Το ρωσικό παιχνίδι στην Βοσνία
Ίντριγκες στα Βαλκάνια
Jasmin Mujanovic
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Μετά από δύο χρόνια κρίσης, η πΓΔΜ σχημάτισε τελικά μια νέα κυβέρνηση τον Ιούνιο, εγκαθιστώντας [στην εξουσία] έναν ρεφορμιστικό, κεντροαριστερό συνασπισμό που δεσμεύτηκε να επανεκκινήσει την καθυστερημένη ενσωμάτωση της χώρας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.
Τον ίδιο μήνα, το Μαυροβούνιο έγινε το νεώτερο κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ μετά από μια ταραχώδη διαδικασία ένταξης [2] που κράτησε σχεδόν μια δεκαετία. Αυτές οι εξελίξεις είναι καλά νέα για την συνολική σταθερότητα των Δυτικών Βαλκανίων, μια περιοχή που εξακολουθεί να είναι βυθισμένη στον σεχταρισμό [3] και τον επαρχιωτισμό.
Αλλά είναι επίσης σημαντικά πλήγματα για τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Ρωσίας, η οποία ελπίζει να διατηρήσει τα ακόμα μη ενσωματωμένα τμήματα της πρώην Γιουγκοσλαβίας ως «ουδέτερα» - δηλαδή έξω από τον θύλακα ΕΕ-ΝΑΤΟ [4]. Η Μόσχα προσπάθησε ενεργά να αποτρέψει τις φιλο-Δυτικές μεταβάσεις στην πΓΔΜ και το Μαυροβούνιο, μερικές φορές με δραματικό [5] και βίαιο τρόπο [6], και αναμφίβολα θα συνεχίσει να μπερδεύεται στις υποθέσεις και των δύο χωρών. Ωστόσο, ο στόχος της επόμενης βαλκανικής μάχης της Ρωσίας -ενδεχομένως της πιο σκληρής- είναι στο στρατηγικό κέντρο της περιοχής: Στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη.
ΟΙ ΒΟΣΝΙΟΙ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ
Το σχέδιο της Ρωσίας για την Βοσνία θα διαμορφωθεί από δύο βασικούς παράγοντες. Ο πρώτος είναι η μακρόχρονη σχέση του Κρεμλίνου [7] με τον Μίλοραντ Ντόντικ (Milorad Dodik), τον σεπαρατιστή [8] πρόεδρο της Δημοκρατίας Σέρπσκα, της αυτόνομης περιοχής της Βοσνίας που κυριαρχείται από Σέρβους. Ο δεύτερος πιο ανησυχητικός παράγοντας είναι ο αναδυόμενος δεσμός μεταξύ της Μόσχας και του Ντράγκαν Τσόβιτς (Dragan Covic), του Κροατικού μέλους της τριμελούς προεδρίας της χώρας και επικεφαλής της Κροατικής Δημοκρατικής Ένωσης Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (HDZ BiH), που είναι ένα παρακλάδι της Κροατικής Δημοκρατικής Ένωσης HDZ), του σημερινού κυβερνητικού κόμματος στο Ζάγκρεμπ.
Ο στόχος της Ρωσίας είναι απλός: Να κρατήσει την Βοσνία έξω από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Η Μόσχα θέλει να διασφαλίσει ότι η χώρα παραμένει ένα εθνικά κατακερματισμένο καμένο χαρτί στην καρδιά των Βαλκανίων. Ως εκ τούτου, η Ρωσία επιδιώκει να συμμαχήσει με τους Ντόντικ και Τσόβιτς, τους δύο μεγαλύτερους υπέρμαχους του εθνικού κατακερματισμού και της δυσλειτουργίας στην Βοσνία.
