Κατάρρευση στο Νότιο Σουδάν
Τι πήγε λάθος – και πώς μπορεί να διορθωθεί
Alex de Waal και Abdul Mohammed
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Ο λαός τού Νότιου Σουδάν έκανε εξαιρετικές θυσίες για να επιτύχει την ανεξαρτησία του πριν δυόμισι χρόνια. Αυτό κάνει έκτοτε την αξιοθρήνητη αποτυχία των ηγετών του να οικοδομήσουν ένα βιώσιμο Νότιο Σουδάν ακόμη πιο ενοχλητική.
Τώρα, μια πολιτική κρίση θέτει σε κίνδυνο το έθνος. Αλλά υπάρχει μια χρυσή ευκαιρία: Η αναταραχή θα μπορούσε να δώσει στο Νότιο Σουδάν την δυνατότητα να επαναφέρει την εθνική ατζέντα. Οι ηγέτες τής χώρας δεν αντέχουν να χάσουν αυτή την συγκυρία, και η πρώτη τους δουλειά είναι να κάνουν μια νηφάλια εκτίμηση τού τι έχει πάει τόσο καταστροφικά στραβά.
ΩΡΑ ΓΙΑ ΠΑΡΤΥ
Η σημερινή σύγκρουση έχει τρεις βασικές διαστάσεις - μια πολιτική διαμάχη στους κόλπους τού κυβερνώντος κόμματος (το Λαϊκό Απελευθερωτικό Κίνημα του Σουδάν, SPLM), έναν περιφερειακό και εθνοτικό πόλεμο, και μια κρίση στον ίδιο τον στρατό.
Η πολιτική διαφωνία είναι μακροχρόνια: Δεδομένου ότι πριν από την ανεξαρτησία, τον Ιούλιο του 2011, η ηγεσία τού SPLM είχε διχαστεί για διάφορους λόγους, όπως για το αν θα αντιμετωπίσει την κυβέρνηση του Σουδάν στο Χαρτούμ ή θα συνεργαστεί μαζί της, καθώς και για την κατανομή τής εξουσίας και του πλούτου εντός τού Νότιου Σουδάν. Ο πρόεδρος του Νότιου Σουδάν, Salva Kiir, προτίμησε τις καλές σχέσεις με το Χαρτούμ ως έναν τρόπο για να εξασφαλίσει έσοδα από το πετρέλαιο. Οι εξαγωγές πετρελαίου τού Νοτίου Σουδάν εξαρτώνται από έναν αγωγό που διασχίζει το Σουδάν και καταλήγει στην Ερυθρά Θάλασσα. Αλλά, άλλοι ηγέτες τού κόμματος είχαν αντίθετη άποψη, υποστηρίζοντας ότι το Νότιο Σουδάν θα πρέπει να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία για αλλαγή καθεστώτος στο Χαρτούμ, υποστηρίζοντας τους βόρειους αντάρτες και καταλαμβάνοντας με τη βία διαμφισβητούμενες περιοχές. Και σαν να μην ήταν αρκετό αυτό, ο Kiir και ο Riek Machar, ο αντιπρόεδρος του Νοτίου Σουδάν, διαφωνούν ως προς τις εσωτερικές πολιτικές και για το ποιος θα πρέπει να οδηγήσει το κόμμα στις επόμενες εκλογές, το 2015.
Με την κυβέρνηση να έχει παραλύσει από τις εσωτερικές διαμάχες, ο Kiir απέλυσε τον Machar και τους περισσότερους από το υπουργικό του συμβούλιο, τον Ιούλιο. Οι απομακρυνθέντες πολιτικοί αντεπιτέθηκαν μέσα στα εσωτερικά όργανα λήψης αποφάσεων του SPLM, όπως το Πολιτικό Γραφείο, στο οποίο ήταν σίγουροι ότι θα είχαν πλειοψηφία. Με τη σειρά του, ο Kiir «πάγωσε» αυτούς τους θεσμούς. Όταν κάλεσε εκπροθέσμως σε συνεδρίαση το Εθνικό Συμβούλιο για την Απελευθέρωση, το ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων του κόμματος, στις 14 Δεκεμβρίου, η διαμάχη ξέσπασε δημοσίως. Η συνεδρίαση έκλεισε με εριστικές διαιρέσεις, και μέλη τής προεδρικής φρουράς αντάλλαξαν γροθιές, και μετά πυροβολισμούς. Μια διαφωνία που μέχρι τότε ήταν μη βίαιη έγινε αιματηρή.
