«Το μέλλον δεν είναι αυτό που ήταν»
Του Ηλία Mαγκλίνη
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Ας υποθέσουμε ότι είστε καθισμένοι στο εστιατόριο και αμφιταλαντεύεστε ανάμεσα στο να παραγγείλετε κρέας ή ψάρι. Τελικώς, παραγγέλνετε κρέας. Το θέμα τελειώνει. Ή όχι ακριβώς.
Ορισμένοι ερευνητές της κβαντοφυσικής και θιασώτες της θεωρίας των χορδών θα σας έλεγαν ότι υπάρχει η πιθανότητα, σε ένα παράλληλο σύμπαν, το αντίγραφό σας να παράγγελνε ψάρι. Σε ένα τρίτο παράλληλο σύμπαν ίσως να μην είχατε κανένα δίλημμα, απλούστατα διότι δεν... είστε εκεί: δεν γεννηθήκατε ποτέ ή, π.χ., εκείνο το αυτοκινητικό δυστύχημα, απ' το οποίο γλιτώσατε ως εκ θαύματος σε αυτό το σύμπαν, σε ένα παράλληλο να αποδείχθηκε μοιραίο. Μπορεί, πάλι, ένα αντίγραφό σας -σε ένα πανομοιότυπο σύμπαν με το δικό μας- αυτή τη στιγμή να διαβάζει το ίδιο ακριβώς άρθρο - αλλά, σε αντίθεση ίσως με εσάς, το αντίγραφό σας συνεχίζει την ανάγνωσή του ώς το τέλος...
Μοιάζει σαν επεισόδιο της «Ζώνης του Λυκόφωτος» ή σαν μυθιστόρημα του Φίλιπ Ντικ. Ωστόσο οι επιστήμονες συζητούν και ερευνούν τέτοιες θεωρίες πολύ σοβαρά εδώ και κάμποσες δεκαετίες, κυρίως αφότου η γενική θεωρία της σχετικότητας έγινε κοινό κτήμα στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Κι αν τα παράλληλα σύμπαντα ή το πολυσύμπαν (αποκομμένα σύμπαντα-φυσαλίδες μέσα σε έναν υπερχώρο) αποτελούν ακόμα θεωρίες (τις οποίες όμως κορυφαίοι αστροφυσικοί και κοσμολόγοι ερευνούν μέσα από μαθηματικές εξισώσεις, αξιώματα, θεωρήματα κ.λπ. χρόνια τώρα), άλλες θεωρίες, που έως πριν από λίγες δεκαετίες θεωρούσαμε επιστημονική φαντασία, έχουν πλέον αποδειχθεί σε πειραματικό επίπεδο.
Στο περιθώριο της συνέντευξης που δημοσιεύθηκε από αυτές τις σελίδες την περασμένη Κυριακή, οι αστροφυσικοί Μάνος Δανέζης και Στράτος Θεοδοσίου έλεγαν στον γράφοντα ότι έχουν αποδειχθεί πειραματικά ικανότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου που είτε αγνοούσαμε είτε λογίζονταν ότι είναι παραφυσικά φαινόμενα. «Εχουν ήδη πραγματοποιηθεί πειράματα εμφύτευσης μικροτσίπ στον ανθρώπινο εγκέφαλο, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να θέτει ένα ρομπότ σε κίνηση με τη σκέψη και μόνον, χωρίς καλώδια, χωρίς επαφή. Το τσιπάκι συγκεντρώνει την εγκεφαλική ενέργεια και τη μετατρέπει σε στενή δέσμη, η ενέργεια όμως είναι ήδη εκεί, μέσα στον ανθρώπινο νου. Με την κατάλληλη εκπαίδευση, ο άνθρωπος θα μπορεί να κάνει πράγματα που θα έχουν δραστικές συνέπειες στα πολιτισμικά δεδομένα. Αυτά είναι πράγματα που ήδη μελετώνται σε συνέδρια νευροφυσιολόγων διότι αντιλαμβάνεται κανείς τι τεράστιες εφαρμογές μπορούν να έχουν στις ζωές των ατόμων με αναπηρία - όπως, δυστυχώς, και στους μελλοντικούς πολέμους».
