Όταν η Σοβιετική Ένωση προστάτευε το Ισραήλ
par Réal Michel , [Λογοθέτης Χάρης (μτφ)]
(Πηγή : http://www.monde-diplomatique.gr)
Tη 17η Μαΐου 1948, η ΕΣΣΔ αναγνωρίζει το κράτος του Ισραήλ, που έχει ανακηρυχθεί τρεις ημέρες νωρίτερα [1]. Η χειρονομία αυτή, που θεωρήθηκε μεγάλη νίκη για το σιωνιστικό κίνημα, σήμανε την ολοκλήρωση μιας πολύχρονης προσπάθειας.
Οι πρώτες επαφές είχαν πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο, στις αρχές του 1941. Ενώ η ΕΣΣΔ είναι ακόμη σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Σιωνιστικής Οργάνωσης, Χάιμ Βάιζμαν, συναντά τον Σοβιετικό πρέσβη Ιβάν Μάισκι. Πρώτα απ’όλα, συζητούν για το μέλλον της Παλαιστίνης. Ο Βάιζμαν προωθεί ενεργά την ιδέα ίδρυσης ενός εβραϊκού κράτους. Ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, ηγέτης της Γισούβ, της εβραϊκής κοινότητας στην Παλαιστίνη, και μελλοντικός πρωθυπουργός του Ισραήλ, θα συνεχίσει τις επαφές μερικές εβδομάδες αργότερα. Παρά την ιστορική αντίθεση του κομμουνιστικού κινήματος στο σιωνιστικό εγχείρημα, το νέο κράτος δεν θα έβλαπτε τα σοβιετικά συμφέροντα. Μέχρι το 1946, όμως, η Μόσχα δεν δίνει την υποστήριξή της.
Η στροφή θα γίνει τον Μάιο του 1947. Το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο είχε αναλάβει από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), το 1922, τη διοίκηση της Παλαιστίνης, αποφασίζει να φέρει το ζήτημα στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Έχοντας την ευθύνη να αποφασίσει για το μέλλον των εδαφών της Παλαιστίνης, ο ΟΗΕ κάνει τα πρώτα του βήματα. Ο Αντρέι Γκρομίκο, ο νεαρός Σοβιετικός υφυπουργός Εξωτερικών, ανακοινώνει ότι η ΕΣΣΔ θα μπορούσε να υποστηρίξει τον χωρισμό της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, το ένα εβραϊκό, το άλλο αραβικό, εάν η λύση τού ενός κράτους με δύο εθνότητες αποδεικνυόταν αδύνατο να εφαρμοστεί.
Από τότε, και μέχρι το 1949, το Ισραήλ απολαμβάνει την πολιτική, στρατιωτική και δημογραφική υποστήριξη της ΕΣΣΔ του Ιωσήφ Στάλιν. Και, μάλιστα, τη στιγμή που ο Σοβιετικός ηγέτης έχει εξαπολύσει εκστρατεία καταστολής κατά των εβραίων, η οποία, σε μεγάλο βαθμό, οφείλεται στη μάχη για την εξουσία στα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος-κράτους.
Άνθρωποι και όπλα
Στη διπλωματική σκηνή, η ΕΣΣΔ παίζει κεντρικό ρόλο στην υιοθέτηση του σχεδίου χωρισμού της Παλαιστίνης από τον ΟΗΕ, στις 29 Νοεμβρίου 1947. Εκτός από τη δική της ψήφο, συνεισφέρει και τις ψήφους των δορυφόρων της, με την εξαίρεση –για λόγους που δεν εξηγήθηκαν ποτέ- της Γιουγκοσλαβίας. Προσφέρει, όμως, στο Ισραήλ και τα δύο πράγματα που έχει περισσότερο ανάγκη : ανθρώπους και όπλα.
Η δημογραφική μάχη είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία του σχεδίου των σιωνιστών ηγετών. Το 1946, οι Εβραίοι στην Παλαιστίνη είναι 600.000 άνθρωποι, δηλαδή το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού. Πρέπει, πάση θυσία, να αλλάξουν προς όφελός τους τον συσχετισμό δυνάμεων. Η ΕΣΣΔ θα συμβάλλει αποφασιστικά.