Ο Ντόντικ είναι το βασικό περιουσιακό στοιχείο της Ρωσίας στην περιοχή. Ακόμα περισσότερο από τον πρόεδρο της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, έναν από μακρού χρόνου σύμμαχο του Κρεμλίνου, ο Ντόντικ είναι ο Βαλκάνιος ηγέτης που υπερασπίζεται τα ρωσικά συμφέροντα, εκφράζοντας σταθερή αντίθεση στο ΝΑΤΟ, στην ΕΕ και ιδιαίτερα στην επιρροή των ΗΠΑ στα Βαλκάνια. Κατά τα τελευταία τρία χρόνια, ο Ντόντικ έγινε επίσης συχνός επισκέπτης της Μόσχας [9], και όσο χειρότερη γίνεται η οικονομική κατάσταση στην ανελεύθερη περιοχή του [10], τόσο πιο ανοιχτά ασκεί πίεση για ρωσική οικονομική υποστήριξη [11]. Για παράδειγμα, η πρόσφατη αποπληρωμή του από την εποχή της Γιουγκοσλαβίας χρέους της Ρωσίας [12] στην Βοσνία, ύψους 125 εκατομμυρίων δολαρίων, αποτελούσε κατά κύριο λόγο ένεση ζωής για τον Ντόντικ [13], ο οποίος τον Ιανουάριο υπέστη κυρώσεις [14] από το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών για την πραγματοποίηση ενός αντισυνταγματικού δημοψηφίσματος [15] στα τέλη του 2016. Η Ουάσινγκτον πιστεύει ότι το δημοψήφισμα, το οποίο προσπάθησε να αποκαταστήσει μια επίσημη αργία που να σηματοδοτεί την ίδρυση της Δημοκρατίας Σέρπσκα, παραβίασε τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Ντέιτον, με το να αγνοήσει την επαναλαμβανόμενη απόφαση του Βοσνιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου ότι η εορτή δημιουργούσε διακρίσεις κατά του μη σερβικού πληθυσμού της περιοχής.
Ο Τσόβιτς είναι μια πολύ πιο νεφελώδης προσωπικότητα. Αρχικά, είναι δύσκολο να τον διαχωρίσει κανείς από τους ευεργέτες του στο Ζάγκρεμπ. Όπως και οι εθνικιστές στην Σερβία, το κυβερνών HDZ της Κροατίας ποτέ δεν παραιτήθηκε από τους αλυτρωτικούς ισχυρισμούς του στις κροατικής πλειοψηφίας περιοχές της Βοσνίας. Πράγματι, το αδελφό κόμμα του, το HDZ BiH, λειτουργεί συχνά ως όχημα του Ζάγκρεμπ για να εκφράζει τις πιο ακραίες εθνικιστικές θέσεις, διατηρώντας ταυτόχρονα ένα λούστρο διπλωματικής αξιοπρέπειας. Όμως, οι καριέρες εξέχοντων εκπροσώπων του HDZ BiH όπως ο Μποζό Λιούμπιτς (Bozo Ljubic ) -μέλος του κροατικού κοινοβουλίου, επικεφαλής της μη κυβερνητικής Κροατικής Εθνικής Συνέλευσης της Βοσνίας, και πρώην βουλευτής της Βοσνίας- απεικονίζουν καθαρά την σχέση μεταξύ των δύο πτερύγων του HDZ.
Παρά τις αλυτρωτικές τάσεις της, η μετα-Γιουγκοσλαβική Κροατία ιστορικά ήταν καχύποπτη για την παρουσία της Μόσχας στα Βαλκάνια. Στο κάτω-κάτω, η Ρωσία είναι ο κύριος διεθνής υποστηρικτής του βασικού αντιπάλου της Κροατίας, της Σερβίας –μια στήριξη που χρονολογείται τουλάχιστον από την εποχή του Σέρβου πρώην προέδρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Σε απάντηση, το Ζάγκρεμπ έχει παραδοσιακά κλίνει προς τις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον. Η πικρία μεταξύ της Κροατίας και της Σερβίας έχει καταλήξει ακόμη και σε μικρής κλίμακας πόλεμο δια πληρεξουσίων, με τους Σέρβους εξτρεμιστές να μάχονται υπέρ της Ρωσίας [16] στην σύγκρουση του Ντόμπας και με τους Κροάτες ριζοσπάστες να υποστηρίζουν την Ουκρανία [17].
