Μπορεί ο οίκος των Σαούντ να επιβιώσει του ISIS;
Ο σεχταριστικός πόλεμος του Μπαγκντάντι
Bilal Y. Saab
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Υπάρχει κάτι γνώριμο αναφορικά με την τρέχουσα τρομοκρατική εκστρατεία του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) στην Σαουδική Αραβία. Στην πραγματικότητα, παρουσιάζει τρομερές ομοιότητες με εκείνη της αλ Κάιντα πριν από 12 χρόνια.
Τότε, ο οίκος των Σαούντ απέκρουσε με επιτυχία τους τζιχαντιστές εχθρούς του. Αυτήν την φορά, όμως, ο εχθρός είναι πιο ανθεκτικός και πολυμήχανος, ενώ τα περιφερειακά χαρτιά φαίνεται να μαζεύονται εναντίον του Βασιλείου. Το Ριάντ θα χρειαστεί προνοητικότητα, πολιτική δεινότητα και, πάνω απ’ όλα, ενδοσκόπηση για να επαναλάβει την προηγούμενη επιτυχία του.
Αν και ο εκλιπών ηγέτης της αλ Κάιντα, Οσάμα μπιν Λάντεν, επικεντρώθηκε κυρίως στην στοχοποίηση των Ηνωμένων Πολιτειών, τον προβλημάτιζε και η Σαουδική Αραβία. Οι Σαουδάραβες πρέπει να ανατραπούν, έλεγε, επειδή άνοιξαν την πόρτα στην κυριαρχία του μουσουλμανικού κόσμου από «Σταυροφόρους και Σιωνιστές» και πρόδωσαν τον παλαιστινιακό αγώνα για χάρη «Εβραίων και Αμερικανών». Αλλά πέρα από τις όποιες παραβιάσεις, ο Μπιν Λάντεν κατάλαβε ότι, τελικά, θα πρέπει να κηρύξει πόλεμο στην Σαουδική Αραβία για την επίτευξη του σημαντικότερου στόχου: Τον έλεγχο των ιερών πόλεων του Ισλάμ και του τεράστιου πετρελαϊκού του πλούτου.
Δεδομένης της στήριξης των ΗΠΑ στην Σαουδική Αραβία, ο Μπιν Λάντεν γνώριζε πόσο δύσκολη θα ήταν αυτή η αποστολή. Ωστόσο, ήταν αποφασισμένος να την αναλάβει. Όταν η Κανταχάρ κατελήφθη το 2002 μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, εκατοντάδες Σαουδάραβες που ήταν μέλη της αλ Κάιντα επέστρεψαν στο Βασίλειο και εντάχθηκαν σε κρυφούς πυρήνες που λειτουργούσαν κρυφά εκεί υπό την ηγεσία του Μπιν Λάντεν. Από τις αρχές του 2003, αυτοί οι πυρήνες μετατράπηκαν σε μια εκτεταμένη τρομοκρατική υποδομή που αποτελείτο ως επί το πλείστον από Σαουδάραβες, γεγονός που προέτρεψε τον Μπιν Λάντεν να διατάξει εξέγερση στις 13 Φεβρουαρίου του 2003, η οποία συνέπεσε με την παραμονή της εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ. (Στην πραγματικότητα, η εισβολή προσέφερε στην αλ Κάιντα μια μοναδική ευκαιρία να κυνηγήσει την Σαουδική μοναρχία βασιζόμενη στην έντονη αντιαμερικανική αντίδραση που προκάλεσε στον πληθυσμό της Σαουδικής Αραβίας η εισβολή).
Το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για αυτήν την βομβιστική επίθεση κοντά στο σιιτικό τέμενος αλ- Άνουντ, στο Dammam της Σαουδικής Αραβίας, στις 29 Μαΐου του 2015. FAISAL AL NASSER / REUTERS
Η πρώτη τρομοκρατική ενέργεια του πολέμου στο Βασίλειο ήλθε λιγότερο από τρεις μήνες αργότερα, στις 12 Μαΐου, όταν πολλοί βομβιστές αυτοκτονίας πυροδότησαν βόμβες σε αυτοκίνητα σε αρκετά οικιστικά συμπλέγματα στο Ριάντ που χρησιμοποιούνταν από Αμερικανούς και άλλους Δυτικούς εργολάβους που εργάζονταν στην πόλη. Επτά Αμερικανοί ήταν μεταξύ των 34 νεκρών, ενώ άλλοι 200 άνθρωποι τραυματίστηκαν. Αυτό που ακολούθησε ήταν η μεγαλύτερη και πιο βίαιη εσωτερική διαμάχη μέσα στην Σαουδική Αραβία στην σύγχρονη ιστορία της. Ούτε καν η εξέγερση στο Μεγάλο Τζαμί στην Μέκκα το 1979 δεν αποτέλεσε τόσο σοβαρή απειλή για τον οίκο των Σαούντ όσο η επίθεση της αλ Κάιντα.
