Οι μικροί πόλεμοι του 2014 και ο μεγάλος κίνδυνος
ΞΕΝΙΑ ΚΟΥΝΑΛΑΚΗ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Εκατό χρόνια μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί αναλυτές αναρωτήθηκαν αν αναβιώνουν οι παγκόσμιες εστίες πολέμου όχι με την έννοια της βιομηχανικής κλίμακας σύρραξης, αλλά με διαφορετικούς τρόπους που αναδιαμορφώνουν τις έννοιες της κυριαρχίας και της νομιμότητας, όπως έκαναν οι νικητές μετά τον τερματισμό του Μεγάλου πολέμου το 1918.
Κάπως έτσι ξεκινά η δυστοπική ανάλυση του Αλαν Κάουελ για το φετινό ταραγμένο καλοκαίρι, που είδε τις παγκόσμιες συγκρούσεις να αναδιαμορφώνουν τον χάρτη της υφηλίου για μία ακόμη φορά. Από το Χαλέπι της Συρίας μέχρι την Τικρίτ του Ιράκ και την Καμπούλ του Αφγανιστάν, από την Τρίπολη της Λιβύης, τη Γάζα στην Παλαιστίνη και το Ντονέτσκ στην Ουκρανία ώς το Μογκαντίσου της Σομαλίας, οι πόλεμοι σκορπούν την οδύνη και τον τρόμο. Συγκριτικά με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τις μάχες της Ιπρ ή του Σομ, οι σημερινές εστίες μπορεί να μοιάζουν σαν μικροπυρκαγιές σε θάμνους. Ωστόσο αυτές οι συγκρούσεις, όπως έγραψαν οι «Τάιμς» του Λονδίνου, «διαμορφώνουν τον κόσμο μας και τον κάνουν πιο επικίνδυνο από ό,τι ήταν τις τελευταίες δεκαετίες».
«Εχουμε πόλεμο στην Ευρώπη», έγραφε πριν από λίγους μήνες ο Τίμοθι Γκάρτον Ας στον «Γκάρντιαν», δείχνοντας στον χάρτη την «αμφιλεγόμενη σύγκρουση» στην Ανατολική Ουκρανία, όπως την αποκαλεί, αλλά και τις εστίες στις παρυφές της Γηραιάς Ηπείρου, τη Συρία, το Ιράκ, τη Γάζα. «Δεν θέλω να πω ότι η Ευρώπη είναι σε πόλεμο», έσπευσε να επισημάνει, αφήνοντας την υπερβολή στον Γάλλο διανοητή Μπερνάρ Ανρί Λεβί. Ωστόσο και ο ίδιος ο Τίμοθι Γκάρτον Ας παραδέχεται ότι επί πολλές δεκαετίες ζούσαμε με την καθησυχαστική αίσθηση ότι η Ευρώπη έχει ειρήνη από το 1945 μέχρι σήμερα, παρόλο που μεσολάβησαν η σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία, ο πόλεμος στη Βοσνία και το Κόσοβο.
Οι μικροί, βρώμικοι πόλεμοι του 2014 έχουν πάντως μια σοβαρή ομοιότητα με τον Α΄ Παγκόσμιο, εκατό χρόνια νωρίτερα. «Πολλοί από αυτούς αφορούν αγώνες για τον ορισμό και τον έλεγχο ενός παζλ εδαφών, που άφησαν πίσω τους οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες πριν από έναν αιώνα», επισήμανε ο Βρετανός αρθρογράφος, ο οποίος φέρνει το παράδειγμα της μάχης για την Ανατολική Ουκρανία, που αφορά τα σύνορα της ρωσικής αυτοκρατορίας.
Σε ένα σατιρικό κείμενό του στο New York Review of Books, ο Ρώσος συγγραφέας Βλαντιμίρ Σορόκιν περιέγραψε τη Ρωσία ως έγκυο που κυοφορεί την Ουκρανία. «Το όνομα του βρέφους θα είναι πανέμορφο: αντίο στην αυτοκρατορία», ανέφερε.
