Πώς η Ουκρανία κυριάρχησε πάνω στις πολιτοφυλακές της
Τα διδάγματα για άλλα κράτη
Vera Mironova και Ekaterina Sergatskova
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Όταν άρχισε η σύγκρουση στην Ουκρανία [1] στις αρχές του 2014, ένας ανησυχητικός αριθμός ενόπλων ομάδων -από ληστρικές συμμορίες μέχρι πολιτοφυλακές με δεσμούς με ευρωπαϊκά κινήματα της «λευκής υπεροχής»- ξεπήδησαν από το χάος.
Αν και ο ρόλος και η προέλευση αυτών των φιλο-ουκρανικών πολιτοφυλακών συζητήθηκε έντονα, ένα πράγμα είναι σαφές: Αρκετά χρόνια μετά την έναρξη της σύγκρουσης [1], η ουκρανική κυβέρνηση κατάφερε να καταστείλει τις ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες που μάχονταν στο πλευρό της. Η επιτυχία της προσφέρει μαθήματα για άλλες χώρες που προσπαθούν να αποστρατεύσουν πληθυσμιακές ομάδες μετά από έναν πόλεμο.
Μέλη του «Δεξιού Τομέα» σε αντικυβερνητική διαδήλωση στο Κίεβο, τον Ιούλιο του 2015. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
Κατά την έναρξη του πολέμου το 2014, υπήρχαν έως και 30 μικρές ένοπλες ομάδες αποτελούμενες από 50 έως 100 άτομα. Αυτή η ποικιλία συγκεντρώθηκε γρήγορα σε πέντε βασικές πολιτοφυλακές: Την πολιτοφυλακή Δεξιός Τομέας (Right Sector), την Azov, την Aidar, την Donbas και την Dnepr 1. Αυτές οι ημι-ανεξάρτητες ομάδες απορρόφησαν τους περισσότερους ανεξάρτητους μαχητές της Ουκρανίας και τις μικρές εθνοτικές πολιτοφυλακές. Αν και κάθε ομάδα είχε την ηγεσία της, την υλικοτεχνική υποστήριξη και την χρηματοδότησή της, έπρεπε να διαπραγματευτούν με την ουκρανική κυβέρνηση για την πρόσβασή τους στην πρώτη γραμμή και εξαρτώντο από τον τακτικό στρατό για κάλυψη πυροβολικού. Πολλοί από τους εθελοντές μαχητές ήταν εσωτερικά εκτοπισμένοι από την ανατολική Ουκρανία και την Κριμαία [2], αν και ορισμένοι Ρώσοι ακροδεξιοί ακτιβιστές ήρθαν να συμμετάσχουν στην μάχη.
Στην αρχή του πολέμου, όταν ο μόνιμος στρατός της Ουκρανίας ήταν αδύναμος και αργός στο να κινητοποιηθεί, τέτοιες ομάδες ήταν κρίσιμες για την υπεράσπιση της επικράτειας. Ωστόσο, ακόμη και από την αρχή, υπήρξαν σημαντικά προβλήματα με τις επιχειρήσεις τους. Σπάνια συντονίζονταν μεταξύ τους ή με τον ουκρανικό στρατό μέσα στο πεδίο της μάχης ή έξω από αυτό. Επιπλέον, δεν υπήρχε νομιμοποιημένη εποπτεία των δραστηριοτήτων τους, όπως επεσήμανε επανειλημμένα η Διεθνής Αμνηστία.
Η έλλειψη συντονισμού οδήγησε σε αναποτελεσματικότητα και, μερικές φορές, σε καταστροφή. Τον Αύγουστο του 2014, η Aidar, η οποία απαρτιζόταν από ανεξάρτητους μαχητές από την περιοχή του Λουάνσκ που προσχώρησαν μετά τις διαδηλώσεις του Μαϊντάν και που είχαν λίγη στρατιωτική ικανότητα, απέτυχαν να συντονίσουν τις επιχειρήσεις τους με τον ουκρανικό στρατό στο Λουάνσκ στην περίφημη μάχη του Ιλοβάισκ. Ο στρατός και πολλά άλλα εθελοντικά τάγματα, συμπεριλαμβανομένων των δυνάμεων από την Donbas, μια άλλη αυτόνομη φιλο-ουκρανική ένοπλη ομάδα, ηττήθηκαν˙ περισσότεροι από 1.000 μαχητές σκοτώθηκαν, περίπου 100 τραυματίστηκαν και 128 φυλακίστηκαν. Η έλλειψη συντονισμού συχνά αναφέρεται ως κύρια αιτία της καταστροφής.
