Η κατάρρευση της Βενεζουέλας συνεχίζεται
Από το κακό στο χειρότερο
Michael Shifter
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Μόλις πριν από μια δεκαετία, το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής αριστεράς στην Λατινική Αμερική και πέραν αυτής θαύμαζαν ακόμα το φιλόδοξο σοσιαλιστικό σχέδιο της Βενεζουέλας.
Χειροκρότησαν τον πρόεδρο Ούγκο Τσάβες και χαιρέτισαν τον σοσιαλισμό της Βενεζουέλας ως μια ελκυστική εναλλακτική στις προσεγγίσεις που βασίζονται στην αγορά. Σήμερα, λίγοι αμφισβητούν το ότι έχει αποτύχει. Η Βενεζουέλα αντιμετωπίζει πλέον μια οικονομική και ανθρωπιστική καταστροφή [1], και η κατάσταση γίνεται μόνο όλο και χειρότερη [2].
Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 10% πέρυσι, και προβλέπεται να συρρικνωθεί τουλάχιστον 8% φέτος. Ο πληθωρισμός [3] προβλέπεται να φτάσει το 700%. Σε όλη την χώρα, οι ενεργειακές ελλείψεις αφήνουν τους δρόμους καθημερινά στο σκοτάδι επί ώρες. Η πρωτεύουσα, Καράκας, έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά δολοφονιών στον κόσμο. Και σε μια χώρα με ένα υπολειτουργούν σύστημα υγείας, υπολογίζεται ότι 400.000 άνθρωποι έχουν προσβληθεί [4] τον ιό Ζίκα, και οι αριθμοί συνεχίζουν να αυξάνονται.
Όλα αυτά στην χώρα με τα υψηλότερα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο. Μετά από περισσότερα από 17 χρόνια αυτού που οι οπαδοί του Τσάβες αποκαλούσαν «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», η Βενεζουέλα είναι ακόμα πιο εξαρτημένη από το πετρέλαιο από ό, τι ήταν όταν ο Τσάβες ανέλαβε την εξουσία το 1999. Τότε, το πετρέλαιο αντιπροσώπευε λιγότερο από το 80% του συνόλου των εξαγωγών. Σήμερα, αντιπροσωπεύει το 95% των εξαγωγών και τουλάχιστον το 25% του ΑΕΠ της χώρας. Με την τιμή του πετρελαίου κάτω από τα 40 δολάρια το βαρέλι -και ακόμη χαμηλότερα [5] για το βαρύ αργό που παράγει η Βενεζουέλα- η χώρα ξεμένει από σκληρό συνάλλαγμα. Το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι περίπου 17% του ΑΕΠ, και ο πρόεδρος Νικολάς Μαδούρο –ο εκλεκτός διάδοχος του προέδρου Τσάβες- ο οποίος εξελέγη για θητεία έξι ετών το 2013, περιέκοψε τις εισαγωγές σε μια προσπάθεια να διαφυλάξει το σπάνιο ξένο συνάλλαγμα. Σε μια χώρα που δεν παράγει σχεδόν τίποτα εκτός από αργό πετρέλαιο, ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν μια χρόνια σπανιότητα.
ΜΕΤΑΞΥ ΣΚΥΛΛΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΥΒΔΗΣ
Καθώς η οικονομική κρίση επιδεινώνεται, μια χρεοκοπία της κυβέρνησης φαίνεται όλο και πιο πιθανή. Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Βενεζουέλας, το χρέος της χώρας ανέρχεται στο εντυπωσιακό ποσό των 138 δισεκατομμυρίων δολαρίων –ισοδύναμο με έως έξι έτη εξαγωγών πετρελαίου. Στα τέλη Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση ξόδεψε ένα σημαντικό μερίδιο των διαθέσιμων ταμειακών αποθεμάτων της για να κάνει μια πληρωμή 1,5 δισ. δολαρίων, αλλά έχει ακόμα να καλύψει περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια δολάρια στο τρέχον έτος.
