Το ισλανδικό «θαύμα» μέσα από αντιφάσεις
ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
ΡΕΪΚΙΑΒΙΚ - ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Η θερμοκρασία του αέρα μόλις ξεπερνά το μηδέν, αλλά το νερό που αναβλύζει από τα βράχια μπροστά μας βρίσκεται σχεδόν σε κατάσταση βρασμού.
Η Ισλανδία είναι μια χώρα αντιφάσεων και αυτό αποκρυσταλλώνεται και στον τρόπο που βιώνει την επόμενη ημέρα της οικονομικής καταστροφής του 2008.
«Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, τα σχολεία ετοιμάζονται να υποδεχθούν την πρώτη φουρνιά του baby boom της κρίσης», λέει η Ισλανδή συγγραφέας Μαργκρέτ Τριγκβαδότιρ. Το γεγονός ότι η κατάρρευση του ισλανδικού τραπεζικού συστήματος και η οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών συνοδεύτηκε από αύξηση της γεννητικότητας είναι μία από τις ιδιαιτερότητες που κεντρίζουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών στο νησί των Βίκινγκς - επισκεπτών που γίνονται κάθε χρόνο και περισσότεροι, επίσης συνεπεία της κρίσης.
Το 2002 οι ξένοι τουρίστες στην Ισλανδία ήταν 250.000. Φέτος αγγίζουν το ένα εκατομμύριο, είναι δηλαδή τριπλάσιοι από τον πληθυσμό της χώρας. «Δύο ήταν οι τομείς που σαρώθηκαν το 2008, ο τραπεζικός και ο κατασκευαστικός. Εν συνεχεία μεταφέραμε θέσεις εργασίας από τους τομείς αυτούς στον τουρισμό», λέει ο καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Ρέικιαβικ, Θόρολφουρ Ματίασον.
Πώς είναι δυνατόν, όμως, από τη μία πλευρά να καταρρέουν οι τράπεζες, με συνολικό ισολογισμό δεκαπλάσιο του ΑΕΠ της χώρας, και από την άλλη πλευρά η ανεργία, λίγα χρόνια αργότερα, να μην ξεπερνά το 3,5%; «Μετά την κατάρρευση, το 20%-30% των νοικοκυριών στην Ισλανδία ήταν υπερχρεωμένα», εξηγεί ο Ματίασον. «Το 70% -80% των εταιρειών ήταν πτωχευμένες στα τέλη του 2008. Αποφασίστηκε να διαγραφούν τα στεγαστικά δάνεια των νοικοκυριών ώστε να μην ξεπερνούν το 110% της αξίας του ακινήτου, ενώ για τις εταιρείες αποφασίστηκε να “κουρευτούν” τα δάνεια σε επίπεδα που να μπορούν να εξυπηρετηθούν».
«Εγιναν τεράστιες διαγραφές στο σύστημα. Αυτός είναι κατά την άποψή μου ο λόγος που η ανεργία δεν εκτοξεύθηκε». Στα υψηλότερά της η ανεργία στην Ισλανδία της κρίσης έφθασε το 9%.
Οργή στην κάλπη
Μετά το τρομακτικό σοκ του Οκτωβρίου 2008 («ήταν αδύνατο να καταλάβουμε τι είχε συμβεί, το μόνο που θέλαμε ήταν να γυρίσει ο χρόνος λίγες ημέρες πίσω», τονίζει η Τριγκβαδότιρ), οι Ισλανδοί εξοργίστηκαν, κατέβηκαν στους δρόμους και τον Ιανουάριο του 2009 υποχρέωσαν σε παραίτηση τη συντηρητική κυβέρνηση που κυβερνούσε την Ισλανδία τις τελευταίες δεκαετίες.
Στη χώρα βρισκόταν ήδη το ΔΝΤ, η ισλανδική κορώνα είχε υποτιμηθεί κατά 50% και οι έλεγχοι στις ροές κεφαλαίων προστάτευαν, και ακόμη και σήμερα προστατεύουν, την οικονομία από την ανεξέλεγκτη φυγή κεφαλαίων.
