Η Κροατία, η Ρωσία και βαλκανικό Μεγάλο Παιχνίδι
Γιατί η Δύση χρειάζεται το Ζάγκρεμπ
Dagmar Skrpec
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Μετά την διάσπαση του κυβερνώντος συνασπισμού της Κροατίας τον Απρίλιο, φαινόταν ότι η χώρα θα μπορούσε να βιώσει μια επανάληψη της πολιτικής κρίσης του περασμένου καλοκαιριού [1], στην οποία ο πρωθυπουργός Τίχομιρ Ορεσκόβιτς εκδιώχθηκε μετά από μια ψήφο μη εμπιστοσύνης.
Ωστόσο, η Κροατία την γλίτωσε παρά λίγο τον Ιούνιο, όταν ο πρωθυπουργός Αντρέι Πλένκοβιτς σχημάτισε νέα κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αποτρέποντας την αστάθεια στο νεότερο μέλος της ΕΕ. Αυτή η παρ' ολίγον διέξοδος από το επικείμενο πολιτικό χάος [2] έμεινε σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη˙ ωστόσο η σταθερότητα της Κροατίας, ή η έλλειψή της, έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και για την Ευρώπη. Μπορεί να γείρει την ισορροπία εντός της ήδη ασταθούς ΕΕ και να επηρεάσει την επιδεινούμενη κατάσταση στα Βαλκάνια [3], που χαρακτηρίζεται από οικονομικά προβλήματα, πολιτική διαφθορά και αυξανόμενο εθνικισμό. Το πιο σημαντικό, η μετριοπαθής κυβέρνηση της Κροατίας είναι σήμερα ο ισχυρότερος σύμμαχος της Δύσης κατά της ρωσικής επέκτασης στην περιοχή.
ΤΟ ΝΙΚΗΦΟΡΟ ΣΕΡΙ ΤΗΣ ΚΡΟΑΤΙΑΣ
Μόλις πριν από έναν χρόνο, η Κροατία φαινόταν να κατευθύνεται προς την ίδια πολιτική δυσλειτουργία που έχει κάνει τους βαλκανικούς γείτονές της [4] τόσο ευάλωτους στην ρωσική επιρροή. Ένα αδιέξοδο ανάμεσα σε διεφθαρμένα κόμματα της αριστεράς και της δεξιάς είχε οδηγήσει την χώρα στο χείλος του χάους. Τον Ιούνιο του 2016, το The Economist αποκάλεσε την Κροατία «οικονομική και πολιτική χαμένη περίπτωση» [5] και αμφέβαλε εάν η χώρα, με τους ανίκανους πολιτικούς της που τότε κατηγορούσαν ο ένας τον άλλο για φασισμό και κομμουνισμό, θα μπορούσε να βρει το «νικηφόρο σερί».
Ωστόσο, στις εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου, οι Κροάτες ψήφισαν για να αντικαταστήσουν τους πολιτικούς ηγέτες από τα μεγάλα δεξιά και αριστερά κόμματα, την Κροατική Δημοκρατική Ένωση (HDZ) και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Κροατίας, αντίστοιχα. Έδωσαν επίσης 13 έδρες στο Κοινοβούλιο στο κεντρώο νεοφερμένο Most [6] («Γέφυρα»), το οποίο εισήλθε σε συνασπισμό με το HDZ. Με τη νομοθετική του πλειοψηφία να είναι εγγυημένη με την Γέφυρα, το HDZ, με επικεφαλής τον Plenkovic, μπόρεσε να απομακρυνθεί από την εθνικιστική, υπερ-συντηρητική του βάση, να κάνει μετριοπαθή την ρητορική του ενώ εστιάζει στην οικονομική ανάκαμψη και επιδιώκει μια λιγότερο επιθετική εξωτερική πολιτική έναντι των βαλκανικών γειτόνων της χώρας. Για παράδειγμα, από τις εκλογές και μετά, η Κροατία μείωσε τις εντάσεις με την Σερβία [7] με το να απελευθερώσει τις ενταξιακές συνομιλίες της ΕΕ [8]. Η κυβέρνηση Plenkovic υιοθέτησε επίσης μια πολιτική μη παρέμβασης [9] σχετικά με τους Κροάτες της Βοσνίας, με τους οποίους οι Κροάτες εθνικιστές έχουν σχηματίσει δεσμούς στο παρελθόν. Επιπλέον, η Κροατία υπήρξε η ηγετική φωνή για ενότητα εντός της ΕΕ, παρά την εδαφική της διαμάχη με την Σλοβενία σχετικά με τον Κόλπο του Piran.
