Ο πυρετός για τις σπάνιες γαίες της Γροιλανδίας
Γράμμα από το Nuuk
Anna-Katarina Gravgaard
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Η Benedikte Vahl, μια συνταξιούχος δασκάλα, έχει μόνο μια ελπίδα για την Ναρσάκ, την ιδιαίτερη πατρίδα της με τα πολύχρωμα ξύλινα σπίτια που είναι χτισμένη μέσα σε ένα φιόρδ, στη νότια Γροιλανδία:
ότι ένα ορυχείο θα ανοίξει σύντομα στο κοντινό Kuannersuit, φέρνοντας επενδύσεις και θέσεις εργασίας που είναι οδυνηρά απαραίτητες [1]. Οι καιροί είναι τόσο σκληροί, που, κατά τα τελευταία πέντε χρόνια, πάνω από 600 από τους γείτονές της έχουν φύγει ήδη από τον μικρό δήμο που μετρά 7.000 δημότες. Οι εξορύξεις μπορεί να είναι η τελευταία ελπίδα. «Δεν βλέπω καμία άλλη λύση», λέει η Vahl.
Το Kuannersuit έχει από καιρό προσελκύσει το ενδιαφέρον των γεωλόγων. Είναι γεμάτο με όμορφες πέτρες, όπως το ροζ tugtupite (το «αίμα ταράνδου» στα γροιλανδέζικα) και στο υπέδαφός του βρίσκονται πάνω από 200 σπάνια ορυκτά, 15 από τα οποία δεν έχουν βρεθεί πουθενά αλλού στον κόσμο. Αλλά, αυτές τις μέρες, όλα τα μάτια είναι στραμμένα στις λεγόμενες σπάνιες γαίες τής περιοχής – δηλαδή, πρώτες ύλες απαραίτητες για προϊόντα τεχνολογίας, όπως τα κινητά τηλέφωνα, οι ανεμογεννήτριες και τα υβριδικά αυτοκίνητα. Για χρόνια, η Κίνα κατείχε παγκοσμίως σχεδόν το μονοπώλιο, ελέγχοντας ένα μερίδιο της τάξης τού 85%. (Ο αριθμός αυτός έχει πέσει από το υψηλό τού 95% πριν από ένα χρόνο, χάρη στις προσπάθειες των ΗΠΑ και της Αυστραλίας να ξεκινήσουν την εξόρυξη των δικών τους σπάνιων γαιών). Το Kuannersuit περιέχει μέχρι 10 εκατομμύρια τόνους από τα μέταλλα αυτά και θα μπορούσε να παράγει 40.000 τόνους ετησίως. Συνολικά, η Γροιλανδία θα μπορούσε δυνητικά να παράγει πάνω από το 20% έως 25% της παγκόσμιας παραγωγής.
Οι μεσίτες τής παγκόσμιας ισχύος κάποτε είχαν υποτιμήσει την Γροιλανδία ως μια λευκή κηλίδα στον παγκόσμιο χάρτη. Αυτό δεν ισχύει πλέον: Επενδυτές από την Αυστραλία ως τον Καναδά και την Κίνα συρρέουν στο νησί για τον επόμενο μεγάλο διαγωνισμό επί του ορυκτού της πλούτου. Και δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι για να σταθούν εμπόδιο στον δρόμο τους. Η Γροιλανδία είναι μια από τις λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές τού πλανήτη. Οι 57.000 κάτοικοί της - το 90% είναι αυτόχθονες Ινουίτ τής Γροιλανδίας - ζουν διάσπαρτοι σε μια καλυμμένη από πάγο έκταση περίπου ίση με το ένα τρίτο τού μεγέθους τής Αυστραλίας.