Καταρχάς, προσφέρει υποψήφιους μετανάστες προς την Παλαιστίνη. Στη διάρκεια του 1946, επιτρέπει σε περισσότερους από 150.000 Πολωνούς εβραίους να φύγουν προς τις ζώνες αμερικανικής και βρετανικής κατοχής στη Γερμανία, όπου και εγκαθίστανται στα στρατόπεδα των εκτοπισμένων. Όμως, αυτοί οι διασωθέντες των ναζιστικών στρατοπέδων ή αυτοί οι άνθρωποι που, με το τέλος του πολέμου, βρίσκονται χωρίς σπίτι και οικογένεια, δεν έχουν άλλη επιλογή από την Παλαιστίνη. Η Μόσχα θα οξύνει σκόπιμα το πρόβλημα, το οποίο φέρνει το Ηνωμένο Βασίλειο σε δύσκολη θέση. Το Λονδίνο δέχεται ισχυρές πιέσεις, όχι μόνο από το σιωνιστικό κίνημα, αλλά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Αμερικανοί δεν θέλουν να φιλοξενήσουν τους πρόσφυγες στο έδαφός τους και φοβούνται το αντίκτυπο που θα έχουν στην κοινή γνώμη οι εικόνες των καραβιών με τους παράνομους μετανάστες που κατευθύνονται προς την Παλαιστίνη και απωθούνται βίαια από τις βρετανικές δυνάμεις.
Πριν από το 1948, η ΕΣΣΔ υποστηρίζει άμεσα ή έμμεσα τις επιχειρήσεις παράνομης μετανάστευσης που οργανώνει η Εβραϊκή Αντιπροσωπεία από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. Τα δύο τρίτα των Εβραίων που φθάνουν στην Παλαιστίνη μεταξύ 1946 και 1948 προέρχονται από τις δύο αυτές χώρες.
Μετά τις 14 Μαΐου 1948 και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ, το ζήτημα της μετανάστευσης γίνεται ακόμη πιο ζωτικής σημασίας. Πρέπει, πλέον, να εισρεύσουν και νεοσύλλεκτοι για τον ισραηλινό στρατό. Με άλλα λόγια, η τροφοδότηση των μεταναστευτικών ροών ισοδυναμεί με συμμετοχή στην ισραηλινή πολεμική προσπάθεια. Έτσι, μεταξύ 1948 και 1951, φτάνουν στο Ισραήλ πάνω από 300.000 Εβραίοι από την ανατολική Ευρώπη, δηλαδή το ήμισυ του συνολικού αριθμού των μεταναστών εκείνης της περιόδου.
Η Μόσχα υποστηρίζει το νεοσύστατο εβραϊκό κράτος και στο άλλο μέτωπο της δημογραφικής μάχης: την ομογενοποίηση του πληθυσμού του, η οποία οδηγεί στη μετανάστευση και, κυρίως, στον εκτοπισμό περισσότερων από 700.000 Αράβων Παλαιστίνιων. Η ΕΣΣΔ απαλλάσσει το Ισραήλ από κάθε ευθύνη και κατακεραυνώνει το Λονδίνο. Το 1948, η Μόσχα καταψηφίζει την απόφαση 194 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες, η οποία προέβλεπε το ενδεχόμενο επιστροφής τους.
Στο στρατιωτικό πεδίο, η ΕΣΣΔ προσφέρει βοήθεια στη σιωνιστική υπόθεση πριν καν από την ίδρυση του Ισραήλ. Από τον Μάιο του 1947, η αγορά όπλων γίνεται προτεραιότητα για τον Μπεν Γκουριόν. Μετά από σοβιετικές πιέσεις, η Τσεχοσλοβακία γίνεται ο κύριος προμηθευτής οπλισμού του Ισραήλ. Μεταξύ 1948 και 1951, η Πράγα πουλά στο Ισραήλ ελαφρύ και βαρύ οπλισμό, όπως τεθωρακισμένα και πολεμικά αεροσκάφη, ενώ αναλαμβάνει και την εκπαίδευση του στρατιωτικού προσωπικού στη χρήση τους.
