«Ημέρα της Ρωσίας»: Μια ανεξαρτησία που ακόμη γεννά ερωτηματικά…
Γκλεμπ Τσερκάσοφ, αναπληρωτής αρχισυντάκτης της εφημερίδας Kommersant
(Πηγή : http://rbth.gr)
Η αμερικανικού τύπου γιορτή, την οποία επινόησαν οι πατέρες-ιδρυτές της νέας Ρωσίας, αποκαλώντας την Ημέρα της Ανεξαρτησίας, καθιερώθηκε ως αργία και ονομάστηκε «Ημέρα της Ρωσίας». Κυρίως επειδή κανείς δεν έχει καταλάβει από ποιόν ακριβώς ανεξαρτοποιήθηκε η Ρωσία στις 12 Ιουνίου…
Η ημέρα αυτή εδώ και σχεδόν 20 χρόνια θεωρείται στη Ρωσία γιορτή. Όλα ξεκίνησαν στις 12 Ιουνίου του 1990, όταν το Συνέδριο των λαϊκών αντιπροσώπων της Σοβιετικής Ρωσίας ψήφισε τη Διακήρυξη της κρατικής κυριαρχίας. Οι σημερινοί πολίτες δυσκολεύονται να κατανοήσουν για ποιό λόγο είχε γίνει αυτό. Ωστόσο και τότε, το 1990, ήταν ακόμη πιο εμφανές ότι η Διακήρυξη αυτή είχε περισσότερο συμβολικό χαρακτήρα παρά ουσιαστικό.
Εκείνο το διάστημα, τα κοινοβούλια των δημοκρατιών της ΕΣΣΔ το ένα μετά το άλλο διακήρυσσαν την ανεξαρτησία τους και η Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΡΣΟΣΔ) δεν θα μπορούσε να παραμείνει αμέτοχη. Οι σύνεδροι ψήφισαν σχεδόν ομόφωνα να συμπεριληφθεί το θέμα στην ημερήσια διάταξη. Το τελικό κείμενο του εγγράφου όμως προκάλεσε πολλές διχογνωμίες, με αποτέλεσμα η επεξεργασία του να παραταθεί ένα μήνα, για να ψηφιστεί τελικά στις 12 Ιουνίου.
Την ίδια ημερομηνία είχαν οριστεί να διεξαχθούν και οι πρώτες εκλογές της ΡΣΟΣΔ. Η συγκεκριμένη απόφαση ελήφθη τόσο λόγω της περίστασης, όσο και για ιδεολογικούς λόγους. Από τη μία, η ομάδα του Μπορίς Γέλτσιν φοβόταν ότι η μετάθεση της ημερομηνίας των εκλογών σε μεταγενέστερο χρόνο θα μπορούσε να σταθεί εμπόδιο στη νίκη του υποψηφίου στον πρώτο γύρο, καθώς οι ψηφοφόροι διασκορπίζονται λόγω των διακοπών τους.
Οι ευγενείς ξανάρχονται
Από την άλλη όμως, τα ιδεολογικά κίνητρα ήταν πολύ πιο ουσιαστικά. Η οικοδόμηση της νέας χώρας στηριζόταν σε δυο ιδεολογικούς πυλώνες. Το πρώτο και κύριο ήταν η επιστροφή στις παραδόσεις της προ-σοβιετικής Ρωσίας. Εξ ου και η διαδεδομένη εκείνο το διάστημα μόδα των εμπόρων ευγενών (παντού άρχισαν να εμφανίζονται «εμπορικές συντεχνίες» και «συνελεύσεις ευγενών), η επιστροφή στην καθομιλουμένη της λέξης «κύριος», καθώς και η επιστροφή της τρικολόρ σημαίας, η οποία σχεδόν αμέσως άρχισε να εκλαμβάνεται ως η επίσημη σημαία της ΡΣΟΣΔ, παρά το γεγονός ότι έως τον Αύγουστο του 1991 δεν υπήρχε καμιά νομική βάση για κάτι τέτοιο. Αυτό μπορούσε σε κάποιο βαθμό να συγκριθεί με ό,τι συνέβαινε την ίδια εποχή στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Οι χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ αποστασιοποιούνταν από τον σοσιαλισμό με το σύνθημα «επιστροφή στην Ευρώπη». Η ιδέα της επιστροφής στην «προ των μπολσεβίκων εποχή» έγινε σύμβολο της νέας ρωσικής εξουσίας. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι στις 12 Ιουνίου του 1991 διενεργήθηκε δημοψήφισμα για την επιστροφή της ονομασίας Αγία Πετρούπολη στο Λένινγκραντ.
Σε αμερικάνικα πρότυπα
Παράλληλα όμως, οι ιδρυτές της ρωσικής οργάνωσης δανείστηκαν λίγο και το ρόλο των πατέρων-ιδρυτών των ΗΠΑ, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει τη χώρα τους από το πουθενά. Έτσι εξηγείται και η απόφαση να καθιερωθεί ως εθνική γιορτή η ημέρα που ψηφίστηκε η Διακήρυξη, δηλαδή ένα γενικό συμβολικό έγγραφο. Ο Γκενάντι Μπούρμπουλις, βασικός ιδεολόγος της πρώιμης εποχής του Μπορίς Γέλτσιν, έδινε τεράστια σημασία στους συμβολισμούς. Ο πρόεδρος της νέας Ρωσίας έπρεπε να εκλεγεί την ημέρα της ψήφισης της διακήρυξης της κρατικής κυριαρχίας. Ήταν κάτι που αποτελούσε κομμάτι της υφιστάμενης προσέγγισης: Οικοδομούμε μια νέα χώρα, δημιουργούμε έναν νέο κρατικό και κοινωνικό χώρο μαζί με τις παραδόσεις του, γι’ αυτό και η ταύτιση των ημερομηνιών καλείται να προσδώσει από μόνη της ένα ιδεολογικό βάρος.
