Η Τουρκία και οι Αλεβίτες
Γράμμα από την Κωνσταντινούπολη
FARIBA NAWA
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Σε μια μη επιβεβαιωμένη καταγραφή που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο, ο Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, ο αυτοαποκαλούμενος χαλίφης του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) [1], ζήτησε από τους οπαδούς του να κάνουν πόλεμο εναντίον της Τουρκίας.
«Η Τουρκία μπήκε σήμερα στην εμβέλεια της δράσης σας και στο στόχαστρο της τζιχάντ σας», είπε ο Μπαγκντάντι στους πιστούς του, και επιπλέον τους έδωσε εντολή να «εισβάλουν και να μετατρέψουν την ασφάλειά της σε φόβο». Η δήλωση ακολούθησε την απόφαση της Άγκυρας, στα τέλη Αυγούστου, να στείλει στρατεύματα να πολεμήσουν το ISIS στο Ιράκ και την Συρία [2].
Στην συνέχεια, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ένας οπλοφόρος, φερόμενος ως ότι συνδέεται με το ISIS, σκότωσε 39 ανθρώπους και τραυμάτισε δεκάδες περισσότερους πυροβολώντας σε ένα ελιτίστικο νυχτερινό κέντρο διασκέδασης στην Κωνσταντινούπολη. Ο εισβολέας διέφυγε˙ οι τουρκικές Αρχές ισχυρίζονται ότι τον αναγνώρισαν και ξεκίνησαν ένα ανθρωποκυνηγητό [3], αλλά δεν έχουν κυκλοφορήσει το όνομά του, και η χώρα παραμένει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η επίθεση, εν τω μεταξύ, έχει οξύνει τις διαιρέσεις μεταξύ κοσμικών και ισλαμιστών, μερικοί από τους οποίους φαίνονται ευνοϊκοί ως προς τον θάνατο των γλεντζέδων που γιόρταζαν μια «αντι-ισλαμική» γιορτή όπως το Νέο Έτος, κάτι που στην Τουρκία συνδέεται με τον Χριστιανισμό.
Οι πυροβολισμοί στο club είναι επομένως το πιο πρόσφατο παράδειγμα της στρατηγικής του ISIS να υποδαυλίζει τις υπάρχουσες διαιρέσεις στην τουρκική κοινωνία [4]. Κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων ετών, βομβιστικές επιθέσεις της οργάνωσης έχουν σκοτώσει εκατοντάδες στην Τουρκία, με θύματα από διαφορετικές θρησκείες και εθνικότητες. Αλλά το ISIS, επίσης, προσπαθεί να ρίξει λάδι στην φωτιά του σεχταρισμού, και οι ειδικοί ανησυχούν ότι οι Αλεβίτες, η μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της χώρας, μπορεί να είναι ο επόμενος στόχος του.
ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΛΕΒΙΤΕΣ ΑΠΟΚΟΠΤΟΝΤΑΙ
Ο Αλεβιτισμός είναι ένας ξεχωριστός κλάδος του Ισλάμ ευρισκόμενος στην Τουρκία. Περίπου το ένα πέμπτο των 80 εκατομμυρίων ανθρώπων της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων αμφοτέρων των εθνοτικών Κούρδων και Τούρκων, είναι Αλεβίτες. Όπως και οι Σιίτες, οι Αλεβίτες τιμούν τον Αλί, ξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ, και όπως οι Σούφι επικεντρώνονται στην πνευματικότητα [5]. Οι διαφορές τους με τους άλλους Μουσουλμάνους της κύριας τάσης όσον αφορά τις τελετουργίες και τα έθιμα, ωστόσο, είναι τεράστιες. Οι Αλεβίτες τείνουν να είναι φιλελεύθεροι και αριστεροί. Δεν προσεύχονται στα τζαμιά, δεν νηστεύουν κατά την διάρκεια του Ραμαζανιού, και οι γυναίκες Αλεβίτισες σπάνια καλύπτουν τα μαλλιά τους, εκτός αν είναι στην αίθουσα προσευχής. Σύμφωνα με τον Cemil Boyraz, έναν ειδικό στους Αλεβίτες με έδρα την Κωνσταντινούπολη, «οι Αλεβίτες ζουν για αυτή την γη, όχι για τον παράδεισο και την κόλαση» και «έχουν ανθρωπιστικές αξίες, συμπεριλαμβανομένων της ποικιλομορφίας, της ισότητας των φύλων, και μιας κοσμικής θεολογίας».