Αν και οι Γροιλανδοί κέρδισαν το δικαίωμα να κυβερνούν τις εσωτερικές τους υποθέσεις το 2009, δεν έχουν ακόμη υλοποιήσει τις φιλοδοξίες τους για πλήρη ανεξαρτησία. Η Δανία εξακολουθεί να παρέχει την άμυνα της Γροιλανδίας, και η εκκλησία τής Δανίας και η μοναρχία της έχουν διατηρήσει τον επίσημο ρόλο τους. Αλλά, η μεγαλύτερη πηγή εξάρτησης ήταν πάντα οικονομική: η Γροιλανδία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τις δανέζικες κορόνες ως νόμισμά της, και στηρίζεται στην δανέζικη αγορά για να απορροφήσει πάνω από το 60% των εξαγωγών της και να παρέχει σχεδόν το 65% των εισαγωγών της. Για να επιτευχθεί η πλήρης ανεξαρτησία της, με άλλα λόγια, η Γροιλανδία πρέπει να βρει νέους εμπορικούς εταίρους και να έχει κάτι να εμπορευθεί. Η Γροιλανδία στερείται των υποδομών, του πληθυσμού και του εκπαιδευτικού συστήματος για να αναπτύξει την οικονομία της με άλλο τρόπο. Οι φυσικοί πόροι προσφέρουν την καλύτερη ευκαιρία της για πρόοδο.
Ιστορικά, όμως, τρία εμπόδια έχουν σταθεί στον δρόμο για μια μεγάλης κλίμακας εξόρυξη. Πρώτον, μέχρι πρόσφατα, ένα παχύ στρώμα πάγου κάλυπτε τις πλούσιες σε μέταλλα περιοχές τού βορρά. Δεύτερον, μέχρι το 2009, το Βασίλειο της Δανίας, το οποίο αντιτίθετο στην εξόρυξη ουρανίου, ασκούσε σχεδόν πλήρη έλεγχο πάνω στις υποθέσεις τής Γροιλανδίας. Τρίτον, η μακροχρόνια απαγόρευση της εξόρυξης ουρανίου εμπόδισε αποτελεσματικά κάθε είδος εξόρυξης σπάνιων γαιών σε μέρη όπως το Kuannersuit, όπου οι επικερδείς σπάνιες γαίες είναι αναμεμιγμένες με άφθονα αποθέματα ουρανίου.
Αλλά, τώρα οι πάγοι λιώνουν και τη Γροιλανδία αυτοδιοικείται. Επίσης, οι νόμοι αλλάζουν. Στις εκλογές τον περασμένο Μάρτιο, η απαγόρευση ήταν το κυρίαρχο θέμα τής προεκλογικής εκστρατείας [2]. Το σοσιαλδημοκρατικό Siumut (Προοδευτικό) Κόμμα κέρδισε 43% των ψήφων υποσχόμενο την άρση τής απαγόρευσης καθώς και να διαπραγματευθεί την πληρωμή ακριβών δικαιωμάτων (royalties) από διεθνείς εταιρείες εξόρυξης. Αυτή την εβδομάδα, η πρωθυπουργός Aleqa Hammond έκανε ένα κρίσιμο πρώτο βήμα προς την υλοποίηση αυτής τής υπόσχεσης, ανατρέποντας τον απαγορευτικό νόμο στη Βουλή με διαφορά μιας μόνο ψήφου (15-14) στην σχετική ψηφοφορία. Η κυβέρνησή της έχει επίσης υπογράψει μια 30ετή συμφωνία με την London Mining για την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος - το μεγαλύτερο έργο αυτού τού είδους στην ιστορία τής Γροιλανδίας.
Η νίκη δεν ήρθε εύκολα [3]. Την παραμονή τής ψηφοφορίας, η κυβέρνηση της Hammond έπρεπε να σπάσει την συμφωνία με τον έναν από τους δύο εταίρους της στον κυβερνητικό συνασπισμό, το αριστερό εθνικιστικό Partii Inuit (Λαϊκό Κόμμα), γιατί δεν μπορούσε να υποστηρίξει την κατάργηση του νόμου. Με την Hammond θριαμβευτή, η Benedikte Vahl ίσως να δει επιτέλους τις ελπίδες της για ένα ορυχείο στο Kuannersuit να πραγματοποιούνται.
ΔΕΥΤΕΡΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
Αυτό που δεν έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, είναι το γεγονός ότι η εξόρυξη γύρω από ραδιενεργά υλικά ενέχει σοβαρούς κινδύνους, τόσο για το περιβάλλον τής Γροιλανδίας όσο και για την διεθνή ασφάλεια. Και το κόμμα τής αντιπολίτευσης της Γροιλανδίας, Inuit Ataqatigiit (Κοινότητα για τον Λαό), έχει καθοδηγήσει τους φόβους και τους δισταγμούς πολλών Γροιλανδών, ιδίως μέσω συγκεντρώσεων πολιτών στο Nuuk. Με μόνο 16.000 κατοίκους, η πρωτεύουσα της Γροιλανδίας δεν είναι ακριβώς Κοπεγχάγη ή Ουάσιγκτον, αλλά με τα πρότυπα της Γροιλανδίας, το Nuuk είναι η σπάνια μητρόπολη της Αρκτικής. Στους πρόποδες του βουνού Sermitsiaq, ένα 12όροφο συγκρότημα διαμερισμάτων και ένα νέο εμπορικό κέντρο βρίσκεται δίπλα-δίπλα με πολύχρωμα ξύλινα σπίτια από τον δέκατο όγδοο αιώνα. Η Κοπεγχάγη στέλνει εκεί τα λεωφορεία της όταν παλιώνουν και τα αποσύρει, εκεί όπου 4.000 αυτοκίνητα μοιράζονται 60 μίλια ασφαλτοστρωμένων δρόμων. Δεν φαίνεται να είναι ο καθένας έτοιμος για τις ριζικές αλλαγές που θα φέρει η εξόρυξη.
Σε μια πρόσφατη συνάντηση πολιτών, που πραγματοποιήθηκε σε μια ξύλινη αίθουσα γεμάτη με τοιχογραφίες που απεικονίζουν τοπία τής Γροιλανδίας, επικράτησε μεγάλη ένταση. Απαλλαγμένοι από βαριά μπουφάν, καπέλα, κασκόλ και γάντια, οι συμμετέχοντες έπιναν φθηνό καφέ και τσιμπούσαν σπιτικό κέικ. Στο διάστημα μεταξύ των συναισθηματικών ομιλιών τους σε παθιασμένα γροιλανδέζικα με ταυτόχρονη διερμηνεία για τους Δανούς ομιλητές, ο συντονιστής έπρεπε να υπενθυμίζει σε όσους συμμετείχαν να παραμένουν ήρεμοι και να δείχνουν σεβασμό. Κανείς δεν φάνηκε να είναι κατά τής εξόρυξης προκειμένου να ενισχυθεί η οικονομία, αλλά πολλοί ανησυχούν για τις προοπτικές τής εξόρυξης ουρανίου. Σχεδόν όλοι ζήτησαν περισσότερο χρόνο πριν καταργήσουν την πολιτική μηδενικής ανοχής που εφαρμόζει η χώρα. Και το κόμμα πρότεινε ότι ο πληθυσμός θα πρέπει να έχει την ευκαιρία να αποφασίσει για το θέμα με λαϊκό δημοψήφισμα.
Όπως έχουν τα πράγματα, το ουράνιο είναι μόνο ένα υποπροϊόν τής εξόρυξης σπάνιων γαιών. Αλλά θα μπορούσε να γίνει το κύριο προϊόν, εάν βολέψουν τα οικονομικά. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς πόσο ουράνιο έχει η Γροιλανδία, αλλά οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι το Kuannersuit θα μπορούσε να περιέχει περίπου 290 εκατομμύρια τόνους από αυτό. Οι πιο αισιόδοξοι αναλυτές προβλέπουν ότι η Γροιλανδία θα μπορούσε να γίνει η πέμπτη μεγαλύτερη εξαγωγέας ουρανίου στον κόσμο, με δυνατότητα να φέρει έσοδα 20 δισ. δολαρίων ετησίως.
