Αμερικανικές εκλογές
Του Θάνου Bερεμή
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Καθώς πλησιάζουν οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές, το φαινόμενο ΗΠΑ ξαναβρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής των Ευρωπαίων και όχι μόνο. Αυτά που κάνουν τις ΗΠΑ τόσο διαφορετικές από την ήπειρό μας είναι δυνατό να συνοψισθούν σε τέσσερις παρατηρήσεις:
τον λαϊκισμό, την απουσία πολιτικής φιλοσοφίας άλλης από του John Locke, τη σχέση θρησκείας και κράτους, την πεποίθηση ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του.
Ο λαϊκισμός συνίσταται στην πίστη των Αμερικανών στην αυθεντία του μέσου όρου. Οι πατρίκιοι πατέρες του αμερικανικού συντάγματος φρόντισαν μαζί με τα προνόμια του βρετανικού στέμματος να αποκλείσουν και κάθε άλλη μορφή προνομίων που θα ήταν δυνατό να καταστήσουν κάποιους υπέρτερους των συμπολιτών τους. Η συνειδητή αυτή σπονδή στη Δημοκρατία έφερε αποτελέσματα. Μετά τους τελευταίους διακεκριμένους προέδρους, τον John Quinsy Adams (1767-1848) και τον Andrew Jackson (1767-1845), ακολουθεί σειρά προέδρων οι οποίοι επαληθεύουν το πρότυπο του λαϊκιστικού μέσου όρου. Harrison, Tyler, Polk, Taylor, Fillmore, Pierce, Buchanan, είναι ονόματα χωρίς απόηχο. Η φιλελεύθερη φιλοσοφία του Βρετανού διανοητή του 17ου αιώνα, δεν είναι μόνο η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία των Αμερικανών αλλά και μοναδική. Η χώρα αυτή οικοδομήθηκε σε ένα θραύσμα της Ευρώπης του 17ου αιώνα, χωρίς το μεσαιωνικό παρελθόν της μητέρας ηπείρου ή το ριζοσπαστικό της μέλλον. Το Ρεπουμπλικανικό όσο και το Δημοκρατικό Κόμμα, υπήρξαν δύο ποικιλίες του Φιλελευθερισμού. Οι Ρεπουμπλικανοί μπορούν να ισχυριστούν ότι συντηρούν τον καθαρό Φιλελευθερισμό του αρχικού σχεδίου, ενώ οι Δημοκρατικοί προχώρησαν σε προνοιακό εκσυγχρονισμό του κράτους.
Πολλοί θα αναρωτηθούν πώς μια κοινωνία τόσο θρησκευόμενη δεν απαίτησε να υπάρξει κρατική εκκλησία όπως η Αγγλικανική ή η Ορθόδοξη. Η απάντηση είναι ότι οι πρώτοι Πουριτανοί στην Αμερική μετέφεραν εκεί τον φόβο τους από τον αυταρχισμό της επίσημης Αγγλικανικής Εκκλησίας. Ετσι οι θρησκευόμενοι Αμερικανοί κράτησαν τις εκκλησίες τους μακριά από την εμπλοκή στην πολιτική και το κράτος, τουλάχιστον ώς τα χρόνια του George W. Bush. Εκτοτε παρουσιάζονται όλο και περισσότεροι κήρυκες του Ευαγγελίου στις προεκλογικές εκστρατείες των κομμάτων και ο φανατισμός περισσεύει. Η αδέσμευτη από κρατική παρέμβαση ροπή του πληθυσμού προς τη θρησκεία όμως δημιουργεί κάποτε ακραία και επικίνδυνα φαινόμενα φανατισμού. Είναι περίεργο ότι οι Αμερικανοί, που παρακολουθούν με ανησυχία τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, δεν αντιλαμβάνονται παρόμοια συμπτώματα στη δική τους χώρα.
Η πεποίθηση του μέσου Αμερικανού ότι οι ελευθερίες στην πατρίδα του συμπεριλαμβάνουν και τη δυνατότητα να αλλάξει και να βελτιώσει ριζικά τη ζωή του, είναι ευεξήγητη. Γενεές Αμερικανών γαλουχήθηκαν με το εφικτό κάποτε αμερικανικό όνειρο και τον μύθο της χώρας των ευκαιριών. Η μείωση των εισοδημάτων της μεγάλης πλειοψηφίας και η διεύρυνση των διαφορών ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς δεν φαίνεται να επηρεάζει τις μάζες που διαμαρτύρονται κατά της πολιτικής του προέδρου Ομπάμα για την ιατρική ασφάλιση, γιατί θεωρούν ότι η παροχή αυτή περιορίζει την ελευθερία τους. Είναι αδύνατο σε Ευρωπαίο ανάλογης εισοδηματικής κλίμακας να κατανοήσει τη νοοτροπία αυτή.
Ολα αυτά και πολλά ακόμα στοιχεία που έρχονται σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό κοινό τόπο, συναποτελούν τον χαρακτήρα μιας ομοιογενούς ιδεολογικά κοινωνίας. Ο φόβος του Samuel Huntington όπως εκφράζεται στο τελευταίο βιβλίο του, «Ποιοι είμαστε;» ήταν ακριβώς ότι η μεγάλη εισροή μεταναστών από τη Λατινική Αμερική θα υπονομεύσει τη θαυμαστή ενότητα μιας χριστιανικής προτεσταντικής κοινωνίας, η οποία κατάφερε να ενσωματώσει όλους τους Ευρωπαίους μετανάστες.
Ομως η διαπίστωση του de Tocqueville για την πολιτισμική ομοιογένεια των Αμερικανών έγινε σε εποχή που δεν είχαν ακόμα αναπτυχθεί τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης, της Βοστώνης, της Φιλαδέλφειας, του Σικάγου και του Λος Αντζελες δεν συμμερίζονται τον επαρχιακό τρόπο ζωής και τη νοοτροπία των κατοίκων του κεντρικού και νότιου τμήματος των ΗΠΑ. Στην ιδεολογική τους διαφοροποίηση συνέβαλαν αφενός ο φιλελευθερισμός με αριστερή απόκλιση των Δημοκρατικών της δεκαετίας του 1960 και αφετέρου ο συντηρητισμός και ο νεοσυντηρητισμός των Ρεπουμπλικανών των δεκαετιών του 1980 και 2000. Οι νεοσυντηρητικοί της ομάδας Wolfowitz, Pearle και Kristol, όπως και η λαϊκή τους εκδοχή των «πάρτι του τσαγιού», δεν αποβλέπουν στη συντήρηση του παλαιού καθεστώτος, αλλά στην ανατροπή της νομοθεσίας των Δημοκρατικών του Ομπάμα και στην οικοδόμηση μιας νέας ηθικής τάξης. Η κατηγορία αυτή των συντηρητικών αξιώνει μάλλον τον προσδιορισμό «αντιδραστικοί» και δεν έχει πλέον σχέση με τους παλαιούς Ρεπουμπλικανούς. Αν και δεν υπάρχει πλήρης ταύτιση των αντιδραστικών με τους θρησκευόμενους, σημειώνεται οπωσδήποτε επικάλυψη σε πολλά κοινωνικά ζητήματα με ηθικό περιεχόμενο.
Οι ερχόμενες εκλογές παρουσιάζουν ήδη σημεία πόλωσης ασυνήθιστα στις αμερικανικές εκλογικές αναμετρήσεις. Προμηνύεται έτσι αναμέτρηση δύο κόσμων με σοβαρές αποκλίσεις, γεωγραφικά προσδιορισμένων. Τι μας θυμίζει αυτή η κατάσταση;
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