Ωστόσο, μια κυβερνητική αναταραχή τον Μάιο φάνηκε να θέτει υπό αμφισβήτηση την πορεία προόδου της Κροατίας. Μετά από μια αμφιλεγόμενη διάσωση της Agrokor, του επιχειρηματικού ομίλου τροφίμων της χώρας που ήταν πολύ μεγάλος για να πτωχεύσει, οι υπουργοί της Γέφυρας διέσπασαν τον κυβερνητικό συνασπισμό, αυξάνοντας την πιθανότητα πρόωρων εκλογών που θα μπορούσαν να ανατρέψουν τους μετριοπαθείς από την ηγεσία του HDZ. Για να αποφευχθεί αυτό, ο Plenkovic σχημάτισε έναν συνασπισμό έκπληξη, με το ακόμα πιο κεντρώο φιλελεύθερο Κροατικό Λαϊκό Κόμμα.
Αν και ο Plenkovic επέζησε της πρόκλησης στην ηγεσία του, ούτε η θέση του ούτε η κατεύθυνση του κόμματός του είναι βέβαιη. Η κύρια απειλή προέρχεται από την Δεξιά πτέρυγα του κόμματος. Τα συντηρητικά μέλη του HDZ έφυγαν διαμαρτυρόμενα για να σχηματίσουν ένα νέο κόμμα και στο εσωτερικό του HDZ ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, Νταβόρ Ίβο Στίερ, σηματοδοτεί την πρόθεσή του να αμφισβητήσει την ηγεσία του Πλένκοβιτς από τα δεξιά στις εσωτερικές εκλογές του κόμματος αυτό το φθινόπωρο. Οι εξελίξεις αυτές θέτουν το ερώτημα εάν οι μετριοπαθείς της Κροατίας μπορούν να επικρατήσουν και να διατηρήσουν την χώρα στην προοδευτική πορεία της. Επί του παρόντος, ο πρωθυπουργός βρίσκεται σε ισχυρή θέση, αλλά θα πρέπει να ξεπεράσει πολλούς αντιπάλους για να παραμείνει στο τιμόνι.
Ο Κροάτης πρωθυπουργός Andrej Plenkovic σε μια σύνοδο της ΕΕ στις Βρυξέλλες, τον Ιούνιο του June 2017. ERIC VIDAL / REUTERS
ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΕΙΑ
Για την υπόλοιπη Ευρώπη, πολλά παίζονται με βάση την σταθερότητα της κυβέρνησης της Κροατίας. Υπό τον Plenkovic, η Κροατία κυβερνήθηκε δια του παραδείγματος, και απέρριψε το είδος του εθνικισμού που εκτρέφεται στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, ιδίως στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Η κυβέρνηση του Plenkovic διατήρησε την ηρεμία και τάχθηκε υπέρ μιας μεγαλύτερης ενότητας της ΕΕ [10] υπό το πρίσμα των γαλλικών και γερμανικών προτάσεων για μια «Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων» [11] -την ιδέα μιας κλιμακούμενης συμμετοχής στην Ένωση, η οποία προέκυψε εν μέρει ως απάντηση στην οικονομική κρίση της ΕΕ και εν μέρει λόγω εντάσεων με την Ουγγαρία και την Πολωνία σχετικά με την μεταναστευτική πολιτική. Αυτή η επικίνδυνη τροχιά απόκλισης εντός της ΕΕ, μαζί με τις προκλήσεις που θέτουν το Brexit, η τρομοκρατία και η απειλή της Ρωσίας, σημαίνει ότι η Ευρώπη χρειάζεται δυναμική από μετριοπαθείς, υπέρ της ενότητας κυβερνήσεις για να επιβιώσει.
Πιο σημαντικό, όμως, από την υπέρ της ενότητας της ΕΕ επιρροή της, είναι ο ρόλος μιας πολιτικά μετριοπαθούς Κροατίας στην σταθεροποίηση των Βαλκανίων. Η υποχώρηση της δημοκρατίας σε άλλες πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες, όπως η Σερβία και η πΓΔΜ [12], κατέστησε την περιοχή ευάλωτη στην ρωσική παρέμβαση. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, αξιοποίησε πλήρως τις εθνικές αποκλίσεις και τις κοινωνικοοικονομικές αδυναμίες για να αναζωογονήσει την παραδοσιακή βαλκανική σφαίρα επιρροής της χώρας του. Ο πρωταρχικός στόχος του Κρεμλίνου στην περιοχή είναι να κρατήσει τα βαλκανικά κράτη έξω από τα Δυτικά θεσμικά όργανα, δηλαδή το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Ο δευτερεύων στόχος του είναι να ελέγξει τις πηγές ενέργειας της περιοχής προκειμένου να καταστήσει τις Βαλκανικές χώρες εντελώς εξαρτημένες από την Ρωσία.