Στην Βοσνία, ωστόσο, αυτή η περιφερειακή δυναμική έπαιζε πάντα διαφορετικά. Στην δεκαετία του 1990, το Ζάγκρεμπ και το Βελιγράδι εργάστηκαν μαζί για να καταστρέψουν [18] τον μικρότερο γείτονά τους, τόσο με τον σιωπηρό στρατιωτικό συντονισμό ενάντια στο Σεράγεβο όσο και με τα ρητά σύμφωνα, όπως η κακορίζικη Συμφωνία του Γκρατς [19] το 1992. Η συνεργασία αυτή επέζησε με την μορφή της πολυετούς συμμαχίας [20] μεταξύ του Ντόντικ και του Τσόβιτς, οι οποίοι έχουν γίνει σταθεροί φίλοι σε μια χώρα γνωστή για μια φαινομενικά συνεχή ενδοεθνική σύγκρουση. Για τον Τσόβιτς, ο απόλυτος έλεγχος του Ντόντικ στην Δημοκρατία Σέρπσκα χρησιμεύει ως πρότυπο για την δική του προσπάθεια να δημιουργήσει μια «τρίτη οντότητα» στην Βοσνία –μια φαινομενικά μονοεθνική, κροατικά κυριαρχούμενη επαρχία στην Ερζεγοβίνη. Από την πλευρά του, ο Ντόντικ βλέπει τον Τσόβιτς ως σύμμαχο [21] στην προσπάθειά του να υπονομεύσει τις προσπάθειες της εθνικής κυβέρνησης της Βοσνίας (και των υποστηρικτών της στις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον) να δημιουργήσει μια πιο αποτελεσματική και ορθολογική διοικητική κατάσταση για το κράτος [22], το οποίο έχει σήμερα 14 διαφορετικές τοπικές κυβερνήσεις για έναν πληθυσμό κάτω των τεσσάρων εκατομμυρίων ανθρώπων.
Παχύ νέφος καλύπτει την πρωτεύουσα της Βοσνίας, Σεράγεβο, τον Δεκέμβριο του 2015. DADO RUVIC / REUTERS
Αυτή είναι η κατάσταση στην οποία εισχώρησε ξαφνικά η Ρωσία, προκύπτουσα ως ένθερμη υποστηρικτής αυτού για το οποίο το HDZ BiH αναφέρεται ως «κροατική αυτοδιάθεση» -δηλαδή, ο κροατικός εθνικισμός στην Βοσνία. Αλλά τι συνέβη με την υποτιθέμενη αντίδραση του Ζάγκρεμπ στις βαλκανικές επιχειρήσεις της Μόσχας;
Ο ΚΡΟΑΤΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ
Το γεγονός είναι ότι, αντίθετα με τον πρόσφατο ισχυρισμό της Dagmar Skrpec [23] στο Foreign Affairs, η Κροατία απέχει πολύ από το να είναι ένας φάρος περιφερειακής σταθερότητας. Η χώρα βρίσκεται στο χείλος της χειρότερης πολιτικής και οικονομικής κρίσης από την εποχή της ανεξαρτησίας της [24]. Η Agrokor, μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στα Δυτικά Βαλκάνια και η ραχοκοκαλιά της οικονομίας της Κροατίας, βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης [25]. Αν χρεοκοπήσει, θα αποδυναμώσει απολύτως τόσο την χώρα όσο και την περιοχή στο σύνολό της. Έτοιμη να παρέμβει είναι η υποστηριζόμενη από το ρωσικό κράτος Sberbank [26], η οποία έχει αναδειχθεί ως ο πιο επιθετικός πιστωτής της Agrokor. Η Μόσχα, με άλλα λόγια, είναι έτοιμη να καταλάβει μονομιάς ένα τεράστιο τμήμα της οικονομίας της Κροατίας -και το Ζάγκρεμπ το γνωρίζει. Έτσι, αντί να είναι ένα προπύργιο ενάντια στην ρωσική επιρροή στα Βαλκάνια, η Κροατία είναι έτοιμη να γίνει το επόμενο ρωσικό ντόμινο που θα πέσει. Πρόσφατα, φίμωσε την κριτική της σχετικά με τις δραστηριότητες του Κρεμλίνου στην περιοχή (ενώ διέσπειρε τους ρεβιζιονιστικούς ισχυρισμούς που προτιμά η Μόσχα [27] σχετικά με την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας) με αντάλλαγμα ευνοϊκούς όρους στην διευθέτηση της οικονομικής κατάρρευσης της χώρας.
