Μια ορισμένη ιδέα της Ευρώπης
Του Τάκη Θεοδωρόπουλου
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Ο Ζαν Ντανιέλ είναι 93 ετών και όμως κάθε Παρασκευή πάει στο γραφείο του για να γράψει το κύριο άρθρο του Nouvel Observateur. Στο τεύχος της περασμένης εβδομάδας αναφερόταν στις ευθύνες της μεταναστευτικής πολιτικής, και ειδικά του υπουργού Εσωτερικών της Γαλλίας για την άνοδο του Εθνικού Μετώπου.
Εγκαλούσε επίσης τον Αλέν Φινκιλκρότ για το τελευταίο του βιβλίο, που αναφέρεται στη γαλλική ταυτότητα. «Το έθνος», σημειώνει, «εκφράζει τη ζωή της δημοκρατίας. Ο εθνικισμός τον θάνατό της». Ο Ζαν Ντανιέλ είναι μία από τις εμβληματικές μορφές της γαλλικής αριστεράς. Και η γαλλική αριστερά δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τη λέξη «έθνος», και ό,τι αυτή αντιπροσωπεύει, σε αντίθεση με τη δική μας. Και να προβάλλει τη δική της αντίληψη για το «έθνος». Λίγο πιο κάτω, στο ίδιο άρθρο, θα παραθέσει Ζορές: «Ο λίγος διεθνισμός σε απομακρύνει από την πατρίδα, ο πολύς σε φέρνει πιο κοντά της».
«Πώς είναι η Ελλάδα; Πάει καλύτερα;» Είναι το πρώτο πράγμα που με ρώτησε, όταν τον συνάντησα στο γραφείο του. Μάσησα τη μάλλον αμήχανη απάντησή μου. Κι αμέσως μετά είπε: «Πάντως, αυτή η Ευρώπη δεν είναι αυτή που οραματιστήκαμε. Δεν είναι η Ευρώπη που θέλαμε να χτίσουμε. Κανείς δεν λέει σήμερα ότι είναι Ευρωπαίος. Είναι Γάλλος, Ελληνας, Γερμανός και η συνύπαρξή μας έχει αρχίσει να μοιάζει επικίνδυνα με καταναγκασμό». Παρ’ όλα αυτά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα άντεξε τόσες δεκαετίες και ότι η ευρωπαϊκή επικράτεια είναι ένα από τα ελάχιστα βιώσιμα τμήματα του σημερινού μας κόσμου. «Για την Ελλάδα, η ευρωπαϊκή ένταξη ήταν ζήτημα υπαρξιακό». Οπως και δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι η οικοδόμηση της Ευρώπης στηρίχθηκε σε μια ψευδαίσθηση. Την ψευδαίσθηση ότι τις μεγάλες κρίσεις τις είχε αφήσει πίσω της, στο παρελθόν της, στα ερείπια του Πολέμου. Οι πολιτικοί της ξέχασαν πως η δημοκρατία είναι μια συνεχής διαχείριση κρίσεων. Κι όταν βρέθηκαν μπροστά στην πρώτη μεγάλη κρίση, δεν είχαν το οπλοστάσιο να αντιδράσουν. Του είπα ότι αυτή είναι και η μόνη αισιόδοξη πτυχή σε αυτά που ζούμε. Αν κάποιοι πολιτικοί συνειδητοποιήσουν ότι στην Ιστορία δεν υπάρχει προηγούμενο τόσο μεγάλου οικοδομήματος, όπως είναι η Ευρώπη, το οποίο να χτίστηκε χωρίς να περάσει εσωτερικές κρίσεις.