Μέχρι στιγμής, ο Maduro επέμεινε ότι η κυβέρνησή του θα εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του εξωτερικού χρέους της. Ο ίδιος απέλυσε ακόμη και τον πρόσφατα διορισθέντα υπουργό του επί των Οικονομικών, όταν ο υπουργός άφησε να εννοηθεί ότι μια επιλεκτική χρεοκοπία (selective default) αποτελούσε μια δυνατότητα. Ωστόσο, η αμέλεια και η ανικανότητα του Maduro να προβεί στις απεγνωσμένα αναγκαίες οικονομικές μεταρρυθμίσεις έχουν οδηγήσει την χώρα σε μια αδιέξοδη κατάσταση. Η χώρα δεν έχει τα χρήματα για να πληρώσει το χρέος της και να αγοράσει τις απαραίτητες εισαγωγές. Η επιμονή στην ίδια πορεία είναι μια σίγουρη συνταγή για οικονομική καταστροφή, και η κυβέρνηση θα πρέπει σχεδόν σίγουρα να αναδιαρθρώσει το χρέος της και να αρχίσει σκληρές μεταρρυθμίσεις. Όσο περισσότερο η κυβέρνηση καθυστερεί τις αποφάσεις αυτές, τόσο μεγαλύτερος θα είναι πιθανότατα ο πόνος.
Στο κέντρο αυτής της δυσεπίλυτης κατάστασης είναι η κρατική εταιρεία πετρελαίου, Petróleos de Venezuela (PDVSA). Επειδή κανείς στην διεθνή κοινότητα δεν έχει πολλούς λόγους για να εμπιστευτεί την Βενεζουέλα, η απελπισμένη για μετρητά κυβέρνηση έχει εκδώσει ομόλογα μέσω της PDVSA, σε μια προσπάθεια να αποκτήσει νέα κεφάλαια σε χαμηλότερα επιτόκια. Από αυτό το σημείο και μετά, όμως, η κυβέρνηση έχει αφήσει την εταιρεία στεγνή. Όχι μόνο η PDVSA, όπως και η ίδια η κυβέρνηση, έχει ξεμείνει από χρήματα για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του δικού της χρέους, αλλά η κυβέρνηση την αναγκάζει επίσης να χρηματοδοτήσει πολλά κοινωνικά προγράμματα, όπως πρωτοβουλίες υγείας, στέγασης και εκπαίδευσης, που επιτρέπουν στον «τσαβισμό», ή αλλιώς το κοινωνικό κίνημα που δημιούργησε ο Τσάβες, να διατηρεί την πολιτική του υποστήριξη. Το 2012, η PDVSA συνέβαλε με σχεδόν 44 δισ. δολάρια σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.
Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Nicolas Maduro μιλά κατά την διάρκεια συνάντησης με υποστηρικτές του στο Παλάτι Miraflores στο Καράκας, τον Μάρτιο του 2016. CARLOS GARCIA RAWLINS / REUTERS
Έτσι, μια χρεοκοπία της κυβέρνησης θα πάρει μαζί της και την PDVSA. Απλήρωτοι πιστωτές θα επιδιώξουν να κατάσχουν παγκόσμια περιουσιακά στοιχεία του πετρελαϊκού γίγαντα: Δεξαμενόπλοια, διυλιστήρια, καραβιές καυσίμων, και άλλα στοιχεία. Μια χρεοκοπία της κυβέρνησης θα μπορούσε πιθανότατα να αναγκάσει την PDVSA να περιορίσει σημαντικά την χρηματοδότησή της στα κοινωνικά προγράμματα που είναι απαραίτητα για την διατήρηση της κυβέρνησης και του τσαβισμού. Η οικονομία της Βενεζουέλας, για όλους τους πρακτικούς λόγους, θα πάψει να λειτουργεί εντελώς.