Η εξέγερση ήταν καλά οργανωμένη, θανατηφόρα και καθολική. Οι ένοπλες διαμάχες μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας της Σαουδικής Αραβίας και συμμοριών της αλ Κάιντα ήταν σχεδόν καθημερινά περιστατικά στις αστικές περιοχές. Συγκρούσεις σημειώθηκαν στην Τζέντα, το Κομπάρ, την Μέκκα, το Ριάντ, το Ταΐφ, την Γιανμπού και άλλες πόλεις και κωμοπόλεις σε όλη την χώρα. Η αλ Κάιντα χρησιμοποίησε παγιδευμένα με εκρηκτικά αυτοκίνητα με στόχο τις εγκαταστάσεις των Δυτικών, ενώ επίσης απήγαγε και δολοφόνησε πολίτες της Δύσης. Υπήρξαν περιστασιακά επεισόδια σχετικής ηρεμίας, κατά τα οποία φαινόταν πως οι δυνάμεις ασφαλείας είχαν καταφέρει να υποβαθμίσουν την αλ Κάιντα, τα οποία ακολουθούσαν, όμως, νέες εκρήξεις βίας. Οι τρομοκράτες δολοφόνησαν ανώτερους αξιωματικούς του Υπουργείου Εσωτερικών της Σαουδικής Αραβίας (MOI), ενώ έθεσαν ως στόχο επίθεσης ακόμα και την υποβλητική έδρα του MOI στο Ριάντ, η οποία οικοδομήθηκε ώστε να μοιάζει με ανεστραμμένη πυραμίδα. Μια από τις πιο βίαιες επιθέσεις ήταν εκείνη που έλαβε χώρα στο προξενείο των ΗΠΑ στην Τζέντα στις 6 Δεκεμβρίου του 2004. Εννέα άνθρωποι σκοτώθηκαν όταν ένας πυρήνας της αλ Κάιντα διείσδυσε στον χώρο του προξενείου και σχεδόν κατόρθωσε να αιχμαλωτίσει μια νεαρή γυναίκα που ήταν διπλωμάτης των ΗΠΑ.
Αλλά το Ριάντ κατάφερε τελικά να επικρατήσει με τις αντιτρομοκρατικές του προσπάθειες, ενώ συνέθλιψε ουσιαστικά την εξέγερση της αλ Κάιντα μέχρι το 2006. (Αν και οι τρομοκράτες συνέχισαν να σχεδιάζουν θεαματικές επιθέσεις για ακόμα μια χρονιά, οι προσπάθειές τους ματαιώθηκαν από τις Υπηρεσίες ασφαλείας). Απολαμβάνοντας την υποστήριξη ενός θρησκευτικού κατεστημένου που σκιαγραφούσε την ιδεολογία της αλ Κάιντα ως μια διαστροφή του Ισλάμ, το Υπουργείο Εσωτερικών και άλλες κυβερνητικές Υπηρεσίες της Σαουδικής Αραβίας χρησιμοποίησαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά αντιτρομοκρατικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της δημοσίευσης των ονομάτων των τρομοκρατών που συνελήφθησαν ή σκοτώθηκαν, της εισχώρησης στους πυρήνες, του διαδικτυακού πολέμου και της παρεμπόδισης ή διακοπής της χρηματοδότησης των τρομοκρατικών οργανώσεων. Οι Αρχές της Σαουδικής Αραβίας δημιούργησαν επίσης ένα πρόγραμμα αποκατάστασης και επανεκπαίδευσης προκειμένου να μετατρέψουν τους συλληφθέντες τρομοκράτες σε ειρηνικούς πολίτες. Τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά -λιγότερο από το 10% επέστρεψε στην τζιχάντ, σύμφωνα με τον al Bishi, διευθυντή των κέντρων αποκατάστασης- ενθαρρύνοντας τις κυβερνήσεις της περιοχής που μάχονταν την τρομοκρατία να υιοθετήσουν και να προσαρμόσουν τμήματα του προγράμματος.
ΔΙΑΙΡΕΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕ
Ο ηγέτης του ISIS, Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, δεν έχει ούτε το χάρισμα ούτε το εξελιγμένο και ολοκληρωμένο δίκτυο που είχε στην διάθεσή του ο Μπιν Λάντεν στο βασίλειο το 2002-06. Αλλά το μήνυμά του για την Σαουδική Αραβία, «το κεφάλι του φιδιού και το προπύργιο της νόσου», όπως την περιέγραψε ο ίδιος, είναι το ίδιο με εκείνο του Μπιν Λάντεν. Το σχέδιο του Μπαγκντάντι, ωστόσο, το οποίο δανείστηκε από τον εκλιπόντα επικεφαλής της αλ Κάιντα στο Ιράκ, Αμπού Μουσάμπ αλ-Ζαρκάουι, είναι πιο έξυπνο, διαβολικό και επικίνδυνο: Στόχος του είναι να πυροδοτήσει έναν εμφύλιο πόλεμο στην Σαουδική Αραβία στοχοποιώντας την σιιτική κοινότητα και προκαλώντας την να εξαπολύσει την οργή της στην κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας. (Δεκάδες Σιίτες Σαουδάραβες έχουν ήδη αρχίσει να σχηματίζουν ομάδες πολιτικής άμυνας για να προστατευθούν καλύτερα από το ISIS και άλλες απειλές, μια έκβαση που έχει δημιουργήσει ανησυχία στις Αρχές της Σαουδικής Αραβίας). Η οργάνωση του Μπαγκντάντι έχει επιτεθεί στην σιιτική κοινότητα τρεις φορές από τον Νοέμβριο του 2014, αλλά οι πιο επιτυχημένες της επιθέσεις ήταν εκείνες που έλαβαν χώρα κατά την διάρκεια της προσευχής της Παρασκευής τον προηγούμενο μήνα στα σιιτικά τεμένη στην Dammam και κοντά στο Κατίφ, στην σιιτικής πλειονότητας ανατολική επαρχία, σκοτώνοντας συνολικά 25 ανθρώπους και τραυματίζοντας τουλάχιστον άλλους 120.
Μόνο το Υπουργείο Εσωτερικών (ΜΟΙ) γνωρίζει αν η στρατηγική του ISIS διεξάγεται από μεμονωμένα άτομα ή από ένα σύνολο συντονισμένων πυρήνων. Ωστόσο, ανεξάρτητα από την φύση της παρουσίας του ISIS στο βασίλειο (ο Μπαγκντάντι το έχει ήδη ονομάσει ως «επαρχία Νετζντ» την καρδιά της ερήμου της Σαουδικής Αραβίας, που δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στο 18ο αιώνα), ο αριθμός των φερόμενων μελών του ISIS που έχουν συλληφθεί -περισσότερα από 400 μέχρι στιγμής- είναι ανησυχητικός. Το πιο ανησυχητικό, όμως, όχι μόνο για την Σαουδική Αραβία, αλλά και για τους αξιωματούχους των ΗΠΑ, είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα όσων συλλαμβάνονται ήταν Σαουδάραβες, οι οποίοι είχαν έναν τολμηρό κατάλογο στόχων στην Σαουδική Αραβία και την Αμερική. Όταν οι Υπηρεσίες ασφαλείας της Σαουδικής Αραβίας συνέλαβαν 93 από αυτούς, τον Απρίλιο, έμαθαν ότι σχεδίαζαν να επιτεθούν στην αμερικανική πρεσβεία στο Ριάντ.
Η ανατροπή του Μπαγκντάντι δεν θα είναι εύκολη, αλλά είναι σίγουρα εφικτή. Είναι πολλοί οι παράγοντες που λειτουργούν υπέρ του Ριάντ, αλλά υπάρχουν και κάποιοι που στρέφονται εναντίον του. Μετά την εξέγερση του Μπιν Λάντεν, το βασίλειο έχει κερδίσει τεράστια εμπειρία στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η οποία αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμη στην σημερινή μάχη κατά του ISIS. Το πρόγραμμα αποκατάστασης, για παράδειγμα, έχει ξεκινήσει εδώ και πάνω από μια δεκαετία.
