Γεφυρώνοντας τον Κόλπο
Περιφερειακή ειρήνη μετά την συμφωνία με το Ιράν
Frederic Wehrey και Richard Sokolsky
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Πολύ πριν το μελάνι στεγνώσει στην ιστορική πυρηνική συμφωνία μεταξύ των P5 + 1 διαπραγματευτικών εταίρων και του Ιράν, οι αντίπαλοι της πολιτικής της κυβέρνησης Ομπάμα υποστήριζαν στρατηγικές για να απωθήσουν το Ιράν και να ματαιώσουν τις φιλοδοξίες του για περιφερειακή ηγεμονία.
Παρά το γεγονός ότι η συμφωνία θα μειώσει τις πιθανότητες του Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά, τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία ή και περισσότερο, αυτές οι φωνές θα γίνει μόνο πιο δυνατές καθώς τα χρηματοκιβώτια της Τεχεράνης, σχεδόν άδεια μετά από χρόνια κυρώσεων, αρχίζουν να γεμίζουν και πάλι. Παρά το γεγονός ότι το Ιράν σίγουρα παίζει έναν εξαιρετικά επικίνδυνο ρόλο στην Συρία και η υποστήριξή του στις ιρακινές πολιτοφυλακές είναι ανησυχητική, οι πιο ηχηροί υποστηρικτές της απώθησης [του Ιράν] υπερβάλλουν συχνά για τον βαθμό του αποτελεσματικού ελέγχου του Ιράν πάνω στους πληρεξουσίους του και υποβαθμίζουν τις πιο εντοπισμένες ρίζες της σύγκρουσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Αλλά είναι σωστό να υπογραμμιστεί η ανάγκη οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι συνεργάτες τους να αντιμετωπίσουν τις ιρανικές ενέργειες που απειλούν σημαντικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή.
Ένας φιλοκυβερνητικός διαδηλωτής κρατά πλακάτ συμμετέχοντας σε διαδήλωση προς υποστήριξη της Ένωσης GCC, στο μεγάλο τζαμί Fateh στην Μανάμα, στις 19 Μαΐου 2012. HAMAD I MOHAMMED / REUTERS
Αυτό που λείπει από την συνταγή τους για την απώθηση είναι οποιαδήποτε ιδέα ότι η εποικοδομητική δέσμευση με το Ιράν -και η ενσωμάτωσή του σε μια νέα και πιο συμμετοχική αρχιτεκτονική ασφάλειας του Περσικού Κόλπου- θα μπορούσε να βοηθήσει να περιοριστούν οι επικίνδυνες συμπεριφορές του. Στην πραγματικότητα, από το 1990, η συμπεριφορά του Ιράν στον Κόλπο ήταν σχετικά ήπια σε σύγκριση με την μαχητικότητά του στο Ιράκ και την Εγγύς Ανατολή. Οι ίδιοι οι Άραβες διπλωμάτες του Κόλπου φαίνεται να αναγνωρίζουν σιωπηρά ότι ο ανταγωνισμός τους με την Ισλαμική Δημοκρατία μπορεί να κατατμηθεί. «Δέσμευση στον Κόλπο, ανάσχεση στο Ιράκ, και υποχώρηση στο Λεβάντε», είπε ένας Σαουδάραβας διπλωμάτης το 2007.
Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council, GCC) -που συγκροτείται από το Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, το Ομάν, το Κατάρ, την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- είναι το μόνο πολυμερές φόρουμ για την ασφάλεια της περιοχής. Ωστόσο, εξαιρεί το Ιράκ και το Ιράν. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια de facto συλλογική αμυντική συμμαχία με στόχο το Ιράν. Κλείνει επίσης εκτός εξωτερικές δυνάμεις με ένα ισχυρό μερίδιο στην ασφάλεια και στους τεράστιους ενεργειακούς πόρους της περιοχής, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Το πιο σημαντικό, η υπάρχουσα αρχιτεκτονική ασφάλειας του GCC δεν παρέχει κανέναν πολυμερή μηχανισμό για την διαχείριση κρίσεων και την πρόληψη συγκρούσεων, τη μείωση εντάσεων, την ρύθμιση του ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών του Κόλπου, την βελτίωση της προβλεψιμότητας και της σταθερότητας, ή την επέκταση της αμοιβαίας συνεργασίας σε πολλά δεινά της ασταθούς περιοχής. Ακόμα χειρότερα, δεν δίνει καν στους κυριότερους εμπλεκόμενους φορείς στην περιφερειακή ασφάλεια μια ευκαιρία για ειλικρινή και ανοικτή ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τις αντιλήψεις τους περί των απειλών και των ανησυχιών για την ασφάλεια. Με την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, αυτό πρέπει να αλλάξει.
Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, John Kerry, φεύγει από το Palais Coburg, τον τόπο των συνομιλιών για τα πυρηνικά του Ιράν στην Βιέννη, στις 13 Ιουλίου 2015. LEONHARD FOEGER / REUTERS
Ένα νέο, πιο συμμετοχικό φόρουμ περιφερειακής ασφάλειας στον Κόλπο μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση των υφιστάμενων ελλείψεων του GCC και να παρέχει ευκαιρίες για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης με το Ιράν. Όσο πιο απτά θα είναι τα οφέλη για το Ιράν που θα απορρέουν από αυτήν τη νέα τάξη ασφαλείας και όσο περισσότερα έχει να χάσει αν η συμπεριφορά του θέτει αυτά τα κέρδη σε κίνδυνο, τόσο μεγαλύτερο μερίδιο θα έχει στην περιφερειακή σταθερότητα, τουλάχιστον στον Κόλπο.
