Το πρόβλημα της Τουρκίας με την διάχυση από την Συρία
Γιατί ο πόλεμος πέρα από τα σύνορα θα κλονίσει τις εγχώριες πολιτικές
Michael J. Koplow
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Εάν ακούει κανείς τους αξιωματούχους τού κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) της Τουρκίας και αν διαβάζει τον φιλοκυβερνητικό Τύπο τής χώρας είναι σαν να πλέει σε ένα ευτυχισμένο περιβάλλον στο οποίο η Τουρκία δεν ήταν ποτέ καλύτερα.
Είναι ένας δημοκρατικός φάρος που ρίχνει το φως του στην υπόλοιπη Μέση Ανατολή, ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου ηγείται της εφόρμησης για να εδραιώσει την δημοκρατία στην Τουρκία και να δημιουργήσει μια νέα περιφερειακή τάξη, η τουρκική οικονομία βουίζει παρά τις προσπάθειες αχρείων οίκων αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας να την καταστρέψουν [1] και οι Τούρκοι όλων των αποχρώσεων έχουν ενωθεί πίσω από τις διάφορες πρωτοβουλίες τής κυβέρνησής τους. Η θέα από την Άγκυρα επισήμως είναι ηλιόλουστη πράγματι - αλλά τα σύννεφα που συγκεντρώνονταν στα σύνορα της χώρας προμηνύουν έναν τυφώνα.
Η διακυβέρνηση του ΑΚΡ έφερε ένα μέτρο σταθερότητας πρωτόγνωρο στην Τουρκία. Σε αυτό συνέβαλαν η αναπτυσσόμενη οικονομία και οι συντονισμένες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των παραπόνων των Κούρδων. Με έναν πιο ενοχλητικό τρόπο, το ίδιο έκανε ο σταδιακός περιορισμός τής ελευθεροτυπίας και των ανοιχτών διαφωνιών. Για καλύτερα ή για χειρότερα, η χώρα έχει γίνει ασφαλώς προβλέψιμη και το ΑΚΡ μπόρεσε να κυβερνήσει χωρίς να αμφισβητηθεί σοβαρά. Ακόμη και εκείνοι που δεν είναι στο στρατόπεδο του ΑΚΡ αναγνωρίζουν ότι η σημερινή Τουρκία φαίνεται αιώνες μακριά από τις ημέρες τής τρομοκρατίας και των δολοφονιών στους δρόμους, των στρατιωτικών πραξικοπημάτων και του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού.
Αλλά, το χάος στα σύνορα της Τουρκίας με την Συρία απειλεί να τα ανατρέψει όλα αυτά. Η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους τού Ιράκ και της al-Sham (ISIS) έχει απειλήσει την εσωτερική ισορροπία τής Τουρκίας με μια σειρά από τρόπους. Όμως, ο κίνδυνος δεν προέρχεται από την ίδια την ISIS. Παρά το γεγονός ότι η οργάνωση έχει αποδείξει την στρατιωτική αξιοπιστία της κατά την διάρκεια της εφόδου της στο Ιράκ και την Συρία, δεν παρουσιάζει σοβαρή εδαφική απειλή για την Τουρκία, η οποία έχει έναν μεγάλο -υποστηριζόμενο από το ΝΑΤΟ- στρατό, μια σύγχρονη αεροπορία, και τους πόρους για να αντεπιτεθεί στην ISIS αν το επιθυμήσει. Αντί γι’ αυτά, είναι οι παρεπόμενες συνέπειες της πορείας τής ISIS μέσα από την περιοχή που μπορούν να σημάνουν μια επιστροφή στις παλιές κακές ημέρες.
Η κύρια κινητήρια δύναμη της επιτυχίας τού ΑΚΡ και της τουρκικής πολιτικής σταθερότητας ήταν η οικονομία. Η οικονομική στρατηγική τού ΑΚΡ έχει βασιστεί στην εύκολη πρόσβαση σε φθηνά ξένα δάνεια που χρηματοδότησαν κατασκευές και έργα υποδομής αντί για επενδύσεις στην βιομηχανία ή σε εξαγώγιμα προϊόντα [2]. Τα δάνεια αυτά είναι όλο και πιο δύσκολο να εξασφαλιστούν λόγω της αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής τής Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και μια αντίληψη (που τροφοδοτήθηκε από τις διαδηλώσεις στο πάρκο Gezi, την μάχη τής κυβέρνησης ενάντια στο κίνημα τού Gulen, που περιέλαβε το σκόπιμο σαμποτάρισμα της Bank Asya και την συνοριακή πολιτική της που επιτρέπει την ελεύθερη μετακίνηση των τζιχαντιστών μαχητών από την Συρία στην Τουρκία) ότι η Τουρκία έχει γίνει πάρα πολύ χαοτική για να παραμείνει τόπος αξιόπιστων επενδύσεων. Καθώς τα μετρητά στερεύουν, η οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας θα εξελιχθεί ανάλογα.