Τέτοια κοσμικά έθιμα κάνουν τους Αλεβίτες έναν φυσικό στόχο για το σκληροπυρηνικό είδος του σουνιτικού Ισλάμ του ISIS. Η αστυνομία έχει ήδη ανατρέψει δύο συνωμοσίες εναντίον Αλεβιτών στην Γκαζιαντέπ, μια πόλη στη νοτιοανατολική Τουρκία κοντά στα σύνορα με την Συρία. Στις 17 Σεπτεμβρίου, η αστυνομία συνέλαβε έναν ύποπτο ως μέλος του ISIS για προετοιμασίες ώστε να βομβαρδίσει ένα cem evi, ένα αλεβιτικό θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο. Στην συνέχεια, στις 16 Οκτωβρίου, τρεις Τούρκοι αστυνομικοί σκοτώθηκαν όταν δύο βομβιστές αυτοκτονίας ανατινάχθηκαν κατά την διάρκεια μιας επιδρομής στον πυρήνα τους, ο οποίος όπως ισχυρίζονται οι Αρχές σχεδίαζε επίθεση εναντίον Αλεβιτών και Κούρδων.
Μέλη της κοινότητας των Αλεβιτών λένε ότι δεν τους είναι άγνωστες οι διώξεις. Πολλοί ισχυρίζονται ότι το ISIS τους θέλει νεκρούς επειδή δεν είναι Σουνίτες, και μερικοί σκληροπυρηνικοί τους συνδέουν λανθασμένα με τους Σύριους Αλαουίτες, την αίρεση του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ και του καθεστώτος του. Αλλά, όπως μου είπε ο Vedat Kara, ένας Αλεβίτης ακτιβιστής, «Δεν είναι απλά μια θρησκευτική σύγκρουση. Το ISIS μας χρησιμοποιεί ως απλά έναν άλλο στόχο».
Πράγματι, αυτές οι απόπειρες χτυπημάτων αποτελούν ένα παράδειγμα τόσο της επιθυμίας του ISIS να υποκινήσει τον περιφερειακό σεχταρισμό [6] όσο και της ανάγκης του να αντεπιτεθεί κατά της Τουρκίας για την εμπλοκή της στο Ιράκ και την Συρία. Η ιδέα είναι πιθανό να βάλει μια σφήνα μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων της χώρας. Ο Cengiz Tomar, καθηγητής σπουδών Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά, μου είπε ότι μέσα από αυτές τις επιθέσεις, το ISIS «προσπαθεί να δημιουργήσει ένα ρήγμα στην Τουρκία».
ΕΧΘΡΑ
Ένα τέτοιο ρήγμα υπάρχει ήδη. Οι Αλεβίτες πιστεύουν ότι διώκονται συνεχώς σε όλη την ιστορία τους, συμπεριλαμβανομένης της περιόδου των σύγχρονων τουρκικών κυβερνήσεων. Τείνουν να συντάσσονται με την κεμαλική εκκοσμίκευση [7], και οι σχέσεις τους με το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), το οποίο ακολουθεί μια ιδεολογία σουνιτικού ισλαμιστικού λαϊκισμού, είναι βεβαρημένη. Για παράδειγμα, η Τουρκία απέτυχε να αναγνωρίσει τους Αλεβίτες ως θρησκευτική μειονότητα ή να τους εκχωρήσει τα δικαιώματα που δικαιούνται σύμφωνα με τις συνθήκες που έχει υπογράψει η Τουρκία, γεγονός που προκάλεσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να επιπλήξει την κυβέρνηση το 2014.
Αυτή η έλλειψη επίσημης αναγνώρισης στερεί από τους Αλεβίτες την χρηματοδότηση για τους θρησκευτικούς τους θεσμούς και καθιστά πιο δύσκολο για αυτούς να διατηρήσουν την ταυτότητά τους. Το ΑΚΡ χρηματοδοτεί σουνιτικά τζαμιά και θεσμικά όργανα, αλλά οι Αλεβίτες πρέπει να βασίζονται σε ιδιωτικές δωρεές. Η πλειοψηφία των Αλεβιτών στην Τουρκία προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα, και πολλές από τις γειτονιές τους υποφέρουν από την φτώχεια και την κατάχρηση ναρκωτικών.