Εκεί είναι που τα δύο HDZ είναι σημαντικά. Στις 24 Αυγούστου, εν μέσω της οικονομικής κρίσης της Κροατίας, ο πρέσβης της Ρωσίας στην Βοσνία, Πέταρ Ιβάντσοφ, μίλησε ορμητικά [28] για το λεγόμενο κροατικό ζήτημα της Βοσνίας, το οποίο ονόμασε «μια πραγματικότητα … που δεν μπορεί να αγνοηθεί και για την οποία πρέπει να βρεθεί λύση». Τα λόγια του Ιβάντσοφ αντανακλούσαν την ρητορική τόσο του κροατικού όσο και του βοσνιακού κόμματος HDZ, τα οποία [κόμματα] επικαλούνται την ανάγκη για περαιτέρω εθνικό κατακερματισμό στην Βοσνία για να υπερασπιστούν την θέση της κροατικής κοινότητας της χώρας. Αναφερόμενος ρητά στο «κροατικό ζήτημα», ο Ιβάντσοφ χρησιμοποίησε έναν όρο που εφηύρε τοHDZ και ο οποίος απορρίφθηκε όχι μόνο στο Σεράγεβο αλλά και στις Βρυξέλλες [29].
Ο Ivancov έκανε αυτή την ανακοίνωση την ίδια ημέρα [30] που μίλησε με τον Ντόντικ στη Μπάνια Λούκα, την πρωτεύουσα της Δημοκρατίας Σέρπσκα. Εκεί ο πρεσβευτής δεσμεύτηκε ότι η Ρωσία θα υποστηρίξει τις προσπάθειες της Δημοκρατίας Σέρπσκα να αντισταθεί σε μια πρόσφατη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Βοσνίας, το οποίο αποφάσισε ότι όλες οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις εκεί αποτελούν βοσνιακή κρατική περιουσία [31]. Το ζήτημα έχει κεντρική σημασία για τις ΝΑΤΟϊκές φιλοδοξίες της Βοσνίας, καθώς η συμμαχία έχει ζητήσει από το Σεράγεβο να προβεί σε πλήρη καταγραφή όλων των στρατιωτικών περιουσιακών στοιχείων στην χώρα πριν μπορέσει να συνεχιστεί η προσπάθεια ένταξης της χώρας.
Μια Βοσνία ευθυγραμμισμένη με το ΝΑΤΟ είναι ανάθεμα τόσο στην Μπάνια Λούκα όσο και στην Μόσχα και θα κάνουν ό, τι μπορούν για να την σταματήσουν. Έτσι, σε μια μέρα, η Ρωσία έγινε υπέρμαχος τόσο των κροατικών όσο και των σερβικών εθνικιστικών αιτιών στην Βοσνία. Με το να οικοδομεί αυτόν τον συνασπισμό του χάους, το Κρεμλίνο κοιτάζει μπροστά προς τις γενικές εκλογές του 2018 στην Βοσνία. Ειδικότερα, η Μόσχα ανησυχεί για το γεγονός ότι βλέπει να διαμορφώνεται μια πραγματική μεταρρυθμιστική συμμαχία [32].
