Ο Ποντίφικας και ο Παρίας
Τι συζήτησαν ο Πούτιν και ο πάπας Φραγκίσκος στο Βατικανό
Victor Gaetan
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Την περασμένη εβδομάδα, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συναντήθηκε με τον Πάπα Φραγκίσκο στο Βατικανό. Στην Δύση, η εικόνα του Ποντίφικα να συναντάται με τον Παρία [της διεθνούς κοινότητας] μπορεί να ήταν ενοχλητική, αλλά συνάδει απόλυτα με τις διδασκαλίες και τις φιλοδοξίες του Φραγκίσκου.
Ο Πούτιν ήταν εκείνος που ζήτησε την συνάντηση στα τέλη Μαΐου, και ο Φραγκίσκος έσπευσε να συμφωνήσει. Τότε, κάποιοι σύμβουλοι του πάπα προειδοποίησαν ότι η αποστολή του Πούτιν ήταν κυνική: Να βελτιώσει την εικόνα του, σε μια εποχή που ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Petro Poroshenko, προέβλεπε μια «πλήρη εισβολή [1]» από τις ρωσικές δυνάμεις, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, μιλούσε ξεκάθαρα [2] εναντίον της «αναδυόμενης Ρωσίας» και η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμαζόταν να παρατείνει [3] τις κυρώσεις. Στο τέλος, ο Φραγκίσκος αποφάσισε να αντιστρέψει τις προσδοκίες (απογοητεύοντας τους Καθολικούς Έλληνες της Ουκρανίας, οι οποίοι επέκριναν τον Πάπα [4] για την άρνηση του να καταδικάσει την Μόσχα αναφορικά με τις επιθετικές της ενέργειες) και να συναντηθεί με τον επικεφαλής της Ρωσίας.
Υπάρχουν πέντε βασικοί λόγοι για αυτήν την απόφαση του Φραγκίσκου.
Ο ένας από αυτούς κατέστη σαφής κατά την διάρκεια της επίσκεψης του Πάπα στο Σεράγεβο στις αρχές Ιουνίου. «Πρέπει να επικοινωνούμε μεταξύ μας» είπε στις Αρχές, «για να ανακαλύψουμε τα χαρίσματα του κάθε ατόμου, για να προωθήσουμε όσα μας ενώνουν και να αντιμετωπίσουμε τις διαφορές μας ως μια ευκαιρία να ωριμάζουμε με αμοιβαίο σεβασμό».
Πρόκειται για ένα αίσθημα που θα μπορούσε να φανεί κοινότοπο, αν εξαιρέσει κανείς το γεγονός ότι ο Φραγκίσκος έχει ανάγει την έννοια της προσωπικής επαφής -με τον Θεό, με τους φτωχούς, με εκείνους που θα φοβόταν ή θα αντιπαθούσε κανείς- σε βασική διδαχή [5] του παπισμού του. Αυτή η ιεραποστολική υποχρέωση αναπτύσσεται διεξοδικά στο Evangelii Gaudium [6], το παπικό «σχέδιο δράσης» του Φραγκίσκου, το οποίο παρέδωσε στον Πούτιν κατά την διάρκεια της συνάντησής τους. Ο Φραγκίσκος ήταν επίσης σταθερά και ευθύτατα κατά της βίας, κηρύττοντας την ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων. Μέσω της συνάντησής του με τον Πούτιν, που αποτελεί αναμφίβολα μια δύσκολη επικοινωνία, ο Φραγκίσκος ενίσχυε όλα αυτά τα λόγια με πράξεις.
Ένας δεύτερος παράγοντας στην διαδικασία λήψης αποφάσεων του Φραγκίσκου είναι ο σκεπτικισμός του απέναντι στην αμερικανική εξωτερική πολιτική.