Αν η Βενεζουέλα πρόκειται να αποφύγει αυτό το αποτέλεσμα, η Κίνα θα πρέπει να διαδραματίσει έναν κρίσιμο ρόλο. Κατά την τελευταία δεκαετία, έχει παράσχει στην Βενεζουέλα περίπου 65 δισ. δολάρια σε δάνεια. Περίπου το ένα τρίτο του χρέους της Βενεζουέλας οφείλεται στην Κίνα. Μέχρι στιγμής, η Κίνα ήταν πρόθυμη να βοηθήσει να κρατήσει την χώρα στη ζωή -θέλει προνομιακή πρόσβαση στα αποθέματα πετρελαίου της Βενεζουέλας σε μακροπρόθεσμη βάση- με δάνεια σε αντάλλαγμα για φορτία πετρελαίου. Αλλά με την τιμή του πετρελαίου τόσο χαμηλά, το ήμισυ του πετρελαίου που στέλνει η Βενεζουέλα στην Κίνα κάθε μέρα (πάνω από το ένα τρίτο της συνολικής παραγωγής της Βενεζουέλας) χρησιμοποιείται μόνο για την αποπληρωμή προηγούμενων δανείων.
Το κινεζικό μερίδιο του εξωτερικού χρέους της Βενεζουέλας, ωστόσο, μπορεί να είναι το πιο εύκολο προς αναδιάρθρωση, χάρη στην δεκαετή συμμαχία μεταξύ του Πεκίνου και του Καράκας. Δεδομένων των συμφερόντων της Κίνας στην Βενεζουέλα, η Κίνα θα μπορούσε πιθανότατα να είναι πρόθυμη να επεκτείνει τις πληρωμές και να χορηγήσει κάποιες παραχωρήσεις σε αντάλλαγμα για ακόμα μεγαλύτερη πρόσβαση στο πετρέλαιο και τα ορυκτά της χώρας με ευνοϊκούς όρους.
Ωστόσο, ακόμη και το να επιτευχθεί μια συνεννόηση με την Κίνα ίσως να μην είναι αρκετό για να αποφύγει η Βενεζουέλα την κατάρρευση της οικονομίας της και μια αθέτηση για το υπόλοιπο του χρέους της. Ιδιώτες διεθνείς επενδυτές κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος των εκδοθέντων ομολόγων του δημοσίου της Βενεζουέλας και της PDVSA, και είναι πολύ λιγότερο διατεθειμένοι για μια στρατηγική υπομονή. Ως αποτέλεσμα, η Βενεζουέλα είναι πιθανό να πάει σε χρεοκοπία φέτος ή του χρόνου. Καθώς θα το κάνει, θα πρέπει να επεξεργαστεί ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης με τους πιστωτές της. Αυτό δεν θα είναι εύκολο, όμως. Τα περισσότερα ομόλογα της Βενεζουέλας δεν περιλαμβάνουν ρήτρες συλλογικής δράσης, οι οποίες επιτρέπουν μια αναδιάρθρωση του χρέους εάν συμφωνήσει ένα ορισμένο ποσοστό των ομολογιούχων. Χωρίς την διάταξη αυτή, ακόμη και ένας μικρός αριθμός πιστωτών θα μπορούσε να μπλοκάρει μια υπό διαπραγμάτευση συμφωνία, όπως ανακάλυψε η Αργεντινή μετά από την δική της αθέτηση το 2014. Από το 2007, το Καράκας δεν έχει κανέναν δεσμό με το ΔΝΤ, απορρίπτοντας τον θεσμό ως μέσο του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ που έχει την πρόθεση να επιβάλλει σοβαρή πειθαρχία στο έθνος. Ως εκ τούτου, εάν η Βενεζουέλα χρεοκοπήσει, θα κλειστεί έξω από το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα είναι σε θέση να εξάγει πετρέλαιο. Αλλά αν η χώρα δεν χρεοκοπήσει, θα μπορούσε απλώς να παρατείνει μια μη βιώσιμη κατάσταση με τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος.
ΤΕΛΟΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ;
Η μόνη διέξοδος για την Βενεζουέλα θα είναι η οικονομική μεταρρύθμιση. Ωστόσο, μέχρι στιγμής η κυβέρνηση έχει αποδειχθεί ανίκανη να λάβει σοβαρά μέτρα. Τον Φεβρουάριο, ο Maduro εξέδωσε διάταγμα διακηρύσσοντας οικονομική έκτακτη ανάγκη και ανακοίνωσε την πρώτη αύξηση στην τιμή της βενζίνης μέσα σε 17 χρόνια. Χάρη στον πληθωρισμό, η βενζίνη είχε γίνει σχεδόν δωρεάν για τους Βενεζουελάνους: Το κόστος για το γέμισμα ενός ντεπόζιτου αυτοκινήτου ήταν λιγότερο από 50 σεντς. Αλλά η κίνηση του Maduro είχε μικρό αντίκτυπο: Η βενζίνη παραμένει εξαιρετικά φθηνή, στα περίπου έξι σεντς ανά γαλόνι. Αυτό σημαίνει ότι η εγχώρια κατανάλωση παραμένει πολύ υψηλή, και οι οδηγοί της Βενεζουέλας χρησιμοποιούν καύσιμα που θα μπορούσαν να πωληθούν στις διεθνείς αγορές σε πολύ υψηλότερες τιμές. Τα κίνητρα για τους λαθρεμπόρους να πωλούν καύσιμα με μεγάλο κέρδος σε γειτονικές χώρες όπως η Κολομβία παραμένουν αμετάβλητα.
Ο πρόεδρος υποτίμησε επίσης [6] το εθνικό νόμισμα, το μπολιβάρ, κατά περισσότερο από 60%, ελπίζοντας να μειώσει το ευρύ χάσμα που υπάρχει μεταξύ της επίσημης ισοτιμίας και της συναλλαγματικής ισοτιμίας στην μαύρη αγορά. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την συναλλαγματική ισοτιμία που διαπραγματεύεται 100 φορές πάνω από την επίσημη αξία, και το περίεργο σύστημα των πολλαπλών συναλλαγματικών ισοτιμιών έχει συμβάλει στις μεγάλες ελλείψεις βασικών αγαθών. Έτσι, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Maduro ήταν εντελώς ανεπαρκείς.
Στο πολιτικό μέτωπο, η κυβέρνηση τελικά πληρώνει το τίμημα για την χρόνια οικονομική κακοδιαχείρισή της. Ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης κέρδισε μια εντυπωσιακή πλειοψηφία [7] στην Εθνοσυνέλευση στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου. Παρά το γεγονός ότι ο Maduro έχει χρησιμοποιήσει τον έλεγχο επί του δικαστικού σώματος και άλλων βασικών [κρατικών] οργάνων για να αντισταθεί [8] σε προσπάθειες να περιοριστεί η εξουσία του, ακόμα και μετριοπαθείς στο εσωτερικό της αντιπολίτευσης [9] (όπως ο Henrique Capriles [10], δύο φορές υποψήφιος για την προεδρία και κυβερνήτης της Miranda, μιας από τις μεγαλύτερες πολιτείες της Βενεζουέλας) υποστηρίζουν τώρα ένα δημοψήφισμα ή μια συνταγματική τροποποίηση για να τον απομακρύνουν από τα καθήκοντά του το συντομότερο δυνατό.
Οι υποστηρικτές της τσαβισμού, με την σειρά τους, έχουν κατηγορήσει την αντιπολίτευση ότι ενορχηστρώνει έναν «οικονομικό πόλεμο» παράλληλα με ξένους δρώντες, για να βυθίσουν την Βενεζουέλα σε ακόμη βαθύτερο χάος. Τέτοιες κατηγορίες δεν έχουν καμία αξία, αλλά δείχνουν ότι οτιδήποτε που να μοιάζει με συνεργασία μεταξύ της εκτελεστικής εξουσίας και της Εθνοσυνέλευσης για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάρρευσης της χώρας είναι, τουλάχιστον για την ώρα, τραβηγμένο.