Επιπλέον, το ISIS δεν έχει το πλεονέκτημα του στρατηγικού αιφνιδιασμού που είχε η αλ Κάιντα. Ένας από τους λόγους για τους οποίους η αλ Κάιντα ήταν τόσο αποτελεσματική στα πρώτα δύο χρόνια της εξέγερσης είναι ότι τόσο οι Αρχές της Σαουδικής Αραβίας, όσο και οι Υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ, δεν γνώριζαν την έκταση της υπόγειας υποδομής της τρομοκρατικής οργάνωσης. Άλλες συνθήκες που αποδείχθηκαν ευνοϊκές για το βασίλειο στην καταπολέμηση του ISIS αφορούν την αύξηση του εθνικισμού της Σαουδικής Αραβίας κατά τους τελευταίους μήνες, ιδιαίτερα μετά την εξουσιοδότηση μιας νέας και νεότερης ηγεσίας, καθώς και της στρατιωτικής εκστρατείας του Ριάντ εναντίον των ανταρτών Houthi στην Υεμένη. Τέλος, είναι σημαντικό και το γεγονός ότι ο Μπαγκντάντι είναι Ιρακινός και όχι Σαουδάραβας, όπως ο Μπιν Λάντεν. Παρά το γεγονός ότι το ISIS έχει οπαδούς από διάφορες εθνικότητες και υπόβαθρα, το μεγαλύτερο μέρος της ηγεσίας του είναι Ιρακινοί, γεγονός που ίσως να μην πείσει εύκολα τους Σαουδάραβες που θα στρατολογηθούν στο μέλλον.
Ο πόλεμος της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη, η περιφερειακή της διαμάχη με το Ιράν, καθώς και η επέκταση και η αντοχή του ISIS αποτελούν σημαντικές προκλήσεις που θα περιπλέξουν τις προσπάθειες του Ριάντ να σταματήσει τον Μπαγκντάντι. Παρά το γεγονός ότι το βασίλειο δεν είναι ιδιαίτερα ταλαιπωρημένο στρατιωτικά αυτήν την στιγμή, ίσως αναγκαστεί σύντομα να εμπλακεί σε έναν πόλεμο σε πολλά μέτωπα, αν το Ιράν εντείνει την παρουσία του στην Υεμένη και την Συρία, και προσπαθήσει να υποδαυλίσει ξανά την αστάθεια στο Μπαχρέιν. Όσο περισσότερη προσοχή και πόρους αφιερώνει το Ριάντ σε εξωτερικούς κινδύνους, τόσο λιγότερο προετοιμασμένο θα είναι στο εσωτερικό αντιτρομοκρατικό μέτωπο κατά του ISIS. Τελευταίο αλλά σημαντικό είναι το γεγονός ότι, όσο κλισέ κι αν ακούγεται, το ISIS δεν είναι η αλ Κάιντα. Το πρώτο βρίσκεται σε άνοδο και έχει υπό τον έλεγχό του απέραντες εκτάσεις και μεγάλες ποσότητες υλικών και ανθρώπινων πόρων στην περιοχή, κάτι που η τελευταία μπορούσε μόνο να ονειρευτεί. Ακόμη χειρότερα, παρά την δράση της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συμμαχίας εναντίον του, το ISIS δεν αντιμετωπίζει κάποια ιδιαίτερα αποτελεσματική αντίσταση.
ΣΤΑΜΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΥΠΟΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ
Για να βεβαιωθεί ότι το ISIS δεν εγκαθιστά μόνιμα παρακλάδια στο βασίλειο, η Σαουδική Αραβία θα πρέπει να σκεφθεί ιδιαίτερα το ενδεχόμενο συμπλήρωσης της αντιτρομοκρατικής της εκστρατείας με ορισμένα αναγκαία και ήδη καθυστερημένα συμφιλιωτικά μέτρα σε ό, τι αφορά τον σιιτικό πληθυσμό του βασιλείου. Πράγματι, οι αντιτρομοκρατικές προσπάθειες του Ριάντ στην ανατολική επαρχία του δεν θα επιφέρουν ποτέ κάποιο σημαντικό αποτέλεσμα αν η σιιτική κοινότητα συνεχίσει να αντιμετωπίζεται τόσο άσχημα από την ίδια την κυβέρνησή της.