Πάνω απ’ όλα, ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία και η άνοδος της ISIS έχουν προκαλέσει μια μαζική έξοδο προσφύγων προς την Τουρκία, που δεν δείχνει σημάδια επιβράδυνσης. Προς μεγάλη τιμή τής κυβέρνησης, έχει εργαστεί σκληρά για να απορροφήσει τους πρόσφυγες που φεύγουν από την Συρία για να σώσουν την ζωή τους. Έχει κατασκευάσει ίσως τα καλύτερα στρατόπεδα προσφύγων που έχει δει ποτέ ο κόσμος [3]. Όμως, η στέγαση και η φροντίδα περίπου 1,3 με 1,5 εκατομμύρια προσφύγων δεν είναι μια φθηνή υπόθεση. Και καθώς αυτοί οι πρόσφυγες παίρνουν τον δρόμο τους προς τις πόλεις τής Τουρκίας, η πίεση στην οικονομία τής Τουρκίας πρόκειται μόνο να αυξηθεί. Και κάθε ταλάντευση στην οικονομία πρόκειται να απεικονίζεται στην λαϊκή υποστήριξη προς το AKP και να εκθέτει τα πολιτικά προβλήματα που, μέχρι σήμερα, έχουν συγκαλυφθεί από το ρεύμα τής τουρκικής λίρας. Αυτό θα δημιουργήσει ένα άνοιγμα για τα κόμματα της αντιπολίτευσης ώστε να χτυπήσουν το ΑΚΡ σε αυτό που ήταν κάποτε το δυνατό του σημείο.
Ένας άλλος λόγος για την πρόσφατη εσωτερική σταθερότητα της Τουρκίας είναι η σχετική ησυχία στο κουρδικό μέτωπο. Σίγουρα, οι Κούρδοι τής Τουρκίας εξακολουθούν να τρέφουν πολλά παράπονα για την καταστολή τού κουρδικού πολιτισμού και των παραδόσεων, και ο τουρκικός στρατός έχει συχνά συγκρουστεί με τους αντάρτες τού ΡΚΚ, μέχρι που απομόνωσε την περιοχή Semdinli πρόσφατα, το καλοκαίρι τού 2012, με στόχο να πολεμήσει πιο αποτελεσματικά το PKK. Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες τού ΑΚΡ, ωστόσο, είναι η σημαντική μείωση της οξύτητας στα κουρδικά ζητήματα μέσω του κυβερνητικού «Δημοκρατικού Ανοίγματος» του 2009-2011 και της πιο πρόσφατης ειρηνευτικής διαδικασίας στο Ιμραλί που περιλαμβάνει συνομιλίες με τον φυλακισμένο ηγέτη τού ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα μέχρι οι Κούρδοι τής Τουρκίας να αισθανθούν ως πλήρως αποδεκτοί από το τουρκικό κράτος, η σχετική ησυχία συνέβαλε στην συνολική αίσθηση της σταθερότητας στην Τουρκία.
Αλλά η πολιτική τής Τουρκίας απέναντι στην ISIS θα μπορούσε να ξοδέψει όλη αυτή την υπεραξία. Πολλοί Κούρδοι κατηγορούν την Άγκυρα ότι επέτρεψε στην ISIS να ευδοκιμήσει, ακόμα και ότι ενίσχυσε την οργάνωση μέσω της προηγούμενης συνοριακής πολιτικής της του τύπου «κάνω τα στραβά μάτια». Όσο πιο χλιαρά προσπάθησε η τουρκική κυβέρνηση να απαλλαγεί από την ISIS, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να ολοκληρώσει με επιτυχία την κουρδική ειρηνευτική διαδικασία. Στη νοτιοανατολική Τουρκία, οι κηδείες των Κούρδων μαχητών που έχουν σκοτωθεί πολεμώντας την ISIS κατά μήκος των συνόρων είναι συχνό φαινόμενο, και συμβάλλουν στην αυξανόμενη διχόνοια μεταξύ ενός φυσικά ανήσυχου πληθυσμού και της τουρκικής κυβέρνησης. Η συνεχιζόμενη μάχη μεταξύ της ISIS και των Κούρδων μαχητών για την πόλη Kobane [4] στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας (και η προφανής απροθυμία τής Τουρκίας να εμπλακεί φοβούμενη την ενίσχυση των Κούρδων μαχητών στην Τουρκία) πυροδοτεί τα πάθη και συμβάλλει στην αντικυβερνητική ρητορική με τρόπους που θα αντηχούν πέρα από την συγκεκριμένη μάχη. Στις εκλογές, το AKP τα πήγε ιστορικά καλά στις κουρδικές περιοχές στα νοτιοανατολικά, αλλά τώρα υπάρχει χώρος μεταξύ των Κούρδων ψηφοφόρων για όποιο κόμμα καταλαβαίνει αρκετά ώστε να επωφεληθεί από τα αντιληπτά στραβοπατήματα της Άγκυρας.