Ο Kiir κατηγόρησε τους διαφωνούντες για απόπειρα πραξικοπήματος. Εκείνοι τον κατηγόρησαν για κατάργηση του εθνικού συντάγματος και των κανόνων και των διαδικασιών τού SPLM. Αλλά, αυτά τα επιχειρήματα επισκιάζουν ένα βαθύτερο θέμα: Το SPLM δεν λειτούργησε ποτέ ως πραγματικό κόμμα – ούτε καν ως απελευθερωτικό κίνημα.
Κατά τα πρώτα χρόνια τής δεκαετίας τού 1980, το SPLM ήταν μόνο στρατός. Στόχος του ήταν η αλλαγή τού καθεστώτος στο Χαρτούμ, και οι πολιτικές του εκπορεύονταν αποκλειστικά από τον John Garang, έναν συνταγματάρχη με διδακτορικό, ο οποίος ήταν ο Επιτελάρχης. Το 1991, ένας καταστροφικός πόλεμος μεταξύ των εθνοτικών ομάδων τού SPLM έφερε το κίνημα σε μια πορεία που απέφευγε τα άκρα. Και παρόλο που το SPLM επέζησε, το κατάφερε ως ένας βαθιά δυσλειτουργικός συνασπισμός που συγκάλυπτε τις βαθιές ρωγμές. Ποτέ δεν ανέπτυξε κομματικούς θεσμούς, πειθαρχία, ή μια κοινωνική ατζέντα για τις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό του. Το SPLM δεν έκανε το πρώτο συνέδριό του παρά το 1994 - κατά το οποίο η ηγεσία αγνόησε τις συστάσεις για επισημοποίηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων. Δεν έγινε άλλο συνέδριο μέχρι το 2008, και όταν πραγματοποιήθηκε παρέλυσε από εσωτερικές διαμάχες.
Καθ’ όλη την διάρκεια αυτής τής περιόδου, το SPLM έκρυψε την έλλειψη οποιασδήποτε πρακτικής ατζέντας για την εσωτερική κοινωνική αλλαγή χρησιμοποιώντας την ρητορική για την καταπολέμηση της εξωτερικής καταπίεσης. Και σε αντίθεση με άλλα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, τα οποία δημιούργησαν προγράμματα αλφαβητισμού, αγροτικών μεταρρυθμίσεων και προώθησης της τοπικής δημοκρατίας, το SPLM απλά ανέθεσε σε διεθνείς ανθρωπιστικούς οργανισμούς να παρέχουν μια ελάχιστη κοινωνική πρόνοια. Επίσης, προσέλαβε ξένους συμβούλους για πολλά στοιχεία τής διπλωματικής του στρατηγικής, και – μοναδικό στα χρονικά - κάλεσε τα Ηνωμένα Έθνη να αποστείλουν ειρηνευτική δύναμη αμέσως μετά την επίτευξη της ανεξαρτησίας. Είναι δύσκολο να αποφύγει κανείς το συμπέρασμα ότι οι κυρίαρχες ελίτ τού Νοτίου Σουδάν ενδιαφέρονταν περισσότερο για την εξουσία από όσο να κάνουν την σκληρή δουλειά τής οικοδόμησης του έθνους.
Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σήμερα οι πολιτικοί θεσμοί στο Νότιο Σουδάν είναι αδύναμοι. Πρώτη προτεραιότητα του Νότιου Σουδάν πρέπει τώρα να είναι η αποκατάσταση των εν λόγω θεσμών. Το κυβερνών κόμμα πρέπει να επανιδρυθεί, και ο τρόπος για να το πράξει θα είναι μέσω ενός ευρύτερου εθνικού διαλόγου με την συμμετοχή των άλλων πολιτικών κομμάτων και κοινωνικών ηγετών. Αν αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί αναβολή των εκλογών μέχρις ότου ολοκληρωθούν οι συνομιλίες, ας γίνει έτσι.
ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ… ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Η δεύτερη διάσταση στην παρούσα σύγκρουση είναι εθνική και περιφερειακή. Παρά τις διαπραγματεύσεις τού Garang για την οικοδόμηση ενός κοινωνικά δίκαιου Σουδάν, το SPLM από την αρχή στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε εκκλήσεις για φυλετική και εθνική αλληλεγγύη. Αυτή η προσέγγιση απέτυχε καταστροφικά όταν το κίνημα διχάστηκε κατά μήκος εθνικών γραμμών στις αρχές τού 1990. Το Χαρτούμ, το οποίο είχε ήδη προσπαθήσει να υποδαυλίσει την εθνοτική βία στο Νότιο Σουδάν, τροφοδότησε τις διαιρέσεις. Αυτές οι πληγές δεν έχουν ακόμα επουλωθεί, και, ακόμα πιο σοβαρό είναι ότι οι μηχανισμοί για την αντιμετώπισή τους έχουν παραμεληθεί.