Το μεγάλο ρήγμα ανάμεσα στο Βατικανό και την Ουάσιγκτον χρονολογείται από την εισβολή στο Ιράκ, όταν ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ εξέφρασε ηχηρά την εναντίωσή του στην αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων για την εκδίωξη του Σαντάμ Χουσεΐν. Έφτασε σε σημείο να στείλει ακόμα και προσωπικό απεσταλμένο, τον καρδινάλιο Pio Laghi, για να παρουσιάσει την επιχειρηματολογία του στον πρόεδρο, George W. Bush, στις 5 Μαρτίου του 2003. Αλλά η επίσκεψη ήταν άκαρπη. «Είχα την εντύπωση ότι είχαν ήδη πάρει την απόφασή τους», είπε ο βετεράνος διπλωμάτης σε μια ομάδα ανθρώπων στην Ιταλία μήνες αργότερα. Ο Μπους «μιλούσε και συμπεριφερόταν σαν να ήταν θεόπνευστος και φάνηκε να πιστεύει πραγματικά ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο ανάμεσα στο καλό και το κακό. Τον ρώτησα, «Έχετε συνειδητοποιήσει τις συνέπειες της κατάκτησης του Ιράκ; Την σύγχυση˙ τις διαμάχες μεταξύ Σιιτών, Σουνιτών και Κούρδων». Προφανώς δεν το είχε κάνει.
Όπως φοβόταν ο Ιωάννης Παύλος, η αμερικανική εισβολή ήταν καταστροφική για τους Χριστιανούς [7] της Μέσης Ανατολής. Αρχαίες κοινότητες και ιεροί τόποι καταστράφηκαν, εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν, επίσκοποι δολοφονήθηκαν, και φιλανθρωπικές οργανώσεις της Καθολικής Εκκλησίας συντρίφθηκαν σε όλη την Μέση Ανατολή [8]. Κατά την άποψη του Βατικανού, οι ίδιοι Αμερικάνοι υπέρμαχοι της εισβολής στο Ιράκ προωθούν και την στρατιωτική κλιμάκωση στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας. Έτσι, η διπλωματική ομάδα του Βατικανού –δηλαδή ο Φραγκίσκος, ο καρδινάλιος υπουργός Pietro Parolin και ο αρχιεπίσκοπος Paul Gallagher, υπουργός Διακρατικών Σχέσεων- είναι αποφασισμένη να εκτονώσει την «πολεμική ατμόσφαιρα [9]» που περιβάλλει την Ουκρανία.
Πράγματι, το Βατικανό επικρίνει ιδιαίτερα τις στρατηγικές που αποσκοπούν στην αποξένωση αντιπάλων. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την Λευκορωσία. Η πολιτική των ΗΠΑ από το 2004 έχει υπάρξει ως επί το πλείστον ανταγωνιστική [10] απέναντι στο καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο, κάτι που συμπεριλαμβάνει την επιβολή διαφόρων κυρώσεων για αντιδημοκρατικές πρακτικές [11]. Εν τω μεταξύ, το Βατικανό έχει βελτιώσει σταθερά τις λειτουργικές του σχέσεις με την Λευκορωσία, όπου το 15% του πληθυσμού είναι Καθολικοί. Η Ρώμη έχει ενθαρρύνει την Λευκορωσία να διαδραματίσει θετικό ρόλο ως οικοδέσποινα των ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία Μινσκ II που διέπει την τρέχουσα εκεχειρία, σύμφωνα με τον Παρολίν, αποτελεί απόδειξη της προόδου της χώρας [12].