Η βιογραφία του Ζαν Ντανιέλ είναι η ιστορία μιας πλευράς της ευρωπαϊκής Γαλλίας, αυτής της Γαλλίας που κάποτε αποτελούσε έναν από τους δύο πυλώνες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Γεννημένος στην Αλγερία το 1920, σε οικογένεια Εβραίων, ασπάστηκε νέος τον κομμουνισμό, από τον οποίο πήρε οριστικά τις αποστάσεις του όταν διάβασε το βιβλίο που δημοσίευσε ο Ζιντ μετά το ταξίδι του στην ΕΣΣΔ το 1936 («Επιστροφή από την ΕΣΣΔ»). Στον πόλεμο, εμπνευσμένος από το κάλεσμα του Ντε Γκολ, οργανώθηκε στην «Ελεύθερη Γαλλία». Πολέμησε στην Αφρική, στη μεραρχία του στρατηγού Λεκλέρ. Η φιλία του με τον Αλμπέρ Καμύ πέρασε κρίση στη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας. Ο Ζαν Ντανιέλ, ο οποίος τότε εργαζόταν ως ρεπόρτερ στο «Εξπρές» του Ζαν Ζακ Σερβάν Σρεμπέρ υποστήριζε το εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο της Αλγερίας και κατήγγελλε τις επεμβάσεις του γαλλικού στρατού και τα βασανιστήρια. Ο Καμύ, ως γνωστόν, είχε τότε πάρει τις αποστάσεις του. Κατήγγειλε την τρομοκρατία και των δύο πλευρών και είχε πει το περίφημο: «Υποστηρίζω την απελευθέρωση της Αλγερίας, σκέφτομαι όμως και τη μητέρα μου». Η μητέρα του Καμύ ήταν ανάμεσα στους Γάλλους που ξεριζώθηκαν από την αφρικανική χώρα. Το 1964 ίδρυσε το περιοδικό, στο οποίο εξακολουθεί να γράφει έως σήμερα ακόμη το κύριο άρθρο. Δεν δέχθηκε ποτέ να αναλάβει κρατική θέση και απέρριψε δύο προτάσεις του Μιτεράν για να αναλάβει θέση πρεσβευτή. Προτίμησε να γράφει έως τα 93 του.
Υπάρχει σήμερα η Ευρώπη; Υπάρχει στους θεσμούς της, στη νομοθεσία της, στο νόμισμά της. Υπάρχει όμως ως κοινή ιδέα, ως μια πραγματικότητα, ή έστω δυνάμει πραγματικότητα, που να μπορεί να εμπνεύσει τους πολίτες της, που να τους επιτρέπει να αυτοαποκαλούνται «Ευρωπαίοι» ασχέτως αν είναι Ελληνες, Γερμανοί ή Πορτογάλοι; Ας μη γελιόμαστε. Ωσπου να ξεσπάσει η κρίση, η Ευρώπη δεν ενδιέφερε τους πολίτες της, πέρα από τις προδιαγραφές της γραφειοκρατίας της. Τη δημοκρατία τη θεωρούσαν δεδομένη, την ελεύθερη κυκλοφορία επίσης, όσο για το κοινό νόμισμα, αυτό πια το αντιμετώπιζαν ως πανάκεια. Οπως έλεγε ο Λέων Καραπαναγιώτης, όποτε έβαζε πρώτο τίτλο στην εφημερίδα με τη λέξη «Ευρώπη», έπεφτε η κυκλοφορία.
Μπορεί να ξανανιώσει η Ευρώπη, να βρει ξανά την πολιτική της ορμή; Ο κόσμος του 21ου αιώνα είναι διαφορετικός από τον μεταπολεμικό κόσμο, τότε που άνθρωποι σαν τον Ζαν Ντανιέλ οραματίζονταν να χτίσουν στα ερείπια της Γηραιάς Ηπείρου το οικοδόμημα της δημοκρατίας. Και αυτό είναι το μάθημα που μπορούμε να πάρουμε από την απογοήτευσή τους. Αυτοί έφτιαξαν τη δική τους ιδέα για την Ευρώπη. Μένει να βρούμε κι εμείς τη δική μας, να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν πρόκειται για ένα γιγαντιαίο λογιστικό γραφείο, αλλά για ένα πολιτικό και πολιτισμικό οικοδόμημα, μια πρόκληση.