Η πικρή αλήθεια τού πολέμου στο Νότιο Σουδάν κατά την διάρκεια της δεκαετίας τού 1990 είναι ότι οι περισσότερες από τις μάχες ήταν μεταξύ νοτίων, και ότι τα στρατεύματα των αντιμαχόμενων παρατάξεων έδειξαν την ίδια περιφρόνηση στα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως και οι πολιτοφύλακες και οι τζιχαντιστές τού βορρά - οι υποτιθέμενοι εχθροί. Όχι μόνο οι εσωτερικοί πόλεμοι σκότωσαν χιλιάδες μέσω της αιματοχυσίας και δεκάδες χιλιάδες από την πείνα, αλλά απείλησαν να διαλύσουν και τον κοινωνικό ιστό τού Νότιου Σουδάν πέραν κάθε επισκευής.
Η κοινωνία των πολιτών στο Νότιο Σουδάν - με βοήθεια από ξένους χρηματοδότες - ηγήθηκε μιας αργής και δύσκολης διαδικασίας ειρήνευσης «των ανθρώπων» ή «Νότιου προς Νότιο», ακόμη και όταν ο πόλεμος μαινόταν. Αφρικανικές κυβερνήσεις έφεραν κοντά τούς φραξιονιστές ηγέτες, βοηθώντας να μείνουν τα ευρύτερα θέματα μιας παν-σουδανικής ειρήνης και δημοκρατίας στην ατζέντα. Μια ομάδα σουδανικών και αφρικανικών μη κυβερνητικών οργανώσεων διακριτικά χάραξε την στρατηγική για την οικοδόμηση της ειρήνης. Εν τω μεταξύ, οι επίσημες ειρηνευτικές συνομιλίες Βορρά-Νότου ξεκίνησαν τελικά το 2002, αλλά εμποδίζονταν συνεχώς από έναν παρανοϊκό ηγέτη τού SPLM που ήθελε ειρήνη με τους δικούς του όρους. Μια από τις ανείπωτες ιστορίες αυτής της περιόδου είναι ο ρόλος που έπαιξε ο Garang για την παρεμπόδιση των ειρηνευτικών πρωτοβουλιών και την παράταση του πολέμου. Και όταν υπέγραψε τελικά την Συνολική Ειρηνευτική Συμφωνία (CPA) τον Ιανουάριο του 2005, η εσωτερική ειρηνευτική διαδικασία στο Νότο μπήκε στο περιθώριο.
Οι πληγές που δεν έχουν επουλωθεί εντός τού Νότου δεν ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από την πολιτική σύγκρουση στο Νότιο Σουδάν κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο ετών. Αλλά οι πολιτικοί ηγέτες κινητοποίησαν την εκλογική τους δύναμη κατά μήκος των εθνικών γραμμών, και διαφορετικές μονάδες τού στρατού προέρχονται από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες. Με το που έπεσαν πυροβολισμοί στις 14 Δεκεμβρίου, η χώρα διαιρέθηκε κατά μήκος αυτών των ρηγμάτων. Ένα σημαντικό μέρος τής κάθε προσπάθειας για την επίλυση της κρίσης, πρέπει να είναι η επανεκκίνηση των βασικών πρωτοβουλιών για την συμφιλίωση και την επούλωση.
ΑΘΑΝΑΤΗ ΜΑΧΗ
Το τρίτο στοιχείο στη σημερινή σύγκρουση είναι ο στρατός, ακόμα γνωστός με το παλιό όνομά του, Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός του Σουδάν (Sudan People’s Liberation Army, SPLA). Εξαιρετικά γενναίοι στη μάχη και έτοιμοι να αντέξουν τρομερά υψηλά επίπεδα θυμάτων, οι στρατιώτες τού SPLA πολέμησαν σε έναν μακρό και αιματηρό αγώνα αντίστασης. Αλλά, σταθερά υπονομεύονταν από την κακή οργάνωση. Φοβούμενος να παράσχει μια βάση πάνω στην οποία θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν εσωτερικοί αντίπαλοι, ο Garang αρνήθηκε να αναπτύξει συνεκτικές και επαγγελματικές στρατιωτικές μονάδες, προτιμώντας αντ’ αυτού να συγκροτεί ad hoc δυνάμεις για κάθε μάχη. Ο SPLA δεν κέρδισε τον πόλεμο με τον βορρά. Μάλλον, η εξαιρετική ικανότητα των ορθόδοξων και ανορθόδοξων μαχητών του στο να αντιστέκονται στην ήττα έδειξε στο Χαρτούμ ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να κυβερνήσει το Νότιο Σουδάν αντίθετα με την θέλησή τους.