Η αναφορά σε ρομπότ έχει εδώ τη σημασία της. Δεν είναι λίγοι οι ερευνητές που πιστεύουν ότι σε μισό αιώνα ο άνθρωπος θα συνυπάρχει με νοήμονα ρομπότ, και ήδη σε χώρες όπως η Ιαπωνία, ηγέτις στον τομέα της ρομποτικής (το ήμισυ της παγκόσμιας ρομποτικής τεχνολογίας βρίσκεται στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου), υπάρχουν αρκετά εξελιγμένα ρομπότ ως μηχανές οικιακής, καθημερινής χρήσης.
Ο διάσημος Ασιμο
Η χώρα έχει ήδη μια ρομποτική διασημότητα, ένα ανθρωποειδές που λέγεται Ασιμο, το οποίο ανέπτυξε η Honda και μοιάζει με οκτάχρονο παιδί που φοράει στολή αστροναύτη. Ωστόσο, το σκεπτικό των Ιαπώνων είναι οι μηχανές αυτές να διαθέτουν ανθρωπομορφικό σχήμα. Υπάρχει ήδη και κάτι τέτοιο, ο Τζέμινοϊντ, το ανθρωποειδές που σχεδίασε ο καθηγητής Χιρόσι Ισιγκούρο, από το Πανεπιστήμιο της Οζάκα. Ο Τζέμινοϊντ είναι όντως κάτι σαν ομοζυγωτικός δίδυμός του! Ακόμα δεν μπορεί να εκτελέσει πλήρως κάθε τύπου εργασία, ίσως στο κοντινό μέλλον όμως ρομπότ όπως ο Τζέμινοϊντ να σερβίρουν, να προστατεύουν το σπίτι, να καλούν την αστυνομία ή την πυροσβεστική, ακόμα και να διενεργούν πρόχειρα τσεκάπ υγείας στους ιδιοκτήτες τους. Υπολογίζεται ότι αρκετά σύντομα, περισσότερα από 4 εκατομμύρια σπίτια στον κόσμο θα διαθέτουν ρομπότ, και ειδικά η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Νότιας Κορέας στοχεύει στο να υπάρχει ρομπότ σε κάθε σπίτι της χώρας το αργότερο έως το 2020. Εξάλλου, στην Κορέα έχουν ήδη σχεδιαστεί ψυγεία με ηλεκτρονικό υπολογιστή τα οποία ειδοποιούν με email τον ιδιοκτήτη τους ότι, π.χ., πρέπει να αγοράσει αυγά. Με ηλεκτρονικό μήνυμα ο ιδιοκτήτης μπορεί να δώσει εντολή στο ψυγείο και αυτό με τη σειρά του να... παραγγείλει αυγά από το σούπερ μάρκετ και αυτά να φτάσουν με ντιλίβερι στο σπίτι - γεγονός βεβαίως που σημαίνει ότι ένα ολόκληρο δίκτυο ανθρώπων και μηχανισμών βρίσκεται σε διαρκή ηλεκτρονική σύνδεση.
Μια άλλη σχολή ρομποτικής είναι αυτή των «στρατιών από μίνι ρομπότ»: ρομπότ σε μέγεθος σπιρτόκουτου που θα δρουν συμπληρωματικά των μεγαλύτερων και ακριβέστερων εξαδέλφων τους. Θα μπορούν να κινηθούν μέσα σε σωληνώσεις και να συρθούν μέσα σε ερείπια γκρεμισμένων κτιρίων - ικανότητες πολύ χρήσιμες στην κατασκοπεία, την αναζήτηση και τη διάσωση.
