Να υπάρξει κατανόηση μεταξύ Ισλάμ και χριστιανών
Ακμπάρ Αχμέντ, καθηγητής Ανθρωπολογίας
Η δυτική ιδέα της «σύγκρουσης πολιτισμών» εγκλώβισε και πολλούς μουσουλμάνους
Του Ηλία Μαγκλίνη
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Ποια είναι η ιδανική περιγραφή του συμπαθούς θηλαστικού που ονομάζεται καμήλα; Απλούστατα, «καμήλα είναι ένα άλογο που το έχει σχεδιάσει μια επιτροπή.
Ενα μέλος θέλει μακρύ λαιμό, ένα άλλο μέλος θέλει καμπούρα, ένα τρίτο μέλος θέλει ψηλά πόδια κ.ο.κ. Ο συνδυασμός όλων αυτών μάς κάνει την καμήλα». Με αυτό τον τρόπο προσπάθησε να αποτυπώσει το χάος και το ανερμάτιστο που πολύ συχνά χαρακτηρίζει το έργο των διαφόρων επιτροπών ανά τον πλανήτη ο Ακμπάρ Αχμέντ, καθηγητής ανθρωπολογίας στην έδρα Ιμπν Χαλντούν, Ισλαμικών Σπουδών στο American University (Washington D.C.), πρώην πρέσβης του Πακιστάν στη Μεγάλη Βρετανία και την Ιρλανδία, συγγραφέας πολλών επιτυχημένων βιβλίων και παραγωγός βραβευμένων ντοκιμαντέρ με θέμα το Ισλάμ.
Ο κ. Αχμέντ θεωρείται παγκοσμίως μία από τις κορυφαίες αυθεντίες σε θέματα διαπολιτισμικού και διαθρησκευτικού διαλόγου, ειδικά μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Eχει υπάρξει συνομιλητής των Αμερικανών προέδρων Μπους και Ομπάμα, και το ανέκδοτο με την καμήλα το ανέφερε όταν του ζήτησα να συγκρίνει τους δύο προέδρους.
«Σε ό,τι αφορά τον κ. Μπους και τους επιτελείς του, προσέγγιζε το ζήτημα με μια βεβαιότητα. Ο πρόεδρος Ομπάμα είναι περισσότερο διανοούμενος. Ακούει τους συμβούλους του και τις διάφορες επιτροπές (σ.σ. εδώ μπαίνει ο ορισμός της καμήλας) και τελικά αυτό που βγαίνει είναι ένα μπέρδεμα σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του μουσουλμανικού κόσμου. Θα έλεγα ακόμα ότι ο κ. Μπους ήταν αθώος, είχε αγαθές προθέσεις, σε αντίθεση με τον Τσένι ο οποίος πίστευε στη λεγόμενη σύγκρουση των πολιτισμών. Η τραγωδία του Μπους ήταν ότι έδωσε το ελεύθερο στον Τσένι να κάνει ό,τι θέλει. Με τον πρόεδρο Ομπάμα, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Σκεφτείτε, είναι ο πρώτος Αφροαμερικανός πρόεδρος στην ιστορία της χώρας. Το πρώτο του μέλημα είναι να... επιβιώσει. Θέλει επίσης να είναι δημοφιλής. Είναι ευαίσθητος σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας διότι το αμερικανικό κοινό θα πει ότι ο πρόεδρος χαλάρωσε και κανένας πρόεδρος δεν το θέλει αυτό. Τελικά, επί της προεδρίας Ομπάμα έχουμε φτάσει στο χειρότερο δυνατό σημείο στις σχέσεις της χώρας, της Δύσης γενικότερα, με το Ισλάμ. Δεν είναι μόνον το ότι δεν έκανε τίποτα για το Γκουαντάναμο, όπως είχε πει, αλλά τώρα, με τα Drones, τα μη επανδρωμένα βομβαρδιστικά, το μόνο που δεν έχουν καταφέρει οι ΗΠΑ είναι να κερδίσουν τις καρδιές των μουσουλμάνων. Είδατε τι έγινε στη Βοστόνη. Κάποιοι μουσουλμάνοι έχουν φτάσει στο σημείο να πιστεύουν ότι όντως υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών. Και ορίστε, έχεις δύο νεαρούς Τσετσένους σε μια υπέροχη, πολυπολιτισμική χώρα, δημοκρατική και ελεύθερη, όπως είναι η Αμερική, με πρόεδρο γιο Κενυάτη, να απορρίπτουν αυτή την Αμερική χάριν ενός παραλογισμού. Οι πράξεις τους ήταν πράξεις δύο μπερδεμένων, ανόητων, παραπλανημένων νέων. Εδώ βέβαια τίθεται ένα ακόμα ζήτημα: τι κάνουν οι μουσουλμανικές κοινότητες και οι ιμάμηδες; Τι λένε στους νέους μουσουλμάνους»;
Παρεξήγηση
Ο κ. Αχμέντ είναι ένας πολύ ευγενής άνθρωπος. Η ευγένειά του είναι πηγαία, αυθόρμητη. Ολοφάνερα «δυτικοθρεμμένος», μοιάζει να συνδυάζει τον πολιτισμένο, καλλιεργημένο άνθρωπο της Δύσης με τον ήρεμο, κατασταλαγμένο, σοφό της Ανατολής, ο οποίος γνωρίζει καλά την αξία του κριτικού πνεύματος. «Μεγάλωσα στο Πακιστάν και είμαι περήφανος μουσουλμάνος», τονίζει, «ωστόσο πήγα σχολείο όπου δάσκαλοι και καθηγητές ήταν χριστιανοί ιερείς και ήθελα πάντοτε τα παιδιά μου και τα εγγόνια μου να έχουν κάτι ανάλογο».