Αυτά τα προβλήματα επί του πεδίου, οι πιέσεις από την διεθνή κοινότητα και οι ανησυχίες ότι αυτές οι ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες θα μπορούσαν ενδεχομένως να εξελιχθούν σε αποσταθεροποιητικούς αντιπάλους, κινητοποίησαν την κεντρική κυβέρνηση στο Κίεβο και την ώθησαν να δράσει. Η κυβέρνηση χάραξε μια γραμμή: Όλες οι ανεξάρτητες φιλο-ουκρανικές παραστρατιωτικές ομάδες είτε θα ενταχθούν στις επίσημες ένοπλες δυνάμεις είτε θα αντιμετωπίσουν αποστράτευση με οποιοδήποτε μέσο είναι απαραίτητο. Η ουκρανική κυβέρνηση ενήργησε την κατάλληλη στιγμή -δηλαδή, όταν ο στρατός της ήταν ισχυρός και η κοινή γνώμη ήταν με την πλευρά της. Πολλές κυβερνήσεις που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα είτε χάνουν την σωστή στιγμή είτε προκαλούν εσωτερικές διαμάχες κατά την διάρκεια της ενσωμάτωσης [των πολιτοφυλακών].
Η πρώτη ομάδα που ενσωματώθηκε ήταν το 500 ατόμων τάγμα Azov [3]. Ο αρχηγός της ομάδας, Arsen Avakov, ήταν ο υπουργός Εσωτερικών της Ουκρανίας από το 2014. Οι μαχητές του [τάγματος] Azov συμφώνησαν ειρηνικά, αφού ανέμεναν πάντοτε την συγχώνευση με τον στρατό. Μετά την ένωση, η πρώτη πράξη της κυβέρνησης ήταν να εξαλείψει δύο ομάδες εντός του Azov, ξένους μαχητές και νεοναζί, εξετάζοντας ενδελεχώς τα μέλη της ομάδας με ελέγχους ιστορικού, παρατηρήσεις κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης, και με έναν νόμο που απαιτούσε από όλους τους μαχητές να αποδεχθούν την ουκρανική ιθαγένεια. Στους αγωνιστές που δεν πέρασαν αυτή την εξέταση προσφέρθηκε η ευκαιρία να ενταχθούν σε πολιτικά εθελοντικά Σώματα για να βοηθήσουν την πολεμική προσπάθεια˙ αυτά τα σώματα βοηθούσαν την αστυνομία, καθάριζαν το χιόνι (ένα κρίσιμο καθήκον στην Ουκρανία) και μέχρι που εργάστηκαν σε ένα δημόσιο ραδιόφωνο.
Το παραστρατιωτικό [Σώμα] Donbas ενσωματώθηκε επίσης ειρηνικά στον επίσημο στρατό. Η ομάδα ήταν σε συνεχή μετασχηματισμό από το φθινόπωρο του 2014, όταν ξέσπασε μια διαφωνία μέσα στην ηγεσία της ομάδας˙ η ουκρανική κυβέρνηση [4] εκμεταλλεύτηκε το χάσμα και η [πολιτοφυλακή] Ντόνμπας διαλύθηκε. Μερικοί από τους μαχητές απλώς αποστρατεύτηκαν, ενώ άλλοι βρήκαν τον δρόμο τους στα επίσημα ουκρανικά κέντρα στρατολόγησης και κατατάχθηκαν.
Οι υπόλοιπες τρεις ομάδες αντιστάθηκαν στο να παραιτηθούν από την ανεξαρτησία τους, οπότε η κυβέρνηση υιοθέτησε μια προσέγγιση τύπου «καρότο και μαστίγιο». Την άνοιξη του 2015, εξέδωσε ένα τελεσίγραφο. Οι ανεξάρτητες ομάδες διατάχθηκαν να αποσυρθούν από την πρώτη γραμμή˙ όποιοι το έπρατταν θα μπορούσαν να στρατολογηθούν στις ένοπλες δυνάμεις με πλήρη οφέλη, όπως μισθούς, ασφάλιση, επιδοτούμενες υπηρεσίες κοινής ωφελείας και ιατρική περίθαλψη- τίποτα από τα οποία δεν είχε παρασχεθεί από τις περισσότερες ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες. Η κυβέρνηση τήρησε την υπόσχεση αυτή. Κάθε ανεξάρτητος μαχητής που δεν αποχώρησε από την πρώτη γραμμή θα αντιμετωπιζόταν ως παράνομος μαχητής και θα βρισκόταν στην φυλακή.
Το Κίεβο έφτασε σχεδόν να πραγματοποιήσει τις απειλές του τον Μάρτιο του 2016. Αρκετοί μαχητές από την ένοπλη ομάδα Tornado, μια ομάδα με γνωστές διασυνδέσεις με εγκληματικούς κύκλους, αρνήθηκαν να ενταχθούν στις επίσημες ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις˙ στην πραγματικότητα, οχυρώθηκαν σε ένα σχολείο στο Severodonetsk και υποσχέθηκαν να ανοίξουν πυρ εάν πλησίαζε ο στρατός. Με την βοήθεια διαπραγματευτών, ωστόσο, επιλύθηκε το πρόβλημα. Ορισμένα μέλη της ομάδας αποστρατεύθηκαν, μερικά συνελήφθησαν και μερικά εντάχθηκαν στην Εθνική Φρουρά.