Τέλος, η αθλιότητα στα σύνορα και οι πρόσφυγες από την Συρία που γίνονται μέρος τού τοπίου, πρόκειται να επιδεινώσουν ένα πρόβλημα που το ίδιο το ΑΚΡ έχει τροφοδοτήσει - έναν εθνικισμό που είναι φυσικά ύποπτος για τους ξένους και βλέπει ξένα σχέδια να κρύβονται πίσω από κάθε γωνία. Στο παρελθόν, μια τέτοια εθνικιστική ατμόσφαιρα και οι μάχες στα σύνορα θα είχαν ενισχύσει τον τουρκικό στρατό. Αλλά αυτή την φορά, πρόκειται να επιταχύνουν την δημιουργία ενός εναλλακτικού βαθέος κράτους, κάτι που είναι ειρωνικό δεδομένης της εμμονής τού ΑΚΡ να ξεριζώσει το παλιό κεμαλικό βαθύ κράτος. Υπό τον τότε πρωθυπουργό και τώρα πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η Υπηρεσία πληροφοριών τής Τουρκίας, που ονομάζεται MIT, έχει γίνει εξαιρετικά ισχυρή. Με πολλούς τρόπους, η MIT ήλεγξε και διαχειρίστηκε την συριακή πολιτική τής κυβέρνησης από το 2011. Η MIT έχει κατηγορηθεί ότι άφησε όλα τα είδη των σκιωδών ομάδων να χρησιμοποιήσουν την Τουρκία ως σταθμό στο δρόμο τους προς τις μάχες στην Συρία και ότι παροχέτευσε βοήθεια σε ένα ευρύ φάσμα ριζοσπαστικών ομάδων. Σε αντίθεση με τον στρατό, η MIT δεν είναι ένα κέντρο εξουσίας ξεχωριστό από το γραφείο τού πρωθυπουργού. Ο επικεφαλής της αναφέρεται άμεσα στον πρωθυπουργό και, από το 2012, είναι νομοθετικά προστατευμένος από δικαστική έρευνα. Η κρίση στα σύνορα της Συρίας ενισχύει την MIT, και βοηθά τους εκτελεστικούς να μετατοπίσουν την ισορροπία τής εξουσίας ακόμη περισσότερο υπέρ τους, ενώ ενισχύουν μια μυστική Υπηρεσία πληροφοριών που λειτουργεί έξω από τα όρια της πραγματικής εποπτείας.
Μια οικονομία επιβαρυμένη από πρόσφυγες, η ανανεωμένη αναταραχή μεταξύ των Κούρδων τής Τουρκίας, η αναζωπύρωση του εθνικισμού και η διεξαγωγή πολιτικής από Υπηρεσίες πληροφοριών που δεν λογοδοτούν, συντείνουν σε καταστάσεις αστάθειας. Η ISIS παρουσίασε στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή ένα νέο σύνολο προβλημάτων, αλλά η άμεση κληρονομιά της μπορεί να είναι ένα τέλος σε αυτό που υπήρξε μια αξιοσημείωτη περίοδος τουρκικής εσωτερικής σταθερότητας.
* Ο MICHAEL J. KOPLOW είναι Διευθυντής Προγράμματος στο Israel Institute. Γράφει στο μπλογκ Ottomans and Zionists. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @mkoplow.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142135/michael-j-koplow/turkeys-s...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.cfr.org/turkey/turkish-president-erdogan-isis-regional-securi...
[2] http://www.economist.com/news/finance-and-economics/21593496-political-t...
[3] http://www.nytimes.com/2014/02/16/magazine/how-to-build-a-perfect-refuge...
[4] http://abcnews.go.com/International/battle-kobane-isis-kurdish-fighters-...