Ένας πολυέλαιος πεσμένος στα συντρίμμια της εκκλησίας Im Al-Zinar που καταστράφηκε κατά την διάρκεια συγκρούσεων μεταξύ των ανταρτών της Συρίας και του καθεστώτος της Συρίας στο Bustan al Diwan, στην Homs, στις 23 Ιουλίου του 2012. YAZEN HOMSY / REUTERS
Ένας τρίτος παράγοντας είναι η Συρία. Ο Φραγκίσκος και ο Πούτιν, σε συνεργασία με τις αντίστοιχες εκκλησίες τους, οργανώνονται ήδη για να ματαιώσουν την επέμβαση των ΗΠΑ στην Συρία. Το 2013, η Ουάσιγκτον κατηγόρησε το καθεστώς του προέδρου της Συρίας, Μπασάρ αλ-Ασαντ, για την δολοφονία περισσότερων από 1.400 ανθρώπων σε μια επίθεση χημικών όπλων και προειδοποίησε για στρατιωτική επέμβαση. Το Βατικανό κάλεσε την Δύση να εντατικοποιήσει τις διπλωματικές της προσπάθειες χωρίς να προσφύγει σε ένοπλη επίθεση. Ο Πούτιν οργάνωσε επίσης μια επιθετική δημόσια εκστρατεία κατά των πιθανών βομβαρδισμών των ΗΠΑ και, μετά από κάποιες ημέρες, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, και ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, ανακοίνωσαν ένα σχέδιο [13] για την μεταφορά των χημικών όπλων της Συρίας σε διεθνή έλεγχο - αποτρέποντας έτσι τις ΗΠΑ από στρατιωτικά αντίποινα.Ο Φραγκίσκος και ο Πούτιν συναντήθηκαν [14] για πρώτη φορά αυτοπροσώπως λιγότερο από δύο μήνες μετά την κρίση. Η Συρία βρισκόταν στην κορυφή της ατζέντας τους. Ήταν η συνεχιζόμενη συνεργασία στην Συρία και τον Λίβανο μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, καθώς και η επικοινωνία τους στην κλίμακα της ιεραρχίας που προκάλεσε την εμπλοκή των εκκλησιών, αλλά το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία της εντύπωσης στο Βατικανό ότι ο Πούτιν τιμά τις δεσμεύσεις του για την προστασία των χριστιανικών κοινοτήτων στην Μέση Ανατολή -μια συμμαχία που το Βατικανό θέλει και χρειάζεται.
Από τότε, με την εξαίρεση μιας συνάντησης κορυφής στην Δαμασκό των ηγετών των πέντε μεγάλων Ορθόδοξων και Καθολικών Εκκλησιών που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα, η Ρωσία και το Βατικανό συνεργάζονται για την παροχή ανθρωπιστικής αρωγής με σκοπό να βοηθήσουν τους Χριστιανούς να επιβιώσουν κατά την διάρκεια του πολέμου.
Ο τέταρτος παράγοντας είναι o Καθολικός πληθυσμός της Ουκρανίας: Ο πάπας θα συναντηθεί με τον Πούτιν για να διαμορφώσει την συμπεριφορά που περιμένει από το ποίμνιό του στην Ουκρανία. Πρόκειται για βασική αρχή της Βίβλου: Να αγαπάς τον εχθρό σου [15]. Από νωρίς στην σύγκρουση, πολλοί παρατηρητές περίμεναν ότι ο πάπας θα έπαιρνε το μέρος της Δυτικής Ουκρανίας, επειδή η Καθολική Εκκλησία έχει εμφανέστατη παρουσία εκεί μέσω της Ουκρανικής Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας (UGCC), μιας ενεργητικής εκκλησίας που είχε εξοστρακιστεί και διωχθεί υπό τον κομμουνισμό.
Ένας ιερέας της Ουκρανικής Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας ακούει την εξομολόγηση μιας γυναίκας κατά την διάρκεια της ετήσιας συγκέντρωσης και του προσκυνήματος της θαυματουργής εικόνας της Μητέρας του Θεού στο χωριό Krylos περίπου 360 μίλια δυτικά του Κιέβου, στις 29 Ιουλίου του 2012. GLEB GARANICH / REUTERS
Η UGCC βρυχάτο στην εθνική σκηνή την δεκαετία του 1990. Σήμερα, έχει περίπου 5,4 εκατομμύρια πιστούς, κυρίως στην Δυτική Ουκρανία˙ 3.000 ιερείς (από τους 300 το 1989)˙ 800 ιεροσπουδαστές˙ και ισχυρές κοινότητες διασποράς σε όλο τον κόσμο.
Η αναβίωση της UGCC το τελευταίο τέταρτο του αιώνα αποτελεί μια δραματική ιστορία επιτυχίας της Καθολικής Εκκλησίας. Μαζί με άλλες θρησκείες, η UGCC είχε ενεργό δράση σε όλες τις διαμαρτυρίες του Μαϊντάν [16] οι οποίες οδήγησαν στην κατάρρευση του καθεστώτος του Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Ήταν λογικό, λοιπόν, να περιμένουμε από την Αγία Έδρα να προωθήσει την άποψη ότι η Ρωσία είναι εκείνη που επιτίθεται εναντίον της Ουκρανίας, και πρέπει να απωθηθεί.