Μπορεί και αυτό να μοιάζει εξωφρενικό, όσο εξωφρενικό όμως έμοιαζε το 1980 στην Αμερική το να υπάρχει σε κάθε σπίτι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, κάτι που συνέβη περίπου δέκα χρόνια αργότερα. Με άρθρο του στο περιοδικό Scientific American, o Μπιλ Γκέιτς έγραφε το 2007 ότι η βιομηχανία της ρομποτικής αντιμετωπίζει πολλές από τις ίδιες προκλήσεις που αντιμετώπισε και η βιομηχανία των προσωπικών υπολογιστών πριν από τριάντα χρόνια.
Το επόμενο βήμα
Ενα ερώτημα τώρα είναι: ποιο θα είναι το επόμενο βήμα; Η τεχνητή νοημοσύνη; Ισως. Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι σε 30 χρόνια θα έχουμε το softwear και το hardwear για να δημιουργήσουμε «υπεράνθρωπη» νοημοσύνη, μηχανές που θα είναι πολύ πιο έξυπνες από εμάς, συνεπώς δεν θα είμαστε σε θέση να τις ελέγξουμε. Μπορούμε όμως να τις χρησιμοποιήσουμε για να επεκτείνουμε τη δική μας νοημοσύνη. Οπότε, αντί να έχουμε πρόβλημα με το να ελέγχουμε τις μηχανές, θα γίνουμε εμείς οι ίδιοι οι μηχανές αυτές. Η αλήθεια είναι ότι χωρίς να το συνειδητοποιούμε, ήδη γινόμαστε μηχανές - συνδεδεμένοι διαρκώς με κινητά, iΡod, λάπτοπ κ.λπ. Ισως μια μέρα φτάσουμε στο σημείο όπου δεν θα ξέρουμε πού τελειώνουμε εμείς και πού αρχίζει η τεχνολογία. Κατά τον Μπιλ Γκέιτς, «βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας νέας εποχής κατά την οποία ο προσωπικός υπολογιστής θα εγκαταλείψει την επιφάνεια εργασίας και θα μας επιτρέψει να βλέπουμε, να ακούμε, να ακουμπάμε».
Τρομακτική διαπίστωση, καθώς σαφώς και η χρηστική, τεχνολογική πτυχή του ζητήματος είναι μόνον η μία πλευρά του. Η άλλη είναι η ανθρώπινη, η φιλοσοφική αν θέλετε. Ο Ιάπωνας καθηγητής Ισιγκούρο, για παράδειγμα, ισχυρίστηκε ότι δημιούργησε τον Τζέμινοϊντ «σε μια προσπάθεια να καταλάβω τι είναι ο άνθρωπος. Είναι τόσο ρεαλιστικός που ακόμα κι εγώ δεν πιστεύω στα μάτια μου μερικές φορές. Στην αρχή, ήταν πολύ παράξενο: έλεγα, έτσι συμπεριφέρομαι; Η αντίληψη που έχω τώρα για τον εαυτό μου είναι πολύ διαφορετική». Ο Ισιγκούρο πιστεύει ότι σύντομα όλοι θα έχουμε τον δικό μας κλώνο-ρομπότ, ένα ρομποτικό alter ego. Ποιος ξέρει. Ισως αυτή να είναι η αρχή για την ανακάλυψη ενός πολύ πιο παράδοξου, φυσικού alter ego, σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, και μπροστά σε μια τέτοια ανακάλυψη, η ρομποτική θα φαντάζει ξεπερασμένη, σχεδόν κάτι πεζό, καθημερινό.
