσίες ασφαλείας χρησιμοποιούν δυσανάλογη βία κατά των διαδηλωτών κ.λπ. Καθώς τα όργανα που είναι κεντρικής σημασίας για την δημοκρατική λειτουργία έχουν διαβρωθεί, ο ισλαμικός ακτιβισμός συνέχισε να ακμάζει αντιμετωπίζοντας λίγους ελέγχους.
Αμφότερα τα θεσμικά (εγγεγραμμένοι οργανισμοί) και άτυπα (ομάδες συνομιλίας, συγκεντρώσεις του δρόμου, ομάδες στις καφετέριες, ομάδες στα τζαμιά) είδη τού ισλαμικού ακτιβισμού έχουν επεκταθεί. Κατά την έρευνά μας στην Τουρκία, βρήκαμε ότι οι τζιχαντιστές αξιοποίησαν τον πιο ελεύθερο αστικό χώρο που παρασχέθηκε από το ΑΚΡ για να σχηματίσουν ομάδες συνομιλίας, να μετατρέψουν βιβλιοπωλεία σε κοινωνικά κέντρα, και να προσηλυτίσουν σε τζαμιά. Για παράδειγμα, πάνω από 180 θρησκευτικοί εκδοτικοί οίκοι και βιβλιοπωλεία συμμετείχαν σε μια πρωτοφανή έκθεση βιβλίου κατά την διάρκεια του Ραμαζανιού στην Κωνσταντινούπολη. Τα Iftars (δείπνα Ραμαζανιού) και οι ειδικές προσευχές tarawih που διοργανώθηκαν από τις θρησκευτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με συμπάθειες στο ISIS, προσέφεραν στους ριζοσπάστες ένα περιβάλλον για να δικτυωθούν. Ο αυξανόμενος αριθμός των κακοποιημένων από έναν άγριο εμφύλιο πόλεμο προσφύγων από την Συρία, έδωσε πρόσθετη ώθηση στην ένταξη [στους τζιχατιστές].
Συνολικά, η ακμάζουσα κοινωνία των πολιτών και οι πολιτικοί θεσμοί που αποσυντίθενται έχουν δημιουργήσει ένα φιλικό περιβάλλον για τον ριζοσπαστισμό στην Τουρκία. Και αυτό αποτελεί μια πρόκληση για την συμβατική σκέψη σχετικά με τον αμοιβαία ενισχυτικό δεσμό μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών, της μετριοπάθειας και της δημοκρατίας. Η κοινωνία των πολιτών έχει μια σκοτεινή πλευρά, και αυτό θα μπορούσε να υπονομεύσει την δημοκρατία, όταν η δημοκρατία δεν έχει ισχυρούς ελέγχους και ισορροπίες. Τούτο είναι ειδικότερα αληθές στην άτυπη σφαίρα, όπου ad hoc και ημι-παράνομα δίκτυα ανταγωνίζονται με την κυβέρνηση για την νομιμοφροσύνη.
Αυτό το μοναδικό περιβάλλον των συνθηκών στην Τουρκία συνέβαλε στην ριζοσπαστικοποίηση των μορφωμένων και κοινωνικά καλά διασυνδεδεμένων ατόμων. Και αυτό θα καταστήσει όλο και πιο δύσκολο τον περιορισμό τής προσφυγής στην τζιχάντ. Στην πραγματικότητα, δεν είναι πιθανή καμία μαγική συνταγή για το πρόβλημα -απλά μια συνέχεια στην μακρά, σκληρή δουλειά τής οικοδόμησης μιας υγιούς κοινωνίας των πολιτών και των ισχυρών θεσμών που μπορούν να την κατευθύνουν.
* Ο GUNES MURAT TEZCUR είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Loyola του Σικάγο.
Ο SABRI CIFTCI είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Kansas State.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142352/gunes-murat-tezcur-and-sab...
Σύνδεσμοι:
[1] http://fathalimoghaddam.com/wp-content/uploads/2013/10/1256627851.pdf
[2] http://www.daniellazar.com/docs/the_rise_of_muslim.pdf
[3] http://www.amazon.com/Understanding-Terror-Networks-Marc-Sageman/dp/0812...
[4] http://www.amazon.com/Why-Muslims-Rebel-Repression-Resistance/dp/1588263029