Ουκρανοί στρατιώτες στο Kramatorsk, στην ανατολική Ουκρανία, τον Απρίλιο του 2014. MARKO DJURICA / REUTERS
Η πιο δύσκολη υπόθεση ήταν η [πολιτοφυλακή] Aidar, η τελευταία φιλο-ουκρανική παραστρατιωτική ομάδα [5] που ενσωματώθηκε. Σύμφωνα με τον αρχηγό τους, τον Serhiy Melnichuk, η κυβέρνηση απάντησε στην αδιαλλαξία της Aidar με ποικίλες τακτικές: Ο ουκρανικός στρατός άνοιξε πυρ κατά της ομάδας στην πρώτη γραμμή, όπως είχε απειλήσει ότι θα κάνει. Πέραν τούτου, η κυβέρνηση κατέθεσε και μήνυση εναντίον της ηγεσίας της ομάδας. Αυτές οι τακτικές ήταν επιτυχείς, και οι μαχητές της Aidar είναι τώρα μέρος του οργανωμένου ουκρανικού στρατού.
Μετά την ενσωμάτωση της Aidar στις κανονικές δυνάμεις, οι περισσότεροι φιλο-ουκρανοί παραστρατιωτικοί μαχητές της Ουκρανίας ήταν υπό κυβερνητικό έλεγχο. Εντούτοις, παραμένουν επιφυλάξεις: Ορισμένοι μαχητές αρνήθηκαν να υπογράψουν συμβόλαια στρατολόγησης και απλά συνέχισαν να πηγαίνουν από τη μια ανεξάρτητη ένοπλη ομάδα στην άλλη. Πολλοί από αυτούς τους μαχητές μαζεύτηκαν στο τελευταίο μεγάλο παραστρατιωτικό [Σώμα], τον Δεξιό Τομέα (Right Sector). Ο Δεξιός Τομέας είναι ενεργός στο πεδίο [των μαχών]. Το καλοκαίρι του 2016, τέσσερις μαχητές σκοτώθηκαν και 13 τραυματίστηκαν πολεμώντας για την Ουκρανία [6] κατά την διάρκεια της μάχης στην [πόλη] Avdeevka. Κανένα από αυτά τα θύματα δεν ήταν στρατιώτες από τον κανονικό ουκρανικό στρατό.
Παρ' όλο που ο Δεξιός Τομέας είναι μια μικρή ομάδα, θα είναι η πιο δύσκολη από όλες στο να συμμορφωθεί. Παρά τις απειλές της κυβέρνησης και τις μόνιμες προσφορές για ένταξη στις επίσημες ένοπλες δυνάμεις, η ομάδα εξακολουθεί να είναι ημι-ανεξάρτητη. Μέχρι τώρα, αποτελείται από μαχητές που έχουν κάνει ξεκάθαρη την αφοσίωσή τους στο να παραμείνουν ανεξάρτητοι. Δεν αποθαρρύνονται από τα οφέλη που προσφέρει η κυβέρνηση. Οι λόγοι τους για την απόρριψη της ενσωμάτωσης ποικίλλουν. Ένα μέλος της ομάδας που αρνήθηκε να στρατολογηθεί στον επίσημο στρατό δήλωσε ότι «ο Δεξιός Τομέας είναι πιο επαγγελματικός και συνεπής από έναν επίσημο στρατό».
Η εκστρατεία της Ουκρανίας για την ενσωμάτωση των ανεξάρτητων ένοπλων ομάδων ήταν επιτυχής μέχρι στιγμής. Σχεδόν όλες οι ομάδες ενσωματώθηκαν και τα μέλη των ομάδων έγιναν λειτουργικά τμήματα των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, αποτρέποντας το ενδεχόμενο χωριστών, χαοτικών αλυσίδων διοίκησης. Ίσως άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν τον πολλαπλασιασμό των ανεξάρτητων ένοπλων ομάδων, όπως το Ιράκ, θα μπορούσαν να εξετάσουν παρόμοιες λύσεις -μεταστρέφοντας την κοινή γνώμη, ασκώντας πιέσεις στους ηγέτες των ομάδων και προσφέροντας οφέλη στα χαμηλότερου επιπέδου μέλη- όταν ασχολούνται με συμμάχους που δεν μπορούν να ελέγξουν.
* Η VERA MIRONOVA είναι συνεργάτις για την Διεθνή Ασφάλεια στο Κέντρο Belfer της Σχολής Kennedy στο Πανεπιστήμιο Harvard.
Η EKATERINA SERGATSKOVA είναι δημοσιογράφος με έδρα της την Ουκρανία
(Στην πρώτη φωτογραφία : Εθελοντές του τάγματος Αζόφ σε τελετή στο Κίεβο, τον Οκτώβριο του 2014. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2017-08-01/how-ukraine-r...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/ukraine
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-18/why-putin-too...
[3] https://www.theguardian.com/world/2014/sep/10/azov-far-right-fighters-uk...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2014-07-31/ukraine-s-own...
[5] http://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-battalions-special-rep-...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2017-06-29/ukraine-s-sta...