Αντ’ αυτού, ο Φραγκίσκος ασχολείται με την αποτροπή ενός πολέμου που θα στρέψει τους Χριστιανούς της Δυτικής Ουκρανίας εναντίον των Χριστιανών της περιοχής Donbas, όπου οι περισσότεροι από εκείνους που ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας έχουν συμμαχήσει με την Μόσχα. Τον Φεβρουάριο, ο Φραγκίσκος έκανε αναφορά σε «αυτήν την τραγική αδελφοκτόνο βία [17]» στην Ουκρανία προσθέτοντας, «Σκεφτείτε: Πρόκειται για έναν πόλεμο μεταξύ Χριστιανών! Όλοι μοιράζεστε το ίδιο βάπτισμα! Μάχεστε εναντίον Χριστιανών. Σκεφτείτε αυτό το σκάνδαλο». Προειδοποίησε, επίσης, τους επισκόπους της Ουκρανικής Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας να μην πολιτικοποιήσουν την Εκκλησία στην θέρμη της κρίσης, σύμφωνα με μια δήλωση [18] που δημοσιοποιήθηκε από το Βατικανό.
Όλα αυτά συνδέονται με τον τελικό παράγοντα στην διαδικασία λήψης αποφάσεων του Φραγκίσκου: Τις σχέσεις μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Φραγκίσκος και ο Παρολίν προσπαθούν να προστατέψουν την συνέχιση ενός διαλόγου μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας που οικοδομείται εδώ και πάνω από 50 χρόνια και κορυφώθηκε την τελευταία δεκαετία.
Από τότε που ο Πάπας Παύλος VI και ο Ορθόδοξος Πατριάρχης Αθηναγόρας συναντήθηκαν στην Ιερουσαλήμ το 1964, οι δύο μεγάλες χριστιανικές θρησκείες, διαιρεμένες από το 1054, έχουν προβεί σε κινήσεις προς την κατεύθυνση μιας μεγαλύτερης ενότητας. Λίγα είναι τα μεγάλα θεολογικά ερωτήματα τους χωρίζουν˙ το κύριο σημείο τριβής αφορά την παπική πρωτοκαθεδρία. Η επίτευξη ενός οικουμενικού πνεύματος συνένωσης αποτελεί προτεραιότητα για τον Ιωάννη Παύλο. Ο πάπας Βενέδικτος XVI προχωρήσει σημαντικά [19] το θέμα και Φραγκίσκος επιχειρεί να διατηρήσει αυτήν την πρόοδο.
Σε αυτό το έργο, ο Φραγκίσκος έχει προσπαθήσει να συνεργαστεί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος υπηρετεί ως πνευματικός ηγέτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αλλά ξέρει ότι ο πραγματικός παίκτης στον ορθόδοξο κόσμο είναι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, λόγω του μεγέθους και της σχέσης της με το [20] ρωσικό κράτος. Από τα 260 εκατομμύρια Ορθοδόξων Χριστιανών σε όλον τον κόσμο, σχεδόν το 40% ζει στην Ρωσία, σύμφωνα με την μελέτη για την Θρησκεία και την Δημόσια Ζωή του Παγκόσμιου Χριστιανισμού που διεξήχθη το 2011 από το Pew Forum [21].
Αυτές τις μέρες, το Βατικανό έχει ένα δίκτυο διπλωματών που ανέπτυξαν εργασιακές σχέσεις με τους ομολόγους τους στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο κύκλος των συμβούλων του Φραγκίσκου περιλαμβάνει έναν ιδιαιτέρως σεβαστό αντιπρόσωπο του πάπα στην Μόσχα, τον Σλοβένο Ivan Jurkovič, ο οποίος υπηρέτησε επίσης ως εκπρόσωπος του πάπα στην Ουκρανία (2004-2011) και την Λευκορωσία (2001-2004). Στο πλευρό του Φραγκίσκου, όταν εκείνος συναντήθηκε με τον Πούτιν ήταν ο σεβασμιότατος Lisvaldas Kulbokas, ένας επιβλητικός 41χρονος Λιθουανός, ο οποίος εργάστηκε τελευταία ως Πρώτος Γραμματέας στο Νούντσιου της Μόσχας.