Το 1968, ο Μπεν Γκουριόν θα προβεί στην εκτίμηση ότι τα όπλα αυτά « έσωσαν τη χώρα ». « Αποτέλεσαν την πιο σημαντική βοήθεια που είχαμε (...) Χωρίς αυτά, πολύ αμφιβάλλω εάν θα είχαμε επιβιώσει τον πρώτο μήνα [2] ».
Αντισημιτική εκστρατεία
Επομένως, κατά τη διάρκεια της πρώτης αυτής φάσης, η οποία καλύπτει τη δεκαετία 1941-1951, το Ισραήλ απολαμβάνει σε όλους τους τομείς μια υποστήριξη από την ΕΣΣΔ που ξεπερνά τις προσδοκίες του. Δεν αποκόπτεται, όμως, από τα δυτικά στηρίγματά του, πρώτα απ’όλα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη συνέχεια, ωστόσο, αρκετά επεισόδια θα φέρουν διαφωνίες μεταξύ Ισραήλ και ΕΣΣΔ, μέχρι την οριστική διακοπή των διπλωματικών σχέσεων, τον Φεβρουάριο του 1953. Καταρχάς, διακόπτεται πλήρως η μετανάστευση των Εβραίων από την ανατολική Ευρώπη, όπου οι αντισημιτικές εκστρατείες κάνουν θραύση. Κατόπιν, έρχεται η δίκη της Πράγας, τον Νοέμβριο του 1952. Μετά από το διαζύγιο μεταξύ του Στάλιν και της Γιουγκοσλαβίας του στρατάρχη Τίτο, το 1948, οι « λαϊκές δημοκρατίες » της ανατολικής Ευρώπης ζουν τεράστιας έκτασης διωγμούς. Στην Τσεχοσλοβακία, ο γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, Ρούντολφ Σλάνσκι, ο οποίος συλλαμβάνεται το 1951, κατηγορείται ότι είχε οργανώσει « σιωνιστική ιμπεριαλιστική » συνωμοσία. Στη δίκη, 11 από τους 14 κατηγορούμενους είναι εβραίοι και υποδεικνύονται ανοιχτά ως τέτοιοι.
Πρέπει, επίσης, να προστεθεί και η υπόθεση με τις « άσπρες ποδιές ». Στις 13 Ιανουαρίου 1953, η «Pravda» δημοσιεύει ανακοινωθέν, με το οποίο κατηγορείται ομάδα « δολιοφθορέων ιατρών », κυρίως εβραίων, ότι έχει δολοφονήσει Σοβιετικούς αξιωματούχους με εντολή διεθνούς σιωνιστικής οργάνωσης. Αρκετές προσωπικότητες συλλαμβάνονται. Μεταξύ τους ξεχωρίζουν η Πολίνα Γιεμτσούγινα, σύζυγος του Βιατσεσλάβ Μολότοφ, που ήταν το δεξί χέρι του Στάλιν, ο Ιβάν Μάισκι, παλαιός διπλωμάτης, ο οποίος είχε παίξει ρόλο-κλειδί στις επαφές με το σιωνιστικό κίνημα, και η Μαρία Βάιζμαν, αδελφή του Ισραηλινού προέδρου Χαΐμ Βάιζμαν.
Ο θάνατος του Στάλιν, στις 5 Μαρτίου 1953, αποκλιμακώνει την ένταση μεταξύ των δύο χωρών και τερματίζει την εκστρατεία σε βάρος των εβραίων της Σοβιετικής Ένωσης. Οι διπλωματικές σχέσεις θα αποκατασταθούν τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς. Μια νέα εποχή αρχίζει. Όμως, δεν θα υπάρξει επιστροφή στη χρυσή εποχή του 1947-1949 και ο πόλεμος του 1967, στον οποίο η Μόσχα θα υποστηρίξει την Αίγυπτο και τις σύμμαχες αραβικές χώρες, θα καταλήξει σε νέα διακοπή των διμερών διπλωματικών σχέσεων. Δεν θα αποκατασταθούν παρά το 1991, μερικές εβδομάδες μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Notes
[1] Για την περίοδο 1948-1953, βλ. Laurent Rucker, Staline, Israël et les Juifs, Presses universitaires de France (PUF), Παρίσι, 2001.
[2] Στο Uri Bialer, Between East and West : Israel’s Foreign Policy Orientation 1948-1956, Cambridge University Press, 1990.