Μετά τις βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας που έλαβαν χώρα τον Μάιο στο Κατίφ, ο βασιλιάς Σαλμάν έστειλε τον πρίγκιπα Mohamed bin Nayef στην περιοχή για να εκφράσει τα συλλυπητήριά του στα θύματα και τις οικογένειές τους. Επέτρεψε επίσης την πλήρη τηλεοπτική μετάδοση των σιιτικών νεκρώσιμων τελετών από τα μέσα ενημέρωσης της Σαουδικής Αραβίας. Στις 3 Ιουνίου, έκανε αναφορά σε Σιίτες εθελοντές που έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να εμποδίσουν τον δεύτερο βομβιστή να εισέλθει στο τζαμί στο Dammam, αποκαλώντας τους «μάρτυρες» και «ήρωες». Ο Μεγάλος Μουφτής, Αμπντούλ Αζίζ Ιμπν Αμπντάλα αλ-Σέιχ, και άλλοι κληρικοί της Σαουδική Αραβίας καταδίκασαν επίσης την επίθεση. Αλλά όλα αυτά παρέμειναν σε ένα συμβολικό επίπεδο. Οι εφημερίδες της Σαουδικής Αραβίας και οι λογαριασμοί στο Twitter εξακολουθούσαν να είναι γεμάτοι δηλητήριο κατά των Σιιτών, με πολλούς Σαουδάραβες σχολιαστές να κατηγορούν ακόμη και το Ιράν για τις επιθέσεις.
Σιίτες Μουσουλμάνοι μεταφέρουν το φέρετρο ενός Σαουδάραβα που σκοτώθηκε στην έκρηξη ενός κατάμεστου σιιτικού τεμένους, στις 25 Μαΐου του 2015. Ένας βομβιστής αυτοκτονίας σκότωσε 21 πιστούς, στην πρώτη επίθεση στο Βασίλειο για την οποία ανέλαβε την ευθύνη ο στρατός του Ισλαμικού Κράτους. REUTERS
Αλλά ο εξευμενισμός του σιιτικού πληθυσμού περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από μια μόνο προσπάθεια παροχής βασικών δικαιωμάτων στους Σιίτες, όσο ειλικρινής κι αν είναι αυτή. Πρόκειται ουσιαστικά για τον περιορισμό της επιρροής των ριζοσπαστικών κληρικών της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίοι εκβάλλουν μίσος εναντίον των Σιιτών στο βασίλειο και σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή, χρησιμοποιώντας ως αφορμή την καταπολέμηση του Ιράν. Η τελευταία επιθυμία του βασιλιά Abdullah bin Abdulaziz Al Saud ήταν να υιοθετήσουν οι Ulama (δηλαδή οι θρησκευτικές Αρχές) της Σαουδικής Αραβίας ένα λιγότερο άκαμπτο δόγμα και να γίνουν πιο δεκτικοί σε αλλαγές. Αλλά εκείνος απεβίωσε.
Αν και είναι αλήθεια ότι ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας δεν μπορεί να κυβερνήσει αποτελεσματικά χωρίς τους κληρικούς, εκείνος είναι που κατέχει την απόλυτη εξουσία, γεγονός που ορίζεται με σαφήνεια από την Βασική Νομοθεσία Διακυβέρνησης του 1992. Ο ίδιος ελέγχει επίσης τον πλούτο και τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας, ενώ εκείνος είναι που επιλέγει και τον αρχηγό του ανώτατου θρησκευτικού γραφείου της χώρας, τον Μεγάλο Μουφτή. Με την πολιτική αναδιοργάνωση που ενορχήστρωσε πρόσφατα, ο βασιλιάς Σαλμάν αποτελεί αναμφίβολα τον άνθρωπο που βρίσκεται επικεφαλής.
Μέχρι στιγμής, ο Σαλμάν έλαβε κάποιες τολμηρές αποφάσεις οι οποίες εξέπληξαν πολλούς, όπως η συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του 29χρονου γιου του, πρίγκιπα Μωάμεθ, ο οποίος εποπτεύει αυτήν την στιγμή την οικονομική και αμυντική πολιτική. Αλλά η πιο τολμηρή και σημαντική απόφαση που έχει να πάρει ακόμα ο Σαλμάν είναι να ηγηθεί μιας εθνικής εκστρατείας με σκοπό την εξάλειψη του αντι-σιιτισμού στο βασίλειο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την εφαρμογή περαιτέρω περιορισμού της επιρροής των ασυμβίβαστων ουαχαμπιτών σεΐχηδων, μεταρρύθμιση που είχε προσπαθήσει να εφαρμόσει ο εκλιπών βασιλιάς. Γενικότερα, κάτι τέτοιο περιλαμβάνει τον έλεγχο των ενεργειών των μέσων ενημέρωσης και των κληρικών, καθώς και την διατήρηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Η ίδια η επιβίωση της Σαουδικής Αραβίας εξαρτάται από αυτό. Αν δεν γίνει μια τέτοια προσπάθεια, ο πόλεμος του βασιλείου κατά της τρομοκρατίας θα είναι μακρύς.
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-06-11/bringing-down-house-saud