Τα φιλονικούντα αστικά το αριστερά κόμματα της Βοσνίας κινούνται προς ένα σύμφωνο συνασπισμού το οποίο για καιρό τους ξεγλιστρούσε. Ταυτόχρονα, οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης στην Δημοκρατία Σέρπσκα και μεταξύ των Κροατών ανταγωνιστών του HDZ, εδραιώνουν τις τάξεις τους. Το συνταγματικό καθεστώς της Βοσνίας, με τα βυζαντινικά στρώματα εθνοτικών ποσοστώσεων, είναι τέτοιο που τα κόμματα που δεν έχουν εθνοτική βάση δυσκολεύονται να μεταφράσουν τις ψήφους τους σε κυβερνητικές έδρες. Αλλά μια συντριπτική πλειοψηφία δεν είναι απαραίτητη για μια σταδιακή αλλαγή. Μια χούφτα στρατηγικών νικών από τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης -όπως η κατανίκηση της επιλογής του Ντόντικ για την σερβική έδρα της Βοσνιακής προεδρίας το 2014 από τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Μλάντεν Ιβάνιτς- μπορεί να δημιουργήσει ανοίγματα. Πράγματι, έτσι κατάφερε η χώρα να υποβάλει τελικά αίτηση υποψηφιότητας για την ΕΕ κατά το παρελθόν έτος [33]. Με το να επιτρέψει απλώς την υποβολή της αίτησης, ο Ιβάνιτς μετέβαλε σημαντικά την παρεμποδιστική στάση του Νικόλα Σπίριτς (Nikola Spiric), τον υποστηριζόμενο από τον Ντόντικ προκάτοχό του.
Αν το 2018 δει μια παρόμοια νίκη της αντιπολίτευσης, τότε η Βοσνία, όπως και η πΓΔΜ [34], θα ανανεώσει γρήγορα την προσπάθειά της να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ -ένα ευκολότερο και σημαντικότερο σχέδιο από όσο η ένταξη στην ΕΕ. Για το Σεράγεβο, η ένταξη στο ΝΑΤΟ σημαίνει μια εγγύηση κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας. Και με την επιφυλακτικότητα για την Ρωσία να μεγαλώνει στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, αμφότερες θα μπορούσαν να βοηθήσουν να προωθηθεί η Βοσνία στην διαδικασία ένταξης.
Η Ρωσία, ωστόσο, θα αισθανθεί ότι δεν μπορεί να αφήσει την Βοσνία να γλιστρήσει μέσα από τα δάχτυλά της. Ακόμα και οι εμβαθυνόμενες ρίζες της στην Σερβία [35] θα είναι σε μεγάλο βαθμό μάταιες εάν χάσει την λαβή της στο τραυματισμένο κέντρο των Βαλκανίων. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το επόμενο έτος θα αποτελέσει σημείο καμπής για τα σχέδια της Ρωσίας στην περιοχή. Αν οι πληρεξούσιοι της Μόσχας στην χώρα διατηρήσουν την εξασθενίζουσα λαβή τους στην εξουσία το 2018, η Ρωσία πιθανότατα θα αποσυρθεί στις σκιές, με τον στόχο της να κρατήσει την Βοσνία έξω από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ να εξασφαλίζεται για άλλη μια φορά. Αλλά αν το αμάλγαμα των ρεφορμιστικών δυνάμεων κάνει μια σημαντική πρόοδο, τότε η Μόσχα θα αναγκαστεί να ανταποκριθεί με οποιοδήποτε μέσο κρίνει απαραίτητο.