Το Συνέδριο των λαϊκών αντιπροσώπων της υφιστάμενης ακόμα ΡΣΟΣΔ -μιας δημοκρατίας-τμήμα της ΕΣΣΔ- αρχικά υποστήριζε αυτό το παιχνίδι και μάλιστα συμμετείχε άμεσα σε αυτό. Η 12η Ιουνίου ανακηρύχθηκε εορτή σύμφωνα με απόφαση του Ανωτάτου Σοβιέτ το 1992. Το 1994 ο Μπορίς Γέλτσιν την ενίσχυσε ακόμη περισσότερο με προσωπικό του διάταγμα, καθώς, η ημέρα που είναι αφιερωμένη στη χώρα δεν θα μπορούσε να έχει θεσπιστεί με απόφαση του Ανωτάτου Σοβιέτ, το οποίο είχε διαλυθεί ήδη από τον Οκτώβριο του 1993. Ως εκείνη τη στιγμή όμως ο ενθουσιασμός για την ημερομηνία είχε αρχίσει να μειώνεται και την ανεπίσημη ονομασία «Ημέρα ανεξαρτησίας» άρχισαν να τη σκιάζουν οι απορίες.
Οι πρώτες απορίες
Πρώτα απ’ όλα, ανεξαρτησία για ποιόν και ανεξαρτησία από ποιόν. Τον Ιούνιο του 1990 κανείς δεν μπορούσε ούτε να διανοηθεί ότι η ΡΣΟΣΔ είναι δυνατό να αποσχιστεί από την ΕΣΣΔ. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης φάνταζε αδιανόητη. Η διακήρυξη ανεξαρτησίας ήταν απλά και μόνο ένα μέρος του πολιτικού παιχνιδιού ανάμεσα στη σοβιετική ηγεσία και την ομάδα του Γέλτσιν.
Το δεύτερο ερώτημα ήταν ο ρόλος των υποστηρικτών της ρωσικής κρατικής οντότητας στη διάλυση της ΕΣΣΔ. Στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 η εξαφάνιση της χώρας, έστω και αν δεν χαρακτηριζόταν ακόμη ως «η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ου αιώνα» (όπως την αποκάλεσε ο Βλαντίμιρ Πούτιν όταν έγινε πρόεδρος), εκλαμβανόταν πλέον από πολλούς ως τέτοια. Το συγκεκριμένο διάστημα άρχισε να κυριαρχεί μια νοσταλγία για την ΕΣΣΔ. Ακριβώς τότε άρχισε να εξανεμίζεται το ειδικό βάρος των ριζοσπαστικών δημοκρατών στην ομάδα του Μπορίς Γέλτσιν. Για τη νέα γενιά του περίγυρου του Γέλτσιν η γιορτή αυτή ήταν αναγκαία σαν απόδειξη του δικαιώματος για εξουσία. Στους ένοικους του Κρεμλίνου την εποχή του Γέλτσιν, δεν άρεσε να θυμούνται τις συνθήκες υπό τις οποίες ανέβηκαν στην εξουσία, ούτε και τα συνθήματα που κυριαρχούσαν στις αρχές της δεκαετίας του ΄90.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, από τα μέσα της δεκαετίας του ΄90, η 12η Ιουνίου κατέστη μια ευπρόσδεκτη από όλους - αλλά όχι και κατανοητή από όλους - ημέρα αργίας, ένα ενδιάμεσο πέρασμα μεταξύ των εορτών του Μαΐου και τις καλοκαιρινές διακοπές.
Ωστόσο, στη συνέχεια άρχισε να αποκτά όλο και πιο επίσημο και πανηγυρικό χαρακτήρα. Να πως περιγράφει η επίσημη ιστοσελίδα της εορτής τη συμπλήρωση πέντε ετών από την καθιέρωση της 12ης Ιουνίου: «Οι επικεφαλείς όλων των περιφερειών της χώρας την παραμονή της ημερομηνίας αυτής εξέδωσαν αποφάσεις για τη διεξαγωγή πανηγυρικών εκδηλώσεων προς τιμήν της Ημέρας της Ανεξαρτησίας. Η εορτή γίνεται για πρώτη φορά πραγματική εορτή. Η πρωτεύουσα της Ρωσίας στολίστηκε με ευχετήρια πανό και αφίσες για την “Ημέρα της Ανεξαρτησίας”. Σε μερικές πόλεις πραγματοποιήθηκαν πορείες και συναυλίες προς χάριν της εορταστικής ημέρας, ενώ στο Κρεμλίνο διεξήχθη η τελετή απονομής κρατικών βραβείων».
Η οριστική ρήξη με την αρχική σκοπιμότητα της γιορτής συνέβη το 1998 όταν ο Μπορίς Γέλτσιν μετονόμασε τη γιορτή, η οποία στο εξής ονομάστηκε απλά «Ημέρα της Ρωσίας». Οι διακηρύξεις, η ανεξαρτησία, οι πατέρες-ιδρυτές και η επιστροφή στην προ-μπολσεβικική εποχή, αποτελούσαν μακρινό παρελθόν. Ενόψει βρισκόταν η χρεοκοπία, ο τερματισμός του πολέμου στην Τσετσενία, ο Βλαντίμιρ Πούτιν και η άγνωστη νέα Ρωσία.
(Στην φωτογραφία : Ο Μπόρις Γιέλτσιν, πάνω σ’ ένα άρμα, αγορεύει ενώπιον πλήθους που διαμαρτύρεται για το πραξικόπημα της 19ης Αυγούστου του 1991. Πηγή: Reuters)