Του είναι αδύνατον να αποδεχθεί μια θεωρία όπως είναι η «σύγκρουση πολιτισμών», την οποία είχε αναπτύξει ο ιστορικός Σάμιουελ Χάντινγκτον. «Μετά την 11η Σεπτεμβρίου», λέει, «55.000 Πακιστανοί έχουν χάσει τη ζωή τους στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Υπόψη, το Πακιστάν δεν είχε καμία απολύτως σχέση με την 11η Σεπτεμβρίου. Ούτε ένας αεροπειρατής δεν ήταν απ’ το Πακιστάν και η Αλ Κάιντα δεν είχε ρίζες στο Πακιστάν. Κι όμως, 55.000 Πακιστανοί, στρατιώτες σε μάχες με τους Ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα, αλλά και άμαχοι από βομβιστές αυτοκτονίας, έχουν πεθάνει μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Και το Πακιστάν έχει ξοδέψει πάρα πολλά εκατομμύρια σε αυτή την ιστορία. Ειδικά οι βομβιστές αυτοκτονίας έχουν παραλύσει τη χώρα. Οι Πακιστανοί έχουν θυμώσει και απογοητευτεί. Είναι όμως αυτή σύγκρουση πολιτισμών; Μουσουλμάνοι δολοφονούν μουσουλμάνους. Μια ιδέα όπως η σύγκρουση πολιτισμών θα μας κρατάει για πάντα εγκλωβισμένους σε μια παρεξήγηση».
Ποιον βοηθά η άρνηση να χτιστεί τζαμί στην Αθήνα;
Ο κ. Αχμέντ βρέθηκε στην Αθήνα για μια σειρά από συναντήσεις και την ημέρα που γευματίσαμε μαζί του στο εστιατόριο «Κεντρικόν», το ίδιο απόγευμα θα έδινε διάλεξη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με θέμα το γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα στη Δύση και τον μουσουλμανικό κόσμο (διοργανώθηκε από το Βρετανικό Συμβούλιο σε συνεργασία με το Ιδρυμα Λαμπράκη και τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών). Την ημέρα που ο κ. Αχμέντ και οι συνεργάτες του έφτασαν στην Αθήνα, ξέσπασε η κρίση με την υπόθεση της ΕΡΤ. «Μου φαίνεται συγκλονιστικό το ότι επισκέπτομαι την Ελλάδα σε μια τόσο δραματική στιγμή της ελληνικής Ιστορίας. Με το που ήρθαμε χθες, η κυβέρνηση έκλεισε τη δημόσια τηλέοραση! Παρακολουθώ εδώ και καιρό τις εξελίξεις στην Ελλάδα και, βέβαια, ξέρω ότι γίνονται ζυμώσεις στο μεταναστευτικό, το οποίο αφορά τόσους μουσουλμάνους που ζουν πλέον στην Ελλάδα».