Τα Βαλκάνια είναι ιδιαίτερα σημαντικά δεδομένης της προσπάθειας της Ανατολικής Ευρώπης να επιτύχει περισσότερη ενεργειακή ανεξαρτησία. Καθώς η Πολωνία και η Ουκρανία οικοδομούν το δικό τους περιφερειακό κόμβο φυσικού αερίου [13], ο Πούτιν απαντά με έναν αγωγό φυσικού αερίου μέσω του εδάφους των πρώην γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών. Το 2016, η Ρωσία ολοκλήρωσε ένα τμήμα αγωγού 75 εκατομμυρίων δολαρίων στην πΓΔΜ, καλύπτοντας όλο το κόστος. Και στην Βοσνία, η Ρωσία σχεδιάζει να παρακάμψει την κεντρική κυβέρνηση και να κατασκευάσει έναν αγωγό φυσικού αερίου στην αυτόνομη, σερβικής πλειοψηφίας, Δημοκρατία Σέρπσκα [14].
Ο Πούτιν χρησιμοποιεί την τακτική διαίρει και βασίλευε για να επιτύχει τους στόχους του. Στην πΓΔΜ και το Μαυροβούνιο, η Ρωσία έχει τροφοδοτήσει την εθνική βία, οδηγώντας και τις δύο χώρες στο χείλος του εμφυλίου πολέμου. Τον Ιούνιο, ο Guardian ανέφερε ότι Ρώσοι πράκτορες «έχουν συμμετάσχει σε μια σχεδόν δεκαετή προσπάθεια [15] να διαδώσουν προπαγάνδα και να προκαλέσουν διαμάχες στην πΓΔΜ», εν μέρει στηρίζοντας μαφιόζικου στυλ πολιτικές και ενθαρρύνοντας την βία που υποστηρίζεται από την κυβέρνηση κατά αλβανικής μειονότητας της χώρας. Επίσης στο Μαυροβούνιο, οι διαιρέσεις μεταξύ Μαυροβουνίων και Σέρβων έκαναν την χώρα ευάλωτη στην ρωσική παρέμβαση. Τον Οκτώβριο του 2016, δύο Ρώσοι πράκτορες [16] υποτίθεται ότι προσπάθησαν να δολοφονήσουν τον πρόεδρο του Μαυροβουνίου, Μίλο Ντζουκάνοβιτς, στο πλαίσιο μιας απόπειρας πραξικοπήματος, το οποίο θα έδινε την εξουσία στην φιλορωσική, εθνικιστική σερβική αντιπολίτευση και θα εμπόδιζε το Μαυροβούνιο να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ [17]. Ο Ντζουκάνοβιτς επέζησε και το Μαυροβούνιο έγινε μέλος του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο, αλλά η χώρα παραμένει διασπασμένη. Οι συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο της Ρωσίας στην απόπειρα πραξικοπήματος έχουν μόνο βαθύνει την δημόσια δυσπιστία ως προς τους θεσμούς του Μαυροβουνίου και διεύρυναν περαιτέρω τον διχασμό στην χώρα κατά μήκος των εθνοτικών γραμμών. Και στην Βοσνία, η οικονομική στήριξη του Πούτιν στην Δημοκρατία Σέρπσκα ενθάρρυνε τον πρόεδρό της, Μίλοραντ Ντόντικ, να πιέσει για απόσχιση. Αυτό θα έθετε ένα επικίνδυνο προηγούμενο για την επαναχάραξη του χάρτη της νοτιοανατολικής Ευρώπης, ενώ θα αναβίωσε τις βαλκανικές συγκρούσεις της δεκαετίας του 1990.
