Ιράν: Η ταραγμένη σχέση με τη Δύση
AFP
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Ταραγμένη υπήρξε η σχέση του Ιράν με τη Δύση εδώ και έναν και πλέον αιώνα, εδραιώνοντας στους Πέρσες αίσθημα βαθιάς δυσπιστίας κυρίως απέναντι στη Βρετανία και τις ΗΠΑ.
Η αρπαγή των ιρανικών αποθεμάτων πετρελαίου το 1912 από τη Βρετανία, με την ίδρυση της Αγγλο-ιρανικής Εταιρείας Πετρελαίου σηματοδοτεί το πρώτο στάδιο στη μακρά ιστορία υποταγής της χώρας στις δυτικές ενεργειακές ανάγκες.
Το 1941, οι Βρετανοί ανατρέπουν τον Σάχη Ρεζά Χαν, εγκαθιστώντας στον θρόνο τον άβουλο γιο του, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί. Τον Μάιο του 1951, όμως, η διορισμένη από τα ανάκτορα Βουλή -η «Ματζλίς»- εκλέγει τον αριστοκράτη εθνικιστή Μοχάμετ Μοσαντέκ στην πρωθυπουργία, παρακάμπτοντας αιφνιδιαστικά την έγκριση του νεαρού μονάρχη. Ο μεταρρυθμιστής Μοσαντέκ επιδιώκει να εγκαθιδρύσει κοινοβουλευτική δημοκρατία και να στερήσει από τους Βρετανούς τον απόλυτο έλεγχο που ασκούν στον ενεργειακό πλούτο της χώρας. Ενα μήνα αργότερα, ο Μοσαντέκ εθνικοποιεί την Αγγλο-ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου, προκαλώντας την αντίδραση του Λονδίνου, το οποίο ψηφίζει εμπορικές κυρώσεις, αποκλείει με στρατό τα διυλιστήρια και εμποδίζει την πώληση ιρανικού πετρελαίου στο εξωτερικό.
Η παρέμβαση του Αμερικανού προέδρου Τρούμαν συγκρατεί την κυβέρνηση Ατλι από σχεδιαζόμενη στρατιωτική εισβολή στην Περσία. Η αίγλη του Μοσαντέκ στις ΗΠΑ είναι τέτοια, που το περιοδικό TIME τον ανακηρύσσει «άνθρωπο της χρονιάς» το 1951.
Η εκλογή του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, όμως, και η τοποθέτηση των Τζον Φόστερ και Αλεν Ντάλες, πρώην δικηγόρων των πετρελαϊκών εταιρειών της οικογένειας Ροκφέλερ, στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και τη CIA, αντίστοιχα, μεταβάλλει ριζικά τα δεδομένα. Προσεκτικά σχεδιασμένη εκστρατεία της CIA, με κωδική ονομασία «Επιχείρηση Αίαντας», οδηγεί ένα χρόνο αργότερα στην ανατροπή του Μοσαντέκ από τον πιστό στην Ουάσιγκτον στρατηγό Ζαχεντί και στην απόδοση των εθνικοποιημένων εταιρειών πετρελαίου πίσω στους Βρετανούς, με τις ΗΠΑ να εξασφαλίζουν μερίδιο 40% της πετρελαϊκής παραγωγής της χώρας.
Το 1963, η «Λευκή Επανάσταση» του Σάχη Ρεζά, με στόχο τον ταχύ εκσυγχρονισμό της ιρανικής κοινωνίας, προκαλεί την αντίδραση του ιερατείου και αναδεικνύει τον αγιατολάχ Χομεϊνί στην πρωτοκαθεδρία της θρησκευτικής αντιπολίτευσης. Το κύμα αστυνομικής βίας και η δράση της μυστικής αστυνομίας «Σαβάκ» αποδυναμώνουν τη δημοτικότητα του Σάχη και οδηγούν στην ταπεινωτική του φυγή τον Σεπτέμβριο του 1978, λίγους μήνες πριν από την επάνοδο του Χομεϊνί από την παρισινή του αυτοεξορία.
Ανίερη συμμαχία
Η προσφορά ασύλου στον Σάχη από την κυβέρνηση Κάρτερ προκαλεί γιγάντιες διαδηλώσεις στην Τεχεράνη, την κατάληψη της πρεσβείας των ΗΠΑ και την ομηρία 52 διπλωματικών υπαλλήλων για 444 ημέρες, ενώ τα αμερικανικά απόρρητα έγγραφα, που οι καταληψίες της πρεσβείας αρπάζουν από το κτίριο αποδεικνύουν τη συστηματική εμπλοκή της Ουάσιγκτον στα εσωτερικά του Ιράν.
Η ιρακινή εισβολή στο Ιράν το 1980 δίνει την ευκαιρία στην κυβέρνηση Ρέιγκαν να οπλίσει το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, ενισχύοντας περαιτέρω το αντιαμερικανικό μένος των Ιρανών. Η απόφαση του Κογκρέσου των ΗΠΑ να απαγορεύσει τον εξοπλισμό των αντικαθεστωτικών Κόντρας στη Νικαράγουα από την κυβέρνηση Ρέιγκαν, οδηγεί σε ανίερη συμμαχία μεταξύ της CIA και της Τεχεράνης, με το Ισραήλ να πουλά όπλα στο Ιράν, τα έσοδα των οποίων διοχετεύονται στους Νικαραγουανούς αντικομμουνιστές αντάρτες. Το περίπλοκο αυτό δίκτυο αποκαλύπτει το 1986 η Επιτροπή Κέρι (με πρόεδρό της τον σημερινό υπ. Εξωτερικών) και οδηγεί ενώπιον της Δικαιοσύνης κάποιους από τους εμπλεκόμενους, χωρίς ωστόσο να «ακουμπήσει» τους πολιτικούς τους προϊσταμένους.
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το οποίο εγκαινίασε ο Σάχης και συνεχίσθηκε από όλους τους προέδρους του Ιράν, και η ένταξη της χώρας στον «άξονα του κακού» (Ιράν, Ιράκ και Β. Κορέα) από τον πρόεδρο Μπους το 2002, επιφέρει την επιβολή κυρώσεων το 2005 από την ΙΑΕΑ και το 2006 από τον ΟΗΕ, που το 2012 ενισχύονται από την απόφαση της Ε.Ε. να ασκήσει εμπάργκο στην πώληση ιρανικού πετρελαίου.