Αλλά, εάν το ουράνιο δεν εξορύσσεται προσεκτικά, μπορεί να δηλητηριάσει την γη και το νερό για πολλές γενιές. Η κινεζική κυβέρνηση, για παράδειγμα, φέρεται να έχει αρχίσει να δαπανά δισεκατομμύρια δολάρια για την αποκατάσταση περιβαλλοντικών ζημιών από σχεδόν δύο δεκαετίες ανεξέλεγκτης εξόρυξης και εξευγενισμού σπάνιων γαιών. Η απορροή κατέστρεψε ορυζώνες και ρέματα, τα ποσοστά καρκίνου έχουν εκτιναχθεί στα ύψη, ολόκληρα χωριά έπρεπε να επανεγκατασταθούν και μια τοξική σούπα χημικών και ραδιενεργών αποβλήτων στάζει αργά προς τον Κίτρινο Ποταμό. Στην πραγματικότητα, ένας από τους κύριους λόγους που η Κίνα είχε την δυνατότητα να κυριαρχεί στην αγορά σπανίων γαιών ήταν η αδιαφορία της για τις περιβαλλοντικά καταστροφικές μεθόδους εξόρυξης. Περισσότερο από κάθε άλλο ορυκτό, το ουράνιο φέρνει στο προσκήνιο έντονα φορτισμένα συναισθήματα, αναβιώνοντας φόβους τής εποχής τού Ψυχρού Πολέμου για πυρηνικές καταστροφές ή την πιο πρόσφατη μνήμη τής καταστροφής στην Φουκουσίμα το 2011.
Η εξόρυξη ουρανίου έχει επίσης ουσιώδεις επιπτώσεις στην ασφάλεια. Παρά το γεγονός ότι η Γροιλανδία έχει την δύναμη να ελέγχει τους δικούς της υπόγειους πόρους, η Δανία έχει διατηρήσει την ευθύνη για την εξωτερική πολιτική, την ασφάλεια της χώρας και την άμυνα. Δεδομένου ότι το ουράνιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πυρηνικά όπλα, ο Δανός υφυπουργός Villy Søvndal έχει καταστήσει σαφές ότι η Δανία θα μετέχει σε όλες τις συναλλαγές τής Γροιλανδίας σχετικά με το ουράνιο. Ωστόσο, αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αυστηρούς νόμους για την εξόρυξη ουρανίου, η Γροιλανδία - σε αντίθεση με τη Δανία - δεν αποτελεί μέλος τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου για την εξαγωγή ουρανίου από την Γροιλανδία θα χρειαστεί πολλούς δικηγόρους, λέει η Cindy Vestergaard, μια Δανή ειδικός στις πολιτικές για το ουράνιο. Εκτιμά ότι ένα τέτοιο πλαίσιο θα απαιτήσει πέντε έως δέκα χρόνια σχεδιασμού. Ωστόσο, θα μπορούσε να γίνει. Δεν υπάρχει κανένας λόγος η Γροιλανδία να μην μπορέσει να εφαρμόσει τα πρότυπα που ορίζονται από τους ουρανιο-εξαγωγείς γείτονές της όπως ο Καναδάς, η Νορβηγία και η Σουηδία. Μέχρι στιγμής, οι επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να υποβάλλουν προσφορές για συμβάσεις εξόρυξης δεν διατύπωσαν ανησυχίες σχετικά με την εποπτεία τής Δανίας, η οποία θα είναι ζωτικής σημασίας για την διατήρηση υψηλών προτύπων ασφαλείας.
Έξω από την Γροιλανδία, πολλές χώρες είναι επιφυλακτικές για την σύσφιξη δεσμών με την Κίνα που θα φέρει η εξόρυξη. Το περασμένο καλοκαίρι, ο πρόεδρος Χου Ζιντάο ήταν ο πρώτος Κινέζος αρχηγός κράτους που επισκέφθηκε την Δανία, και μάλιστα για τρεις ημέρες. Η Κίνα ενδιαφέρεται όχι μόνο για τους πόρους τής Γροιλανδίας, αλλά και για την στρατηγική θέση της στην Αρκτική. Φέτος το καλοκαίρι, έγινε κράτος-παρατηρητής στο Αρκτικό Συμβούλιο. Η κινεζική Sichuan Xinye Mining Investment Company έχει ήδη συνεργαστεί με την London Mining για την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος της Γροιλανδίας, παρέχοντας εργαζόμενους και κεφάλαιο για το ορυχείο σιδήρου Isua κοντά στο Nuuk. Το έργο θα μπορούσε να φέρει 5,9 δισεκατομμύρια δολάρια στην Γροιλανδία κατά τα επόμενα 15 χρόνια.