Το όρος Medvednica, πάνω από την κροατική πρωτεύουσα Zagreb, τον Δεκέμβριο του 2009. NIKOLA SOLIC / REUTERS
ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΟΧΥΡΟ
Η Κροατία, με την οικονομική και πολιτιστική της βαρύτητα, είναι τώρα ηγέτης στη νοτιοανατολική Ευρώπη και η πολιτική της έχει μεγάλο αντίκτυπο στην περιφερειακή δυναμική. Η στάση του Ζάγκρεμπ έχει ιδιαίτερη σημασία για την γειτονική Βοσνία, όπου, ως αντίδραση στα αιτήματα των Σερβοβόσνιων, οι Βόσνιοι Κροάτες ζητούν την δική τους αυτόνομη οντότητα [18]. Παρ' όλο που οι Κροάτες της Βοσνίας κοιτούν για υποστήριξη από το Ζάγκρεμπ, η σημερινή κυβέρνηση του Plenkovic δεν την παρέχει [9]. Με την σειρά της, η κροατική πολιτική της μη παρέμβασης διατηρεί την Σερβία σε απόσταση. Αν όμως η πολιτική της χώρας γίνει και πάλι πολωμένη, οι σκληροί συντηρητικοί θα μπορούσαν να αναβιώσουν την υποστήριξη της Κροατίας προς τους Βόσνιους Κροάτες -οι οποίοι μπορούν να ψηφίσουν νόμιμα στις εκλογές της Κροατίας και τείνουν να στηρίζουν τους εθνικιστές.
Έτσι, επίσης, είναι η νέα αντιρωσική εξωτερική πολιτική του Ζάγκρεμπ που ωθεί την περιοχή μακριά από το Κρεμλίνο. Νωρίτερα φέτος, η Κροατία δημιούργησε την τριμερή πρωτοβουλία της Αδριατικής [19] μαζί με την Αλβανία και το Μαυροβούνιο -μια περιφερειακή ένωση με στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των τριών χωρών. Μιλώντας κατά την διάσκεψη του Atlantic Council [20] στην Ουάσινγκτον, την περασμένη άνοιξη, οι υπουργοί Εξωτερικών των τριών χωρών δήλωσαν ότι οι κορυφαίες προτεραιότητές τους είναι η ασφάλεια στην περιοχή και η πρόληψη των ρωσικών παρεμβάσεων, καθώς και η βοήθεια προς την Αλβανία και το Μαυροβούνιο για την ένταξή τους στην ΕΕ.
Όσον αφορά το ευρύτερο παγκόσμιο παιχνίδι της Ρωσίας, η Κροατία έχει υιοθετήσει ακόμη πιο αποφασιστική στάση. Το 2016, η κυβέρνηση διοργάνωσε ομάδα εργασίας με την Ουκρανία [21] για να μοιραστεί την εμπειρία της με την Κράινα -μια βραχύβια αποσχιστική δημοκρατία της Σερβικής Κροατίας που δημιουργήθηκε στην δεκαετία του 1990- προκειμένου να βοηθήσει την Ουκρανία να επανεντάξει τελικά την Κριμαία, το Ντόνετσκ και το Λουάνσκ. Επιπλέον, η Κροατία έχει ξεκινήσει συζητήσεις με την Ουκρανία σχετικά με έναν πιθανό αγωγό φυσικού αερίου που να συνδέει την Κροατία, την Ουγγαρία και την Ουκρανία.
Ο ενεργειακός εφοδιασμός της Κροατίας και οι κυριότεροι οικονομικοί τομείς της, όπως και των γειτόνων της, προσεγγίστηκαν πρόσφατα από υποστηριζόμενες από το κράτος ρωσικές εταιρείες [22], καθώς η Μόσχα επιδιώκει να κατασκευάσει αγωγό φυσικού αερίου στην κροατική περιοχή της Σλαβονίας και να εξαγοράσει την Agrokor και τον ενεργειακό κολοσσό INA. Αλλά παρ' όλο που χώρες της Κεντρικής Ευρώπης όπως η Σλοβενία, υπέκυψαν στις ρωσικές επιχειρηματικές προτάσεις και υιοθέτησαν μια φιλορωσική εξωτερική πολιτική, η νέα κυβέρνηση της Κροατίας παρέμεινε σταθερός σύμμαχος στην Δυτική εκστρατεία για να αντισταθεί στην ρωσική επέκταση στα Βαλκάνια. Ο Plenkovic αντιστάθηκε στην ρωσική επιρροή, για παράδειγμα, κατασκευάζοντας πλωτό τερματικό σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου στην βόρεια Αδριατική [23] ώστε να αποτρέψει την ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από την Ρωσία, καθώς και απορρίπτοντας μια προσφορά από ρωσικές τράπεζες για την ανταλλαγή χρεών της Agrokor -της οποίας κατέχουν το ένα τρίτο- με αντάλλαγμα μετοχές στην εταιρεία. Ο ηγέτης της Κροατίας γνωρίζει ότι η παράδοση του ελέγχου της μεγαλύτερης επιχείρησής της στους Ρώσους θα έθετε σε κίνδυνο την περιφερειακή ασφάλεια.