Ο επίσκοπος, Georg Ganswein, υποδέχεται τον Πουτιν κατά τον ερχομό του για ιδιωτική συνάντηση με τον πάπα Φραγκίσκο, στην Πόλη του Βατικανού στις 10 Ιουνίου του 2015. ALESSANDRO BIANCHI / REUTERS
Ο Παρολίν, ο άνθρωπος-κλειδί για τον ρόλο του Βατικανού στην διαμεσολάβηση της συμφωνίας ομαλοποίησης των σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κούβας που έγινε τον περασμένο Δεκέμβριο [22], εγκαθίδρυσε επίσης σχέσεις καλής πίστης με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία: Ο πατριάρχης Κύριλλος εξήρε πρόσφατα τον Φραγκίσκο και τον Παρολίν για την «αποφυγή μονομερών εκτιμήσεων» σχετικά με την σύγκρουση στην Ουκρανία σε ομιλία του [23] στην ρωσική Διπλωματική Ακαδημία του Υπουργείου Εξωτερικών.
Από την πτώση του κομμουνισμού, διαδοχικοί πάπες ονειρεύτηκαν να συναντήσουν τον Ρώσο Ορθόδοξο πατριάρχη σε ρωσικό έδαφος. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ισχυρό σημάδι ότι ο Χριστιανισμός είχε καταφέρει να ξεπεράσει μια κεντρική ιστορική ρήξη επιτρέποντας στην Εκκλησία «να αναπνεύσει με δύο πνεύμονες», σύμφωνα με τα λόγια του Πάπα Ιωάννη Παύλου. Στην επιστροφή του από την Τουρκία την περασμένη χρονιά, ο Φραγκίσκος είπε, «είπα στον πατριάρχη Κύριλλο, θα μπορούσαμε να συναντηθούμε όποτε θέλεις, μπορείς να μου τηλεφωνήσεις και θα έρθω». Κάθε παπική πρόσκληση πρέπει να επικυρωθεί τόσο από έναν αρχηγό κράτους όσο και από τους θρησκευτικούς ηγέτες του έθνους, ενώ γενικά απαιτεί εκτενή συνεργασία μεταξύ των αντίστοιχων Υπουργείων Εξωτερικών. Ενώ συναντώντο ο Φραγκίσκος και ο Πούτιν αυτήν την εβδομάδα, το ίδιο συνέβαινε και με τον Σεργκέι Λαβρόφ και τον αρχιεπίσκοπο Gallagher. Επιπλέον, ένα θέμα στην ημερήσια διάταξη του Βατικανού που κέντρισε ελάχιστα την προσοχή είναι η συνάντηση που έχει προγραμματιστεί για τις 20 Ιουνίου μεταξύ του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ [24], προέδρου του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (ουσιαστικά υπουργού Εξωτερικών της εκκλησίας) και του Καρδινάλιου Παρολίν. Ο Ιλαρίων υπήρξε σκληρός επικριτής [25] της UGCC, κατηγορώντας τον αρχηγό της, Μέγα Αρχιεπίσκοπο, Sviatoslav Shevchuk, για υποδαύλιση του πολέμου. Ο Ιλαρίων συμμάχησε επίσης με την πιο συντηρητική πλευρά της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, γεγονός που σημαίνει ότι αν συμφωνήσει με μια παπική επίσκεψη στην Ρωσία, κατά πάσα πιθανότητα θα λάβει πράγματι χώρα.