Ο κ. Αχμέντ είναι φυσικά ενήμερος για τη συζήτηση σχετικά με την ανέγερση τεμένους στην Αθήνα.«Είναι κάτι που με στεναχωρεί ως μουσουλμάνο. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει παρελθόν ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία και ότι στους Ελληνες υπάρχει ίσως μια καχυποψία προς το Ισλάμ. Δεν είναι όμως τόσο δυσάρεστο αυτή η άρνηση να χτιστεί τζαμί σε μια χώρα που γέννησε την δημοκρατία; Ποιον βοηθά μια τέτοια στάση; Τους φανατικούς, οι οποίοι είναι τελικώς πεπεισμένοι ότι όποιος μουσουλμάνος δεν πιστεύει στη σύγκρουση των πολιτισμών, που είναι μια δυτική θεωρία, δεν είναι καλός μουσουλμάνος».
Πιστεύοντας ακράδαντα στον διάλογο, ο κ. Αχμέντ έχει περιηγηθεί σε επαρχίες και ερημικές περιοχές του Πακιστάν, σε μεντρεσέδες και μουσουλμανικά σεμινάρια, για να μιλήσει ακόμα και με τους πλέον φανατικούς μουσουλμάνους, π.χ., να τους πείσει ότι δεν πρέπει να αρνούνται και αυτοί την ανέγερση ενός σχολείου για γυναίκες. «Ζήτησα από έναν τέτοιο δάσκαλο να μου εξηγήσει λογικά γιατί ήταν αντίθετος σε ένα τέτοιο σχολείο. Διότι, μου λέει, αυτό που θες να κάνεις δεν είναι ισλαμικό, δεν θα διδάσκεται η Σαρία κ.λπ. Τον ρωτάω: έχεις ακούσει για τους μεγάλους μυστικούς του Ισλάμ, τους Σούφι, που κήρυτταν την αγάπη και την ανοχή; Μου λέει, όχι, πρώτη φορά τους ακούω. Του λέω, έχεις ακούσει τον μεγάλο Αραβα ιστορικό Χαλντούν, ο οποίος εισήγαγε την ανθρωπολογία στο Ισλάμ; Μου λέει, όχι. Κι εγώ του λέω, τι δάσκαλος είσαι που δεν ξέρεις τους μεγαλύτερους μουσουλμάνους δασκάλους; Και μου είπε κάτι που δεν έχω ξεχάσει: πώς μπορώ να τους ξέρω όταν οι δικοί μας δάσκαλοι ποτέ δεν τους ανέφεραν; Βλέπετε, λοιπόν, ότι αν δεν προλάβεις αυτά τα πράγματα στη ρίζα τους, θα καταλήξεις στον σκοταδισμό».
Η Αραβική Ανοιξη δεν έχει καμιά σχέση με αναγέννηση του Ισλάμ
Ρωτάμε τον κ. Αχμέντ αν η λεγόμενη Αραβική Ανοιξη είναι ένα είδος αναγέννησης του Ισλάμ. «Οχι, καμία σχέση», αποκρίνεται σκεφτικός. Κι όταν τον ρωτάμε αν το Ισλάμ πληρώνει ένα τίμημα επειδή δεν έζησε ποτέ μιαν Αναγέννηση, τον δικό του Διαφωτισμό, μοιάζει να παίρνει φωτιά. «Παλεύω χρόνια ολόκληρα με αυτό το ζήτημα. Βλέπετε, η Ευρώπη, η Δύση, πέρασε Αναγέννηση, Διαφωτισμό, Βιομηχανική Επανάσταση. Υπάρχει μια γραμμική πορεία από την οποία απουσιάζει το Ισλάμ. Ιστορικά μιλώντας, οι κορυφαίες στιγμές του Ισλάμ είναι τον 7ο αι. μ.Χ., όταν οι μουσουλμάνοι ήταν η πρωτοπορία στα γράμματα, τις τέχνες, τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία, την αστρονομία. Γιατί; Διότι το Ισλάμ όπως οι αρχαίοι Ελληνες, έδωσε έμφαση στη γνώση. Η λέξη “γνώση” είναι η δεύτερη που αναφέρεται περισσότερο στο Κοράνι μετά τη λέξη “Θεός”.
»Το πρόβλημα με το Ισλάμ άρχισε με τις αυτοκρατορίες στην Τουρκία, την Περσία, την Ινδία. Η ανοχή απέναντι στη γνώση, την κριτική σκέψη, την έρευνα, άρχισε να υποχωρεί. Προσέξτε τώρα: το Ισλάμ γεννήθηκε μέσα από διάφορες φυλές. Ο Προφήτης δεν είναι ακριβώς θεός, αλλά κάτι σαν τον προεστό του χωριού. Είναι πρόσωπο ιερό, αλλά είναι και δικό μας πρόσωπο. Ο γέροντας διδάσκει στο τζαμί και υποδέχεται στην πύλη την αντιπροσωπεία του χριστιανισμού δείχνοντας σεβασμό. Ο σουλτάνος, π.χ., είναι πολύ μακριά από αυτή την κατάσταση. Οι αυτοκρατορίες που προέκυψαν εγκαθίδρυσαν την άποψη ότι αυτές είναι οι εκπρόσωποι του Ισλάμ - τη στιγμή που στραγγάλισαν το Ισλάμ και το οδήγησαν στην απονέκρωση.