Ως αποτέλεσμα, υπάρχει ελάχιστη πιθανότητα για πρόοδο εφ’ όσον ο Maduro παραμένει στην θέση του. Για την ώρα, ο ίδιος εμφανίζεται απρόθυμος να παραιτηθεί κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Αλλά μια δυναμική πορεία προς τα εμπρός θα μπορούσε να περιλαμβάνει την παραίτηση του Maduro και την αντικατάστασή του με έναν πιο ικανό και μετριοπαθή τσαβίστα, όπως ο αντιπρόεδρος Aristobulo Istúriz. Ο πολιτικός συμβιβασμός με την αντιπολίτευση είναι ζωτικής σημασίας. Διαφορετικά, αν ξεσπάσουν βίαιες κοινωνικές αναταραχές, ο στρατός [11] θα πρέπει να διαδραματίσει ολοένα και πιο σημαίνοντα ρόλο ως διαιτητής. Το βάθος της οικονομικής κρίσης και του πόνου του λαού της Βενεζουέλας δείχνουν ότι η χώρα βρίσκεται κοντά σε οριακό σημείο.
Δυστυχώς, τα πράγματα μάλλον θα χειροτερέψουν πριν αρχίσουν να βελτιώνονται. Αλλά η διεθνής κοινότητα [12] θα πρέπει να είναι έτοιμη να παρέμβει μόλις η κυβέρνηση της Βενεζουέλας ζητήσει βοήθεια. Τουλάχιστον, οι χώρες πρέπει να προετοιμαστούν για να στείλουν τρόφιμα, φάρμακα και άλλα βασικά αγαθά για να βοηθήσουν να ελαφρυνθεί η συνεχιζόμενη ανθρωπιστική κρίση στην χώρα. Τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να προετοιμάσουν σχέδια έκτακτης ανάγκης για να βοηθήσουν την Βενεζουέλα, αν η κυβέρνηση δεσμευθεί σε πραγματική μεταρρύθμιση. Πάνω απ’ όλα, οι γείτονες της Βενεζουέλας πρέπει να αναλάβουν πολύ πιο ενεργό ρόλο. Και η υποστήριξη θα πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα για την προώθηση της πολιτικής συμφιλίωσης. Η κοινωνία της Βενεζουέλας είναι διχασμένη. Ακόμα και στο πιο αισιόδοξο σενάριο, θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να ξεπεραστούν τέτοιες μνησίκακες διαιρέσεις.
Τελικά, όμως, η λύση πρέπει να προέρχεται από τα μέσα. Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί της Βενεζουέλας, όσο κι αν έχουν υποστεί βλάβες, οι οποίοι εξακολουθούν να κρατούν την καλύτερη ελπίδα για το μέλλον.
* Ο MICHAEL SHIFTER είναι πρόεδρος του Inter-American Dialogue και επίκουρος καθηγητής Λατινοαμερικανικών Σπουδών στην Σχολή Υπηρεσίας Εξωτερικού στο Πανεπιστήμιο Georgetown.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Υποστηρικτές της αντιπολίτευσης της Βενεζουέλας αντιμετωπίζουν μηχανοκίνητους αστυνομικούς οι οποίοι μπλοκάρουν έναν δρόμο που οδηγεί στην Εθνοσυνέλευση στο Καράκας, τον Ιανουάριο του 2016. MARCO BELLO / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2016-03-10/venezuelas-...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2015-10-14/crackdo...
[2] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/204fc996-c8d5-11e5-a8ef-ea66e967dd44.html...
[3] https://www.foreignaffairs.com/photo-galleries/sticker-shock-venezuela
[4] http://www.theguardian.com/world/2016/feb/10/venezuela-zika-virus-infect...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/mexico/2016-03-03/nationalizatio...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2016-02-21/venezuela-d...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2015-12-07/chavismo-pi...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2016-01-06/chavezs-rev...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2015-12-03/venezuelas-...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2012-01-26/capriles-rad...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2014-10-01/revolut...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2015-04-02/fightin...