Οι κινεζικές επενδύσεις - και η κινεζική αγορά - θα είναι κρίσιμες για το μέλλον τής Γροιλανδίας ως εξορυκτικό έθνος, αλλά η οικονομική εξάρτηση από την Κίνα φέρνει άλλες ανησυχίες. Η Κίνα έχει ιστορικό ανεξέλεγκτης παραγωγής πυρηνικής ενέργειας - μόνο τρεις από τις 17 πυρηνικές της εγκαταστάσεις λειτουργούν υπό τους όρους ασφαλείας τού Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) - και είναι γνωστή για τις φρικτές συνθήκες που επιφυλάσσει στους εργαζόμενους στον εξορυκτικό τομέα, ιδίως στην Αφρική. Το 2010, για παράδειγμα, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) ανέφερε ότι στα ορυχεία χαλκού στην Ζάμπια, οι εργάτες δούλευαν σε βάρδιες 12-18 ωρών, 365 ημέρες τον χρόνο, σε σήραγγες γεμάτες καπνό, χωρίς πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό ή σε εξοπλισμό ασφαλείας. Και μια πρόσφατη έκθεση του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών ανέφερε λεπτομερώς το πώς το κινεζικό Henan International Cooperation Group στη Μοζαμβίκη είχε τους ντόπιους εργαζόμενους να φορούν κονκάρδες που έγραφαν «escravo» - «σκλάβος» στα Πορτογαλικά.
ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΓΙΓΑΒΑΤ
Παρά τις ανησυχίες αυτές, οι θεμελιώδεις οικονομικές ανάγκες είναι πιθανό να προωθήσουν τα έργα εξόρυξης στην Γροιλανδία. Τα ψάρια αποτελούν το 90% των εξαγωγών τής Γροιλανδίας, και η οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ετήσια επιχορήγηση ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων που της δίνει η Δανία. Ο Roderick McIllree, διευθύνων σύμβουλος της Greenland Minerals and Energy Ltd., εκτιμά ότι η εξόρυξη θα μπορούσε να αυξήσει το ΑΕΠ τής χώρας που σήμερα φθάνει στο ύψος των 2 δισ. δολαρίων μέχρι και κατά 25%. Η εταιρεία του έχει ήδη επενδύσει 110 εκατομμύρια δολάρια στο Kuannersuit. Είναι ικανοποιημένος να πληρώνει δικαιώματα και αναμένει να παράξει έσοδα για την Γροιλανδία για 50-100 χρόνια στο μέλλον.
Παρ’ όλους τούς κινδύνους και τις εργασίες που πρέπει να γίνουν, οι Γροιλανδοί εξακολουθούν να ελπίζουν ότι ο McIllree και άλλοι σαν κι αυτόν θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους. Αλλά αυτό μπορεί να είναι υπερβολικό. Η χώρα πρέπει να βρει περισσότερους επενδυτές για να υποστηρίξει την υλοποίηση μεγάλης κλίμακας εξορύξεων: για παράδειγμα, μόνον η London Mining απαιτεί επιπλέον χρηματοδότηση 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων πριν καν κάνει την πρώτη τρύπα στο έδαφος.
Ακόμη και αν η Γροιλανδία καταφέρει να οικοδομήσει την ικανότητά της για μεγάλης κλίμακας εξορύξεις, δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι η ζήτηση για τις σπάνιες γαίες δεν θα εισέλθει σε ύφεση. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το κινεζικό σχεδόν μονοπώλιο στα χημικά στοιχεία έχει αναγκάσει τους υπολοίπους να επικεντρωθούν στην ανακύκλωση των σπάνιων γαιών και στην έρευνα εναλλακτικών λύσεων, η οποία θα μπορούσε τελικά να προκαλέσει εξαφάνιση αυτής τής αγοράς. Άλλοι συγκρίνουν τις σπάνιες γαίες με το αλουμίνιο, υποστηρίζοντας ότι εάν μπορεί να υπάρξει μια εγγυημένη σταθερή παραγωγή τις επόμενες αρκετές δεκαετίες, η τιμή των στοιχείων θα πέσει.