* Ο JASMIN MUJANOVIC είναι πολιτικός επιστήμονας που ειδικεύεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη και την πολιτική του μετα-αυταρχικού και μεταπολεμικού εκδημοκρατισμού. Είναι ο συγγραφέας του επερχόμενου βιβλίου Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans [1] (Hurst, 2017).
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ένα πορτρέτο του Βλαντιμίρ Πούτιν κρέμεται μέσα σε εγκαταλελειμμένο κτίριο στην Kravica της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τον Ιούλιο του 2015. DADO RUVIC / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2017-09-06/ru...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.hurstpublishers.com/book/hunger-and-fury/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2015-12-15/mo...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2016-12-20/dy...
[4] https://www.occrp.org/en/spooksandspin/leaked-documents-show-russian-ser...
[5] http://foreignpolicy.com/2016/11/08/this-is-what-it-looks-like-when-russ...
[6] https://www.ft.com/content/eb566424-2c20-11e7-9ec8-168383da43b7
[7] https://www.opendemocracy.net/od-russia/jasmin-mujanovi%C4%87/moscow%E2%...
[8] http://www.reuters.com/article/us-bosnia-serbs-secession-idUSKBN0NG0NB20...
[9] http://www.b92.net/eng/news/region.php?yyyy=2017&mm=02&dd=28&nav_id=100633
[10] http://www.dw.com/en/corruption-no-freedom-of-speech-and-dubious-referen...
[11] http://in.reuters.com/article/bosnia-russia-loan-idINL6N0RK2XL20140919
[12] http://www.reuters.com/article/russia-bosnia-debt-idUSR4N1F102X
[13] http://vijesti.ba/clanak/371228/rusija-je-pristala-na-isplatu-klirinskog...
[14] http://www.reuters.com/article/us-usa-sanctions-bosnia-dodik-idUSKBN1512WI
[15] http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2016/09/26/republika-srpska-referendum/
[16] http://www.dw.com/en/serbian-mercenaries-fighting-in-eastern-ukraine/a-1...
[17] https://www.vecernji.hr/vijesti/u-ukrajini-nisu-placenici-vec-ljudi-koji...
[18] http://www.nytimes.com/1992/10/22/world/serbs-and-croats-now-join-in-dev...
[19] https://books.google.com/books?id=DEdcBAAAQBAJ&lpg=PA146&dq=graz%20agree...
[20] https://www.slobodnaevropa.org/a/dodik-covic-most-bih/28218996.html
[21] http://balkans.aljazeera.net/vijesti/dodik-i-covic-saveznici-u-destrukciji
[22] http://ba.n1info.com/a201299/Vijesti/Vijesti/BiH-drzava-sa-preglomaznim-...
[23] http://www.foreignaffairs.gr/articles/71357/dagmar-skrpec/i-kroatia-i-ro...
[24] http://www.balkaninsight.com/en/article/croatia-s-far-right-will-profit-...
[25] https://www.economist.com/news/europe/21726073-how-did-firm-had-near-mon...
[26] http://www.balkaninsight.com/en/article/russian-sberbank-wants-fulfilmen...
[27] http://www.balkaninsight.com/en/article/croatian-mp-blames-alija-izetbeg...
[28] http://vijesti.ba/clanak/372361/ruski-ambasador-treba-rijesiti-hrvatsko-...
[29] https://www.slobodnaevropa.org/a/evropski-parlament-federalizacija-bih/2...
[30] http://ba.n1info.com/a181171/Vijesti/Vijesti/Sastanak-Dodik-i-Ivancov-Od...
[31] http://www.balkaninsight.com/en/article/court-rejects-bosnian-serb-claim...
[32] http://www.balkaninsight.com/en/article/bosnia-s-next-elections-could-be...
[33] http://www.ecfr.eu/article/commentary_bosnia_herzegovinas_eu_candidacy_s...
[34] http://www.politico.eu/article/macedonia-nato-nikola-dimitrov-renews-pus...
[35] https://www.voanews.com/a/united-states-sees-russia-humanitarian-center-...