Επιστήμη αντί μαγείας
Η ψηφιακή επανάσταση και η επανάσταση στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, οι εικονικοί κόσμοι του Διαδικτύου, οι ανακαλύψεις στο CERN, αλλά και οι παρατηρήσεις της αστρονομίας, πέρα από τις δραστικές αλλαγές που θα επιφέρουν στην καθημερινή ζωή, θα μεταβάλουν δραματικά πολιτισμικά δεδομένα, ακόμα και θεολογικά. Κυρίως, θα μεταβάλουν κάθε έννοια χώρου και χρόνου, την ίδια την αντίληψή μας για το τι εστί πραγματικό, τι εστί ύλη.
Στο βιβλίο του «Φυσική του μέλλοντος: Πώς η επιστήμη θα καθορίσει το ανθρώπινο πεπρωμένο και τις καθημερινές μας ζωές το έτος 2100», ο καθηγητής Μίτσιο Κάκου, ένας από τους κβαντοφυσικούς που τη δεκαετία του '70 μίλησαν περί ενός πολυσύμπαντος που αποτελείται από ξεχωριστές, πάλλουσες χορδές-σύμπαντα, γράφει: «Σήμερα, αν με κάποιο τρόπο μπορούσαμε να επισκεφθούμε τους αρχαίους μας προγόνους και τους δείχναμε τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας, θα μας έβλεπαν σαν μάγους». Θα τους δείχναμε αεριωθούμενα αεροπλάνα, πυραύλους, κινητά τηλέφωνα και λάπτοπ και μάλλον θα μας έκαιγαν στην πυρά.
«Αυτή όμως είναι μόνον η αρχή», υπογραμμίζει ο Κάκου. «Η επιστήμη δεν είναι στατική. Η επιστήμη διαρκώς εκρήγνυται παντού γύρω μας. [...] Το 2100, το πεπρωμένο μας θα είναι να γίνουμε κάτι σαν τους θεούς που κάποτε λατρεύαμε και φοβόμασταν. Τα εργαλεία μας όμως δεν θα είναι η μαγεία αλλά η επιστήμη των υπολογιστών, η νανοτεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία και, πάνω απ' όλα, η κβαντική θεωρία, που αποτελεί το θεμέλιο όλων των προηγούμενων τεχνολογιών».
Πάντως, πολύ πριν από το άπιαστο (για εμάς...) έτος 2100, ήδη αισθανόμαστε αυτό που το 1977 έλεγε ένας Βρετανός οικονομολόγος: «Το μέλλον δεν είναι αυτό που ήταν».
Η δημοκρατία στη χώρα των «παιδιών των άστρων»
Ας κλείσουμε με ένα νοητό άλμα σε ένα όχι και πολύ μακρινό μέλλον: σε μια εποχή κατά την οποία οι διαστημικές πολιτείες που οραματίζονται σήμερα οι επιστήμονες, θα είναι πραγματικότητα. Τεχνητές αποικίες σε αναζήτηση άλλων πλανητών. Εκεί τα πρώτα παιδιά θα γεννηθούν έξω από τη Γη.
Ο γαλάζιος πλανήτης δεν θα είναι ανάμνηση, αλλά αφήγηση. Ενα κρίσιμο ερώτημα είναι αυτές οι διαστημικές κοινωνίες, τι πολίτευμα θα έχουν; Διότι δεν θα μπορεί ο καθένας να επιλέγει ελεύθερα το επάγγελμα που ονειρεύεται αλλά αυτό που θα έχει ανάγκη η αποικία.
Δεν θα μπορούν να κάνουν οι κάτοικοι μιας τέτοιας αποικίας όσα παιδιά επιθυμούν. Δεν θα είναι δυνατόν όσοι διαπράττουν εγκλήματα να φυλακίζονται - κάποιοι θα εκτελούνται. Γιατί; Ελλείψει ζωτικού χώρου. Συνεπώς, μιλάμε για μια μορφή απολυταρχισμού ή και δικτατορίας ακόμα; Δηλαδή για πισωγύρισμα; Αυτό, καθώς και πολλά ακόμα ζητήματα, θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τα μελλοντικά «παιδιά των άστρων».