Η Τουρκία αρνείται ότι προβαίνει σε διακρίσεις εις βάρος των Αλεβιτών και έχει κάνει προσπάθειες για την άμβλυνση των εντάσεων. Πριν από δύο χρόνια, η κυβέρνηση μετέτρεψε έναν στρατώνα στο Τουντσελί, στην πόλη όπου σκοτώθηκαν 13.000 Αλεβίτες στην σφαγή του Ντερσίμ το 1937 με 1938, σε μουσείο στην μνήμη των θυμάτων. Το 2009, το ΑΚΡ οργάνωσε ακόμη και επιτροπές για να ακούσει τα παράπονα της κοινότητας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Boyraz, ο οποίος συμμετείχε στις επιτροπές, οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης, αντί να ακούσουν, προσπάθησαν επανειλημμένα να πείσουν τους Αλεβίτες να εγκαταλείψουν την ταυτότητά τους και να υιοθετήσουν την επικρατούσα τάση του Ισλάμ. Η κυβέρνηση φοβάται ότι αποδεχόμενη τις απαιτήσεις των Αλεβιτών θα αποδυναμώσει την εθνική ενότητα και θα ανοίξει την πόρτα σε άλλες μειονότητες να απαιτήσουν δικαιώματα.
Οι εντάσεις είναι ιδιαίτερα υψηλές από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου [8] και μετά. Παρά το γεγονός ότι οι Αλεβίτες έχουν γλιτώσει από μαζικές συλλήψεις, η κατάσταση εθνικής έκτακτης ανάγκης έχει βάλει σε συναγερμό τις μειονοτικές κοινότητες της Τουρκίας. Πράγματι, τη νύχτα του πραξικοπήματος, ξέσπασαν μάχες στην συνοικία Γκεζί της Κωνσταντινούπολης μεταξύ ανταρτών του ΑΚΡ και Αλεβιτών, οι οποίοι επέλεξαν να μην κινητοποιηθούν για να υποστηρίξουν την κυβέρνηση. Λίγα μίλια μακριά, στην γειτονιά Kucuk Armutlu, φιλοκυβερνητικοί διαδηλωτές ξεχώρισαν τους Αλεβίτες, εκτοξεύοντας απαιτήσεις για την συμμετοχή τους μέσα από τα μεγάφωνα. Όταν οι Αλεβίτες αρνήθηκαν, οι διαδηλωτές τους κατηγόρησαν ότι είναι προδότες, αλλά έφυγαν χωρίς να συγκρουστούν, είπε ο 21χρονος Σινάν Γεσιλιούρτ.
Οι Αλεβίτες λένε πως φοβούνται ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [9] κινείται για να ξανακάνει την Τουρκία έναν τόπο με ελάχιστα περιθώρια για διαφωνία ή ακόμα και διαφορετικούς τρόπους ζωής. Κατηγορούν την κυβέρνησή του ότι τους διώχνει από τα ιστορικά οχυρά τους, αντικαθιστώντας τους με Σουνίτες πρόσφυγες από την Συρία. Στην Τουρκία της Ανατολίας χιλιάδες Σύριοι, χρηματοδοτούμενοι από διεθνείς δωρητές, το ΑΚΡ και τους εαυτούς τους, έχουν μετεγκατασταθεί σε αλεβίτικες γειτονιές όπου τα ενοίκια είναι φθηνότερα. Τον Μάρτιο του 2016, για παράδειγμα, η κυβέρνηση κατεδάφισε σπίτια στο Kucuk Armutlu για να ανοίξει χώρους για νέες περιοχές ανάπτυξης, κάτι που θα εξώσει πολλούς από τους κατοίκους της περιοχής.
Η 42χρονη Nuray Gedik, είναι μια Αλεβίτισα της οποίας ο γιος, Χασάν, σκοτώθηκε επειδή διαμαρτυρήθηκε δημοσίως κατά των εμπόρων ναρκωτικών στην γειτονιά τους. Εξέφρασε την ανησυχία της για την κατεύθυνση της πολιτικής της χώρας. «Θα γίνει χειρότερα για τους Αλεβίτες, επειδή οι άνθρωποι διχάζονται και δημιουργούν διαφορετικές ομάδες», μου είπε. «Ο Ταγίπ [Ερντογάν] έχει πει ότι οι Αλεβίτες δεν είναι Μουσουλμάνοι, επειδή δεν προσεύχονται και δεν νηστεύουν. Για τον λόγο αυτό, δεν του αρέσουμε».
ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΛΠΙΔΑ;
Ωστόσο, ακόμη και καθώς η δυσπιστία μεταξύ Αλεβιτών και κυβέρνησης δημιουργεί καθυστερήσεις, ακριβώς η προσπάθεια του ISIS να τους διαιρέσει μπορεί, κατά ειρωνεία της τύχης, να φέρνει κοντά τις δύο πλευρές. Όπως εξήγησε ο Tomar, ο ρόλος της τουρκικής αστυνομίας στην πρόληψη των επιθέσεων κατά των Αλεβιτών στην Γκαζιαντέπ μπορεί ακούσια να φέρει μεγαλύτερη ενότητα, μετατρέποντας το ISIS σε έναν εχθρό έναντι του οποίου μπορεί να συσπειρωθούν οι Αλεβίτες και η σουνιτική πλειοψηφία.
Αυτό συμβαίνει επειδή η προσπάθεια του ISIS να διογκώσει το φόβο και τον διχασμό έρχεται σε μια στιγμή που το τουρκικό κράτος δεν έχει την πολυτέλεια να κάνει περισσότερους εχθρούς εγχωρίως. Από την απόπειρα πραξικοπήματος, η κυβέρνηση έχει εκκαθαρίσει τα θεσμικά όργανα από Κούρδους και Γκιουλενιστές, κατηγορώντας μερικούς από αυτούς ως τρομοκράτες. Περισσότεροι από 125.000 άνθρωποι έχουν απολυθεί ή τεθεί σε διαθεσιμότητα και τουλάχιστον 40.000 κρατούνται.
«Η κυβέρνηση δεν τρελαίνεται για τους Αλεβίτες, ιδιαίτερα τους Κούρδους [Αλεβίτες], αλλά θα τους προστατεύσει από το ISIS για να παρουσιάσει ένα ενωμένο μέτωπο», δήλωσε ένας Τούρκος αξιωματούχος της επιβολής του νόμου ο οποίος μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Χρειάζονται τους Αλεβίτες τώρα ως σύμμαχους».
Ο Boyraz δήλωσε ότι οι απειλές του ISIS εναντίον των Αλεβιτών δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά [είναι το] ότι η κυβέρνηση έχει δώσει περισσότερη προσοχή σε αυτούς τους τελευταίους επτά μήνες. «Οι πληροφορίες στα τελευταία πέντε χρόνια των επιθέσεων εναντίον Αλεβιτών αγνοήθηκαν», είπε. «Τώρα είναι πιο σημαντικό για την κυβέρνηση, διότι είναι άμεσα [εμπλεγμένη με] την καταπολέμηση του ISIS».
Οι Αλεβίτες λένε ότι φοβούνται για συνεχείς επιθέσεις του ISIS, ακριβώς όπως και οι άλλοι Τούρκοι πολίτες, αν και δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση για την προστασία τους. Αλλά οι ακτιβιστές λένε επίσης ότι αν το ΑΚΡ τείνει μια γνήσια χείρα αλληλεγγύης, θα την αποδεχθούν. Το ISIS είναι ένας κοινός εχθρός που πρέπει να αντιμετωπίσουμε μαζί ως έθνος. Όπως μου είπε ο Αλί Γιλντιρίμ, ένας Αλεβίτης φοιτητής, «το ISIS στοχεύει αθώους ανθρώπους είτε πιστεύουν στο σουνιτικό Ισλάμ είτε στον αλεβιτισμό». Ωστόσο, αν πρόκειται να έρθει βοήθεια, θα πρέπει να έρθει σύντομα. Η απειλή του ISIS «με κάνει να αισθάνομαι φοβισμένος και λυπημένος», συνέχισε ο Γιλντιρίμ. «Μερικές φορές χάνω την ελπίδα μου για ένα καλύτερο μέλλον».
* Η FARIBA NAWA είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας των βιβλίων Opium Nation: Child Brides, Drug Lords, και One Woman’s Journey Through Afghanistan (Harper Perennial).
Ο Ozge Sebzeci συνέβαλε σε αυτό το άρθρο.
(Στην φωτογραφία : Αλεβίτες διαδηλωτές φωνάζουν αντικυβερνητικά συνθήματα στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάιο του 2014. MURAD SEZER / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2017-01-05/turkey-and-alevis
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/isis-revolutionary-s...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-06/ottoman-ghosts
[3] http://www.nytimes.com/aponline/2017/01/05/world/europe/ap-eu-turkey-att...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-19/turkeys-troubl...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-10-12/america...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-03-23/isis-more-terrorist-g...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-27/erdogans-turn-...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-18/erdogans-prophecy
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-17/erdogan-s-journey