Οι τιμές τού ουρανίου, επίσης, εξαρτώνται από μια αβέβαιη αγορά. Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, προσπαθούν να απεξαρτηθούν από την πυρηνική ενέργεια. Υπάρχουν, βέβαια, περισσότεροι από 400 πυρηνικοί αντιδραστήρες στον κόσμο. Οι περισσότεροι από αυτούς χτίστηκαν στις δεκαετίες τού 1960 και του 1970 και σύντομα θα χρειαστούν κι άλλο ουράνιο ώστε να συνεχίσουν την παραγωγή ενέργειας. Από την πλευρά της, η Κίνα έχει ήδη ξεκινήσει την κατασκευή 30 αντιδραστήρων, και σχεδιάζει να κατασκευάσει ακόμη 50 τα επόμενα χρόνια. Αυτό θα μπορούσε να μεταφραστεί σε τετραπλασιασμό τής πυρηνικής δυναμικότητας - με τουλάχιστον 58 γιγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2020, 200 γιγαβάτ το 2030 και 400 γιγαβάτ το 2050. Θα ήταν δελεαστικό για την Greenland Minerals and Energy να εξορύξει όσο το δυνατόν περισσότερο ουράνιο από το Kuannersuit, όσο πιο γρήγορα θα μπορούσε, για να τροφοδοτήσει την κινεζική ζήτηση. Από την άλλη πλευρά, μια τέτοια πλημμύρα προσφοράς θα μπορούσε εύκολα να προκαλέσει συντριβή των τιμών.
Για το άμεσο μέλλον, τουλάχιστον, η πολιτική θα μπορούσε ακόμα να αντιταχθεί σε σχέδια εξόρυξης πριν ξεκινήσει οποιοδήποτε εξορυκτικό έργο. Η Γροιλανδία είναι αρκετά μικρή για να παρασυρθεί από μεγάλα όνειρα σε δυνητικά επικίνδυνα σχήματα, αλλά και να αναπροσανατολιστεί από μια ηχηρή αντιπολίτευση. Πρόσφατα, ένα απόγευμα στο Nuuk, ένα πλήθος περισσότερων από 100 ατόμων βγήκαν στους δρόμους τής πρωτεύουσας τραγουδώντας «Naamik uran» - «Όχι στο ουράνιο» στα γροιλανδέζικα. Πολλοί φορούσαν λευκές φόρμες κατά τής χημικής μόλυνσης πάνω από τα χοντρά χειμερινά ρούχα τους, φέροντας σήματα με συνθήματα όπως «Όχι άλλη Φουκουσίμα». Λαμβάνοντας υπόψη τις καιρικές συνθήκες – ψύχος, θύελλες - και τον πληθυσμό τής πόλης - μόνο 16.000 άτομα - η προσέλευση ήταν εντυπωσιακή. Το πλήθος προκάλεσε αρκετή αναταραχή και, μετά την πορεία μέσα στην πόλη προς το Κοινοβούλιο, έγινε δεκτό από μια σειρά πολιτικούς, συμπεριλαμβανομένης τής πρωθυπουργού Hammond. Ο Titsiaat Johansen, 28 ετών, ένας ψηλός Inuit με τατουάζ στο πρόσωπο και πλατιά ζυγωματικά, είπε ότι γνώριζε πως το ουράνιο είναι ένα απαραίτητο μέρος τής διαδικασίας εξόρυξης σπάνιων γαιών, αλλά δεν νομίζει ότι αξίζει το ρίσκο. «Ξέρω ότι τα πυρηνικά προσφέρουν ενέργεια σε μια κοινωνία», είπε ο Johansen. «Αλλά μπορούν επίσης να καταστρέψουν μια κοινωνία».
* Η ANNA-KATARINA GRAVGAARD είναι ελεύθερη ρεπόρτερ με έδρα την Κοπεγχάγη.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/greenlands-rare-eart...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.nytimes.com/2012/09/24/science/earth/melting-greenland-weighs...
[2] http://www.economist.com/blogs/newsbook/2013/03/economist-explains-why-g...
[3] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/3075c3f0-3d42-11e3-9928-00144feab7de.html...