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ
Στην συνάντησή τους, που διήρκεσε 50 λεπτά, ο Φραγκίσκος και ο Πούτιν, σύμφωνα με ανακοινωθέν του Βατικανού, συζήτησαν για την σύγκρουση στην Ουκρανία και την αναταραχή στην Μέση Ανατολή. Ο Φραγκίσκος φέρεται να είπε: «Εμείς» πρέπει να συμμετάσχουμε σε μια «ειλικρινή και μεγάλη προσπάθεια» για να επιτύχουμε την εγκαθίδρυση ειρήνης μέσω διαλόγου, να τηρήσουμε τις συμφωνίες Μινσκ και να επιτρέψουμε την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Donbas. Ένα ακόμα κυρίαρχο θέμα αποτελούσε το πώς θα μπορούσαν να προστατευτούν οι θρησκευτικές μειονότητες στην Συρία και το Ιράκ. Το Βατικανό περιμένει πως θα συνεχίσει να ασχολείται με αυτά και άλλα πολιτικά προβλήματα: Μια νέα υπηρεσία αρχιερατικής διαμεσολάβησης βρίσκεται στα σκαριά [26].
Ό, τι κι αν συμβεί, ο Φραγκίσκος έχει παράσχει στον Πούτιν τον σεβασμό που λαχταρά ο Ρώσος ηγέτης. Ο Φραγκίσκος είναι αποφασισμένος να τοποθετήσει την Καθολική Εκκλησία σε θέση ουδέτερου συνομιλητή επιφορτισμένου με την εξισορρόπηση των κοσμοθεωριών της Δύσης και της Ανατολής, του Νότου και του Βορρά. Και με αυτόν τον τρόπο, παρά τις αντιρρήσεις της Δύσης, θα μπορούσε να επιτύχει την ειρήνη που η Δύση χρειάζεται τόσο απεγνωσμένα.
(Στην φωτογραφία : Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συναντά τον πάπα Φραγκίσκο κατά την διάρκεια κατ’ ιδίαν συνάντησης στην πόλη του Βατικανού, στις 10 Ιουνίου του 2015. GREGORIO BORGIA / REUTERS
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2015-06-16/po...
Σύνδεσμοι
[1] http://www.reuters.com/article/2015/06/04/us-ukraine-crisis-fighting-idU...
[2] http://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_120166.htm
[3] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-06-07/tusk-sees-possible-ear...
[4] http://www.cruxnow.com/church/2015/02/23/ukrainian-catholic-leader-urges...
[5] http://ncronline.org/blogs/distinctly-catholic/pope-francis-encounter
[6] http://w2.vatican.va/content/francesco/en/apost_exhortations/documents/p...
[7] http://www.bbc.com/news/world-middle-east-32287806
[8] http://www.caritas.org/where-we-are/middle-east-north-africa/
[9] http://www.catholicherald.co.uk/news/2015/06/06/an-atmosphere-of-war-per...
[10] http://r.search.yahoo.com/_ylt=A0LEVjcVzHVVkfQAWH0nnIlQ;_ylu=X3oDMTByNXQ...
[11] https://www.fas.org/sgp/crs/row/RL32534.pdf
[12] http://vaticaninsider.lastampa.it/en/the-vatican/detail/articolo/parolin...
[13] http://www.washingtonpost.com/world/us-russia-reach-agreement-on-seizure...
[14] http://www.nytimes.com/2013/11/26/world/europe/the-vatican-putin-meets-t...
[15] https://www.biblegateway.com/passage/?search=Luke+6%3A27-36&version=NRSV
[16] http://www.ncregister.com/daily-news/ukraines-maidan-protests-are-spirit...
[17] https://w2.vatican.va/content/francesco/en/audiences/2015/documents/papa...
[18] http://www.zenit.org/en/articles/pope-francis-address-to-ukrainian-bisho...
[19] https://www.foreignaffairs.com/articles/2013-04-03/church-undivided
[20] http://www.reuters.com/article/2014/10/06/us-ukraine-crisis-church-insig...
[21] http://www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity-exec/
[22] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2014-12-30/cuban-knot
[23] http://www.interfax-religion.com/?act=news&div=12012
[24] https://mospat.ru/en/decr-chairman/
[25] http://www.asianews.it/news-en/Moscow-Patriarchate-slams-Ukrainian-Catho...
[26] http://insidethevatican.com/news/cardinal-parolins-wish-to-create-an-off...