Όταν υπεγράφη η CPA, ο SPLA ήταν στην πραγματικότητα μόνο μια από τις πολλές στρατιωτικές δυνάμεις στο Νότιο Σουδάν. Αναμφισβήτητα, το ίδιο ισχυρές με τον SPLA ήταν οι αντίπαλες «Δυνάμεις Άμυνας τού Νότιου Σουδάν» (South Sudan Defense Forces, SSDF), οι οποίες οργανώθηκαν και χρηματοδοτούνται από το Χαρτούμ και έχουν μια ισχυρή εθνική-περιφερειακή βάση. Πολλοί φοβήθηκαν έναν εμφύλιο πόλεμο στο νότο μετά την ειρήνευση με τον βορρά. Αλλά ο Kiir, μόλις ανέλαβε την εξουσία το 2005, προσέγγισε την ηγεσία των SSDF και άλλων διοικητών πολιτοφυλακών προσφέροντάς τους συμμετοχή στον στρατό και στην κυβέρνηση. Το βραβείο δεν ήταν απλώς η εγχώρια ειρήνη, αλλά κι ένα μερίδιο των εσόδων από το πετρέλαιο. Η μισθοδοσία τού SPLA μεγεθύνθηκε σε πάνω από 200.000 ονόματα. Το 55% του προϋπολογισμού τού νότου πήγε στην άμυνα - και περισσότερο από το 80% από αυτά τα κονδύλια πήγαν σε μισθούς.
Η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός τής Juba τον Ιανουάριο του 2006, η οποία χαλύβδωσε την συμφωνία τού Kiir με τους ηγέτες των πολιτοφυλακών, ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα του προέδρου. Απέτρεψε τον εμφύλιο πόλεμο. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, το αποτέλεσμα αυτό δημιούργησε ανυπέρβλητα εμπόδια για την μεταρρύθμιση και τον επαγγελματισμό τού στρατού. Ο στρατός ήταν κάτι παραπάνω από ένας συνασπισμός εθνικών μονάδων δεμένων μεταξύ τους λόγω των μισθών. Διαδοχικές προσπάθειες για την δημιουργία ενός κεντρικού καταλόγου στρατιωτών ανατράπηκαν. Πολύ συχνά, οι επιχειρήσεις αφοπλισμού έγιναν εθνοτικά επιλεκτικές, αφήνοντας αφοπλισμένες κοινότητες να προσβληθούν από τους γείτονές τους. Το 2012, όταν ο Kiir υποσχέθηκε να κατονομάσει διεφθαρμένους διοικητές τού στρατού, αυτοί οι διοικητές τον ανάγκασαν να οπισθοχωρήσει. Σε αντίθεση με πολλά άλλα έθνη, ο στρατός τού Νοτίου Σουδάν δεν είναι ένας θεσμός που χτίζει ένα εθνικό ήθος και κοινή ταυτότητα, αλλά αντίθετα είναι ένας εμφύλιος πόλεμος σε αναμονή.
Για το λόγο αυτό, ο τερματισμός τού εμφύλιου πολέμου αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα. Η κυβέρνηση και οι αντάρτες πρέπει να σταματήσουν τις εχθροπραξίες, να σταματήσουν την εθνική στρατιωτική κινητοποίηση, και να αρχίσουν να συνομιλούν – όπως ζητούν οι Αφρικανοί μεσολαβητές. Στη συνέχεια, η ηγεσία τού Νότιου Σουδάν και ο λαός, και οι ξένοι φίλοι τους, πρέπει να ξεκινήσουν την αργή και λεπτή εργασία τής διάλυσης των τοπικών πολεμάρχων που αναπτύσσονται κάτω από την σημαία τού SPLA.
Στην οικοδόμηση του κράτους, τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπειρία. Είναι κάτι που οι ηγέτες κάθε χώρας πρέπει να αποκτήσουν μόνοι τους. Η σημερινή κρίση δείχνει ότι οι ηγέτες τού Νοτίου Σουδάν έχουν αποτύχει. Όμως, μετά την άσχημη εκκίνηση, η κρίση θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία για μια συνολική επανεξέταση του εθνικού τους έργου.
* Ο ALEX DE WAAL είναι εκτελεστικός διευθυντής τού World Peace Foundation στην Σχολή Fletcher στο Πανεπιστήμιο Tufts.
Ο ABDUL MOHAMMED αρχηγός τού επιτελείου τού African Union High-Level Implementation Panel for Sudan and South Sudan.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140617/alex-de-waal-and-abdul-moh...