Η ΙΣΧΥΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ
Η ικανότητα της Κροατίας να ελέγχει τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Ρωσίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την σταθερότητα της σημερινής κυβέρνησης και από τα αποτελέσματα των εσωτερικών εκλογών του HDZ αυτό το φθινόπωρο. Μια απώλεια της εξουσίας από τους μετριοπαθείς θα ήταν αναμφίβολα κακή για την περιοχή και για την Δύση. Αν όμως ο Plenkovic μπορεί να παραμείνει επικεφαλής στο δικό του κόμμα, οι μετριοπαθείς έχουν μια καλή πιθανότητα να κατευθύνουν την Κροατία προς τα εμπρός.
Ακόμα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η μακροπρόθεσμη πρόοδος της Κροατίας δεν μπορεί να εξασφαλιστεί από μια κυβέρνηση, όσο μετριοπαθής κι αν είναι, αλλά πρέπει να βγει από ένα δυναμικό και πολυπολικό πολιτικό σύστημα. Σε αντίθεση με τους βαλκανικούς γείτονές της, όπου η πολιτική ισχύς γενικά ανήκει σε ένα άτομο, στην Κροατία η εξουσία έχει πλέον αποκεντρωθεί -χωρισμένη μεταξύ του Plenkovic, των συντηρητικών μελών του HDZ, του προέδρου και της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης. Κατά ειρωνικό τρόπο, το χάος που οδήγησε στην άνοδο νέων πολιτικών είχε ως αποτέλεσμα την καλύτερη κατανομή της εξουσίας. Αυτό με την σειρά του παρήγαγε πιο μετριοπαθή πολιτική και μείωσε την ευπάθεια της χώρας στην ρωσική επιρροή. Η Κροατία δείχνει ότι η στήριξη ισχυρών πολιτικών συστημάτων, και όχι ατόμων, είναι ο καλύτερος εγγυητής της Δύσης για την σταθερότητα στα Βαλκάνια.
* Η DAGMAR SKRPEC είναι αναλυτής για την νοτιοανατολική Ευρώπη με έδρα της την Ουάσινγκτον.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ένας Κροάτης φρουρός επιτηρεί στα σύνορα Κροατίας-Σερβίας στο Nijemci, τον Ιούλιο του 2013. ANTONIO BRONIC / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/croatia/2017-07-25/croatia-russi...
Σύνδεσμοι:
[1] file://localhost/http/www.balkaninsight.com:en:article:croatian-govt-fal...
[2] http://www.total-croatia-news.com/politics/18539-croatian-government-in-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2017-07-07/h...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2016-12-20/dy...
[5] https://www.economist.com/news/europe/21700837-balkan-problem-child-unab...
[6] file://localhost/http/www.bbc.com:news:world-europe-37331820
[7] file://localhost/http/www.mia.mk:en:Inside:RenderSingleNews:289:133534870
[8] http://www.b92.net/eng/news/region.php?yyy=2016&mm=12&dd=23&nav_id=100053
[9] http://www.balkaninsight.com/en/article/croatia-s-new-premier-visits-bos...
[10] http://www.total-croatia-news.com/politics/17368-plenkovic-multi-speed-e...
[11] http://www.dw.com/en/what-does-a-multi-speed-eu-mean-for-central-and-eas...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/macedonia/2017-05-23/will-macedo...
[13] http://www.oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/Ukraine-Poland-Pla...
[14] http://www.nationalia.info/new/10344/the-republic-of-srpska-plays-the-ru...
[15] https://www.theguardian.com/world/2017/jun/04/russia-actively-stoking-di...
[16] http://www.businessinsider.com/14-people-2-russians-charged-with-attempt...
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2015-12-15/mo...
[18] http://www.balkaninsight.com/en/article/bosnian-croats-keep-pushing-for-...
[19] http://www.mvep.hr/en/info-servis/press-releases/,27091.html
[20] http://www.balkaninsight.com/en/article/montenegro-s-hopes-rise-as-us-se...
[21] http://qha.com.ua/en/politics/croatia-to-help-ukraine-in-returning-the-o...
[22] http://www.total-croatia-news.com/business/17547-agrokor-part-of-russia-...
[23] http://www.reuters.com/article/us-croatia-Ing-idUSKBN15912O