Ο πρώτος στόχος
»Το Ισλάμ έμεινε έτσι ακίνητο, έξω από την Ιστορία, για 400-500 χρόνια. Τώρα, η έννοια του σύγχρονου κράτους είναι μία κατ’ ουσίαν ευρωπαϊκή επινόηση. Μετά το πέρας της αποικιοκρατίας, οι Ευρωπαίοι άφησαν πίσω τους, υποτίθεται, τις δομές για ένα σύγχρονο κράτος. Και ξαφνικά, κοινωνίες που ήταν δομημένες πάνω στην έννοια της φυλής έπρεπε αμέσως να μετατραπούν σε σύγχρονα κράτη. Δείτε τη Σαουδική Αραβία: εκεί, μια φυλή, οι Σαούντ, κυριάρχησαν και είπαν: θα ονομάσουμε όλη τη χώρα από τη δική μας φυλή: Σαουδική Αραβία. Η μία φυλή καταπιέζει την άλλη μέσω του στρατού, της αστυνομίας κ.λπ. Τα ίδια έκανε ο Σαντάμ στο Ιράκ και ο Καντάφι στη Λιβύη. Ανθρωποι της φυλής του έπιασαν θέσεις-κλειδιά, έγιναν υπουργοί και βασανιστές. Βλέπετε εδώ τη χρεοκοπία της ιδέας του σύγχρονου κράτους στον μουσουλμανικό κόσμο, ποια είναι η αντίληψή του κόσμου αυτού περί δημοκρατίας. Προσέξτε όμως: σε αυτό το σχήμα, το Ισλάμ δεν παίζει κανένα ρόλο. Μιλάμε για την ευρωπαϊκή έννοια του σύγχρονου κράτους, έτσι όπως το ερμήνευσαν ο Καντάφι, ο Σαντάμ κ.ά. Εκεί που μπαίνει το Ισλάμ είναι όταν οι μελετητές του Ισλάμ λένε: κοιτάξτε, Ισλάμ σημαίνει δικαιοσύνη, σημαίνει ταπεινότητα. Και δεν μας προσφέρετε τίποτε από αυτά, το αντίθετο μάλιστα. Γι’ αυτό και οι ισλαμιστές γίνονταν αμέσως στόχος των δικτατόρων. Προσέξτε το αυτό: ο πρώτος στόχος των δικτατόρων στον μουσουλμανικό κόσμο ήταν οι ισλαμιστές».
Οταν αναφέρουμε στον κ. Αχμέντ τις εικόνες αποκρουστικής βαρβαρότητας (γυναίκες σαδιστικά κακοποιημένες από τους συζύγους ή τους πατεράδες τους στο Πακιστάν, δημόσιοι αποκεφαλισμοί, λιθοβολισμοί κ.λπ.) που φτάνουν στη Δύση κατά καιρούς, αποκρίνεται ότι «δεν μπορεί μέσα από ένα τρίλεπτο φρικτό βίντεο να πει κάποιος ότι ξέρει τι είναι το Ισλάμ. Αφιέρωσα όλη μου τη ζωή στην έρευνα και τη μελέτη, κινήθηκα στη σφαίρα του ορθού λόγου, όπου ένα συν ένα ίσον δύο. Λένε λοιπόν ότι το Ισλάμ πιστεύει σε αναχρονισμούς και βαρβαρότητες. Κατηγορηματικά σας λέω ότι το Ισλάμ δεν έχει καμία σχέση με βαρβαρότητες όπως η κλειτοριδεκτομή – αυτά είναι βάρβαρα έθιμα κάποιας φυλής που επέζησαν και πέρασαν στο Ισλάμ. Εξ ου και η σύγκρουση ανάμεσα στο Ισλάμ της φυλής και στο Ισλάμ των γραφών είναι αμείλικτη. Λένε επίσης ότι το Ισλάμ είναι υπέρ του φόνου. Κατηγορηματικά επίσης σας λέω ότι το Ισλάμ είναι κατά της αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής, ειδικά των αμάχων. Εν μέσω πολέμου απαγορεύεται να σκοτώσεις γυναικόπαιδα και ιερείς: χριστιανούς, ραβίνους κ.λπ. Αυτά είναι λόγια του Προφήτη και κανένας δεν τα ξέρει – όχι οι Δυτικοί ούτε καν οι μουσουλμάνοι».