«Αυξήσαμε τους φόρους σε όλα και εφαρμόσαμε περικοπές», λέει ο Στεϊνγκρίμουρ Σιγκφούσον, ο υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατών-Αριστερών-Πρασίνων που ανέλαβε το 2009. «Αλλά τα φορολογικά μέτρα που πήραμε ήταν προοδευτικά». Τα επιδόματα των οικονομικά αδύναμων δεν κόπηκαν, ενώ αντιθέτως επιβλήθηκε προοδευτικά υψηλότερη φορολογία στα μεγάλα εισοδήματα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η ανισότητα στην Ισλανδία μειώθηκε, αντί να αυξάνεται, τα χρόνια της κρίσης.
Οι περικοπές στις συντάξεις ήταν ελάχιστες, ενώ η ίδρυση, κυριολεκτικά εν μια νυκτί, νέων τραπεζών στα ερείπια των παλιών προστάτευσε τους εγχώριους καταθέτες, που δεν έχασαν τίποτα από την αξία των καταθέσεών τους. Ομως -μεγάλο όμως- όλα αυτά αφορούν την ονομαστική αξία των μισθών, των καταθέσεων και των συντάξεων. Η αγοραστική αξία μειώθηκε κατακόρυφα, καθώς το κόστος της εξυπηρέτησης δανείων, της στέγης και των εισαγόμενων τροφίμων αυξήθηκε.
Παράλληλα, οι δημόσιες επενδύσεις μειώθηκαν, όπως πρόσταζε το πρόγραμμα του ΔΝΤ, που έληξε το 2011, οδηγώντας σε σταδιακή υποβάθμιση των υποδομών υγείας. Γιατροί παραπονιούνται για ελλείψεις μηχανημάτων και μεταναστεύουν στο εξωτερικό, νοσηλεύτριες φεύγουν τα καλοκαίρια για να δουλέψουν σε νορβηγικά νοσοκομεία αντί να κάνουν διακοπές.
Είναι δύσκολο, ωστόσο, να φανεί αυτή η έλλειψη δημόσιων επενδύσεων διά γυμνού οφθαλμού. Οι φοιτητές που κουβεντιάζουν στις πολυθρόνες του προσφάτως ανακαινισμένου Ινστιτούτου Γεωλογίας του Πανεπιστημίου του Ρέικιαβικ μοιάζουν περισσότερο με πελάτες σε λόμπι ντιζαϊνάτου ξενοδοχείου. Η «Αρπα», ο εντυπωσιακός πολυχώρος πολιτισμού στο λιμάνι του Ρέικιαβικ, κατασκευάστηκε παρά την κρίση. Και στο πεζοδρόμιο μπροστά στην πρωθυπουργική κατοικία βλέπουμε εργάτες να τοποθετούν ενδοδαπέδια θέρμανση ενόψει του χειμώνα.
Το ΑΕΠ της χώρας έχει επανέλθει στα επίπεδα του 2008, αλλά οι δείκτες δυστυχώς δεν λένε όλη την αλήθεια. Οι ριζοσπαστικές κοινωνικές και οικονομικές τομές που θα έδιναν π.χ. στους Ισλανδούς την ιδιοκτησία των φυσικών πόρων τους δεν έγιναν, το νέο Σύνταγμα δεν εγκρίθηκε και οι «βαρώνοι της αλιείας» συνεχίζουν να ελέγχουν το πολιτικό σύστημα. Τα νοικοκυριά δυσκολεύονται και η απογοήτευση οδήγησε στην έξωση της «κοκκινοπράσινης» κυβέρνησης στις εκλογές του 2013. «Οι Ισλανδοί θα συνεχίσουν για πολλά χρόνια ακόμη να πληρώνουν τα σπασμένα του χρηματοπιστωτικού συστήματος», επισημαίνει ο Σιγκφούσον, ο υπουργός που προσπάθησε να κατανείμει τα βάρη με τον δικαιότερο δυνατό τρόπο. «Δεν υπάρχει τίποτα δίκαιο σε αυτό»...