Τι μπορεί λοιπόν να κάνει η Ευρώπη; Κατά τον Τίμοθι Γκάρτον Ας να ξυπνήσει και να συνειδητοποιήσει ότι ζει σε μία επικίνδυνη περιοχή. Και η λύση μιας διευρυμένης Ελβετίας δεν είναι ούτε ηθική ούτε πρακτική. Πρώτον, επειδή είναι αδύνατον οι Ευρωπαίοι να κλείσουν τα μάτια σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δεύτερον, επειδή δεν μπορούν να θωρακιστούν από τις συνέπειες των συγκρούσεων. Οι σημερινοί μαχητές στη Συρία ενίοτε είναι οι αυριανοί τρομοκράτες. «Ασε αυτούς τους μικρούς πολέμους να εξελίσσονται και θα καταρριφθεί το αεροπλάνο σου στην πτήση από την Ολλανδία στη Μαλαισία. Κανείς δεν είναι ασφαλής», έγραψε ο Βρετανός αναλυτής.
Οπως υπογράμμισαν οι Στίβεν Χολμς και Ιβάν Κράστεφ στο Foreign Affairs η κατάρριψη του μαλαισιανού αεροσκάφους στις 17 Ιουλίου αποτέλεσε σημείο καμπής, σε μεγάλο βαθμό επειδή οι αεροδιάδρομοι είναι οι χώροι που «ζουν» οι επιχειρηματίες. Χωρίς αυτό το γεγονός θα δυσκολευόταν η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ να πείσει τη γερμανική κοινή γνώμη και τους Γερμανούς επιχειρηματίες για την ανάγκη επιβολής σκληρών κυρώσεων σε βάρος της Μόσχας.
Η δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου-Φερδινάνδου στο Σεράγεβο το 1914, που αποτέλεσε τον σπινθήρα για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σήμανε την έναρξη μιας εποχής, κατά την οποία ο κόσμος δεν θα διακινδύνευε μία ένοπλη σύγκρουση επειδή λόγω της αλληλεπίδρασης των χωρών μεταξύ τους θα διακινδύνευε την κοινή ευημερία. Κατά τον Μάθιου Ενγκελ των Financial Times, οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να προεξοφλήσουν πως δεν κάνουμε πικνίκ στο ίδιο ηφαίστειο με τους προγόνους μας. «Η δολοφονία στο Σεράγεβο που θεωρήθηκε ένα ασήμαντο γεγονός εκείνη την εποχή επιβεβαίωσε τη θεωρία του χάους: το πέταγμα μιας πεταλούδας πυροδότησε μια καταιγίδα», συμπλήρωσε.
Πάντως κάποιοι φαίνεται ότι μαθαίνουν από τα λάθη του παρελθόντος. Για παράδειγμα η Γερμανία, η οποία κομίζει στη σύνθετη εξίσωση την προνομιακή της σχέση με τη Ρωσία, αλλά απαιτεί να επωμισθούν το κόστος η Γαλλία, η Βρετανία και η Ιταλία. «Ορισμένα πράγματα αλλάζουν. Κάποια μάλιστα βελτιώνονται», κατέληξε ο Τίμοθι Γκάρτον Ας.
Ο χάρτης επανασχεδιάζεται
Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι νικητές άλλαξαν τον οικονομικό και πολιτικό χάρτη, μεταφέροντας πόρους και εδάφη των ηττημένων προς ίδιον όφελος. Αυτές τις ημέρες ο χάρτης επανασχεδιάζεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ιστορικά διδάγματα του 20ού αιώνα κι ενώ οι εμπλεκόμενες πλευρές επιζητούν μία νέα τάξη πραγμάτων. Η Ρωσία απλώς προσάρτησε την Κριμαία και βρίσκεται στο εδώλιο του κατηγορουμένου από τη Δύση για την κρίση που προκάλεσε στα ανατολικά της Ουκρανίας. Στη Γάζα η Χαμάς επιχείρησε να υπονομεύσει την οντότητα ενός ισραηλινού κράτους, όπως προβλεπόταν από τη διακήρυξη του Μπάλφουρ το 1917, εκτίμησε στους New York Times ο Αλαν Κάουελ. Οταν οι ισλαμιστές επεκτάθηκαν και πέραν των συριακών συνόρων στο Ιράκ προκειμένου να ανακηρύξουν ένα ισλαμικό κράτος, αψήφησαν την αυτοκρατορική γεωγραφία και την εθνική κυριαρχία όπως αυτή προβλεπόταν από τη συμφωνία «Σάικς Πίκοτ» μεταξύ Βρετανών και Γάλλων το 1916 για τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