Με την ενθάρρυνση των ΗΠΑ, οι Άραβες του Κόλπου και το Ιράν πρέπει πρώτα να εργαστούν προς την κατεύθυνση ενός διαλόγου για λιγότερο αμφιλεγόμενα και πιο τεχνικά θέματα. Ο διάλογος θα περιλαμβάνει την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών και άλλων μορφών παράνομης διακίνησης, την παρακολούθηση των σεισμών και την αντιμετώπιση των καταστροφών, την περιβαλλοντική αποκατάσταση, την διαχείριση των φυσικών πόρων, την συνεργασία σε ιατρικά και υγειονομικά προβλήματα, καθώς και την συνεργασία για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας.
Η συγκέντρωση του ετήσιου Διαλόγου τον Δεκέμβριο στην Μανάμα θα ήταν ένα καλό μέρος για να ξεκινήσουν αυτές οι συζητήσεις. Με τον καιρό, αν ο διάλογος φέρνει συγκεκριμένες μορφές συνεργασίας και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη μεταξύ των μερών, το φόρουμ θα μπορούσε να γίνει πιο επίσημο και θα μπορούσε να διευρυνθεί η ατζέντα ώστε να περιλαμβάνει περισσότερα σημαντικά μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και ασφάλειας, και, ενδεχομένως, ακόμη και ρυθμίσεις μείωσης όπλων.
Οι χώρες του Κόλπου θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη αυτής της διαδικασίας, αλλά τα εξωτερικά ενδιαφερόμενα μέρη θα πρέπει ασφαλώς να πείσουν, να ωθήσουν και να ενθαρρύνουν την συνεργασία. Προκειμένου να υπάρξει ένα αντίβαρο στο Ιράν και να πειστούν να συμμετέχουν οι χώρες του GCC που διστάζουν, πάνω απ’ όλους η Σαουδική Αραβία, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι μέλος αυτών των συνομιλιών. Ωστόσο, η ασφάλεια του Περσικού Κόλπου δεν μπορεί να είναι «Made in America» και έτσι η Ουάσιγκτον θα πρέπει να είναι προσεκτική να μην προχωρήσει πιο μπροστά από την Σαουδική Αραβία και τους εταίρους της στο GCC.
Τούτου λεχθέντος, η επόμενη συνάντηση του Φόρουμ Στρατηγικής Συνεργασίας ΗΠΑ- GCC, το οποίο θα λάβει χώρα πιθανόν τον Σεπτέμβριο στο περιθώριο των ετήσιων συνεδριάσεων της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, είναι μια τέλεια ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες να αρχίσουν τις δύσκολες συζητήσεις με τους εταίρους τους στον Κόλπο. Αυτός ο χώρος θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για ήσυχες συζητήσεις μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, και του Σαουδάραβα ομολόγου του για την πρωτοβουλία αυτή, και ανάλογα με το πώς πάνε αυτές οι συνομιλίες, και για την άμεση ή έμμεση τριμερή διπλωματία μεταξύ του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ένα σχέδιο διακήρυξη αρχών που θα μπορούσε να στηρίξει μια νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας θα μπορούσε να είναι ένα κομβικό σημείο των συζητήσεων αυτών.
Οι Αμερικανοί πολιτικοί δεν θα πρέπει να τρέφουν αυταπάτες για την δυσκολία να ξεπεραστούν δεκαετίες βαθιά ριζωμένης δυσπιστίας στον Κόλπο: Το να φαντάζονται μια νέα τάξη ασφάλειας είναι ένα πράγμα, η εφαρμογή είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Πολλά θα εξαρτηθούν από την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των σκληροπυρηνικών και των ρεαλιστών μέσα στην Τεχεράνη και, ειδικότερα, οι υπολογισμοί του Ανώτατου Ηγέτη. Θα εξαρτηθεί επίσης από τους Σαουδάραβες να μειώσουν το σεχταριστικό βιτριόλι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις απειλές τους έναντι του Ιράν, που μέχρι στιγμής έχουν παραγάγει ένα νοσηρό επίπεδο σουνιτικού εθνικισμού.
Όμως, μια -μετά την συμφωνία- πολιτική που θα εστιάζει αποκλειστικά στην απώθηση θα παράγει αντιπαράθεση αντί να την μειώνει ή να την τερματίζει. Μια πολιτική που θα περιλαμβάνει μια παράλληλη προσπάθεια για να οικοδομηθεί μια πιο συμμετοχική δομή στον Περσικό Κόλπο -ενώ ταυτόχρονα σηματοδοτεί μια σκληρή γραμμή όσον αφορά τις ιρανικές αδικοπραξίες στην Συρία και την Εγγύς Ανατολή- θα έχει μια καλύτερη ευκαιρία να πετύχει το είδος της σταθερότητας που αξίζουν οι κάτοικοι αυτής της περιοχής.
* Ο FREDERIC WEHREY είναι ανώτερος συνεργάτης στο Πρόγραμμα Μέσης Ανατολής στο Carnegie Endowment for International Peace.
Ο RICHARD SOKOLSKY είναι βασικός συνεργάτης στο Πρόγραμμα για την Ρωσία και την Ευρασία του Carnegie.
(Στην φωτογραφία : Υπάλληλος αφαιρεί την ιρανική σημαία μετά από μια ομαδική φωτογραφία των υπ. Εξωτερικών και των εκπροσώπων των ΗΠΑ, Ιράν, Κίνας, Ρωσίας, Βρετανίας, Γερμανίας, Γαλλίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις συνομιλίες για τα πυρηνικά του Ιράν στο Διεθνές Κέντρο της Β)