Οταν του θυμίζω τα αρχαία βουδιστικά αγάλματα που κατέστρεψαν οι Ταλιμπάν το 2001, τονίζει ότι τα «υπέροχα αυτά αγάλματα στέκονταν επί σειρά αιώνων στη θέση τους, ενώ οι μουσουλμάνοι, οι ισλαμικές αυτοκρατορίες, διαδέχονταν η μία την άλλη. Κανένας δεν τα πείραξε. Γιατί άραγε; Κανένας δεν αναρωτήθηκε γιατί τόσους αιώνες οι μουσουλμάνοι δεν τα πείραξαν;»
Αυτό το χάσμα ανάμεσα στο «Ισλάμ των γραφών, της αγάπης και της ειρήνης» και στο Ισλάμ του σκοταδισμού και του φανατισμού φαίνεται πως έχει πολύ δρόμο ακόμα. Ας μην λησμονούμε ότι κάποτε ο χριστιανισμός, όχι μόνον αυστηρά ως θρησκεία αλλά γενικότερα ως πολιτισμός, με την Ιερά Εξέταση, τις Σταυροφορίες και τις σφαγές την εποχή της ανακάλυψης του Νέου Κόσμου, διεκδικούσε τα πρωτεία στη βαρβαρότητα. Ο κ. Αχμέντ επιμένει σε χριστιανικές αξίες, όπως η αγάπη και η ταπεινότητα, κι επιμένει στη δύναμη του ορθού λόγου. «Και στην κατανόηση του ενός απ’ τον άλλο. Αυτό σημαίνει αγάπη και ταπεινότητα. Οτι κατανοώ τον άλλο».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο εστιατόριο «Κεντρικόν», Κολοκοτρώνη 3. Παρόντες ήταν δύο στενοί συνεργάτες του κ. Αχμέντ καθώς επίσης ο εγγονός του, Ιμπραήμ. Τους συνόδευε η κ. Αναστασία Ανδρίτσου, υπεύθυνη του Βρετανικού Συμβουλίου. Προτιμήθηκαν ο μπακαλιάρος, τα γεμιστά, τα σουτζουκάκια, η σπανακόπιτα και μία μερίδα μπιφτέκια σχάρας με βραστά λαχανικά. Απαντες οι συνδαιτυμόνες αρκέστηκαν στο φυσικό μεταλλικό νερό.
Η κ. Ανδρίτσου επέμεινε ότι το γεύμα θα ήταν κερασμένο από το Βρετανικό Συμβούλιο και δεν μας επέτρεψε να πληρώσουμε τον λογαριασμό.
Oι σταθμοί του
1943
Γεννιέται στην Ινδία, που τότε ήταν ακόμα βρετανική αποικία.
1947
Ιδρυση του κράτους του Πακιστάν. «Εγκατασταθήκαμε με τους γονείς μου στο Πακιστάν. Τότε, έγιναν μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών ανάμεσα στο Πακιστάν και την Ινδία με τρένα. Στο πλαίσιο αυτό, εξοντώθηκαν κάπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι, μουσουλμάνοι και ινδουιστές. Μέσα σε εκείνα τα τρένα. Οι δολοφόνοι άφηναν ζωντανό μόνο τον μηχανοδηγό για να οδηγεί τα πτώματα στον τελικό τους προορισμό. Από τότε άρχισα να υποψιάζομαι ότι για τη θρησκεία μπορούν να γίνουν τα πιο φρικτά πράγματα».
1978
Διδακτορικό στο Λονδίνο, με αντικείμενο την ανθρωπολογία.
2001
11η Σεπτεμβρίου: «Λίγες μέρες πριν είχα προσληφθεί ως καθηγητής της έδρας Χαλντούν στην Ουάσιγκτον. Ελεγα ότι τώρα θα απολαύσω τη ζωή μου διδάσκοντας. Και όλα έγιναν κόλαση. Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, αποφάσισα να αφιερώσω τη ζωή μου στον διάλογο ανάμεσα στο Ισλάμ και τη Δύση. Από τότε δεν έχω ησυχάσει ούτε μια μέρα. Αν δεν μας καταλάβει η Δύση σε μεγάλο βαθμό θα φταίμε και εμείς οι μουσουλμάνοι».
