Ο ρόλος του Ισλάμ στην οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Η θεωρία της «Συντηρητικής Δημοκρατίας» υπήρξε η νέα προσέγγιση της ισλαμικής επιχειρηματικής ελίτ της Τουρκίας μετά την άνοδο του AKP στην εξουσία, το 2002, οπότε άρχισε σταδιακά να πραγματοποιείται μια εντονότερη φιλελευθεροποίηση της τουρκικής οικονομίας στο πλαίσιο του Ισλάμ και του Κορανίου.
Ο «εναλλακτικός εκμοντερνισμός», τον οποίο αντιπροσωπεύει η θεωρία αυτή, επιδιώκει να προωθήσει τον νεοφιλελεύθερο μετασχηματισμό της Τουρκίας στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης με βάση τις επιταγές της ισλαμικής θρησκείας. Το Ισλάμ, σύμφωνα με τον Ταγίπ Ερντογάν και τον Αχμέτ Νταβούτογλου, δεν θέτει «ιδεολογικά εμπόδια», αλλά αντιθέτως συμβάλλει στην επιχειρηματικότητα και τη συσσώρευση εθνικού κεφαλαίου, δημιουργώντας πρόσφορες συνθήκες για τη νομιμοποίηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Αρχής γενομένης από την Τουρκία, εισάγεται μια καινούργια έννοια που χαρακτηρίζει την οικονομική δραστηριότητα στις ισλαμικές χώρες γενικότερα, του «Homo Islamicus», ο οποίος δραστηριοποιείται επιχειρηματικά – εμπορικά, έχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένο το θρησκευτικό του αίσθημα, ζει και εργάζεται με βάση τις επιταγές του Κορανίου, παράλληλα, όμως, ενστερνίζεται τις κύριες αρχές της φιλελεύθερης οικονομίας, την εξωστρέφεια της παραγωγικής δραστηριότητας, την έρευνα και ανάπτυξη νέων καινοτόμων προϊόντων, τις προηγμένες μεθόδους παραγωγής και μάρκετινγκ - προώθησης των προϊόντων και των υπηρεσιών, την εταιρική στρατηγική, τη στρατηγική μάρκετινγκ, την εταιρική κοινωνική ευθύνη, την πράσινη ανάπτυξη κ.λπ. Η καινούργια αυτή τάση στη φιλοσοφία του επιχειρείν ξεκίνησε από το Ικόνιο, την Καισάρεια και διάφορες άλλες πόλεις της Ανατολίας, που ήταν αποκομμένες για δεκαετίες από τον παραγωγικό ιστό και αποτελούν ορισμένες από τις πιο βαθιά θρησκευόμενες περιοχές της Τουρκίας.
Η σχέση εργοδοτών και εργαζομένων χαρακτηρίζεται αρμονική και αμοιβαία επωφελής. Στο σημείο αυτό κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η επίδραση της ισλαμικής θρησκείας, που συνδράμει αποφασιστικά ώστε να εξομαλύνονται οι διαφορές και οι διενέξεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, επειδή σύμφωνα με το Κοράνι σημασία έχει πρωτίστως η επίτευξη σχέσεων συνεργασίας και το κέρδος της επιχείρησης. Εργοδότες και εργαζόμενοι πρέπει να αποτελούν μια «οικογένεια» και να διαμορφώνουν «οικογενειακούς δεσμούς». Ετσι θα μπορούν να «μοιράζονται» τα οφέλη από την επιτυχία της εταιρείας τους και θα απολαμβάνουν τους καρπούς των προσπαθειών τους. Η «εξισλαμισμένη» συσσώρευση του πλούτου χαρακτηρίζεται ηθική και έτσι μπορεί να εκληφθεί ως μια υπηρεσία προς τον Θεό. Επιπλέον, εκτός από ιερή, με βάση το Κοράνι, είναι και ανταγωνιστική προς την κεμαλική ελίτ, προς το κεμαλικό, το μεγάλο βιομηχανικό κεφάλαιο της Τουρκίας, που συνιστά έναν από τους πυλώνες ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας και το αντίπαλον δέος του ανερχόμενου ισλαμικού κεφαλαίου.
Το κεμαλικό κεφάλαιο έχει ως επίσημο φορέα εκπροσώπησής του την TUSIAD, ενώ το ισλαμικό τη MUSIAD (ανεξάρτητοι επιχειρηματίες). Η TUSIAD διασυνδέεται με τα εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια (Chambers of Commerce), ενώ η MUSIAD λειτουργεί μέσω εθελοντικών επιχειρηματικών συνδέσμων (Associations). Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους υποδαυλίζεται και από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους κεμαλιστές του CHP και τους ισλαμιστές του AKP. Οι ιδεολόγοι του οικονομικού Ισλάμ υποστηρίζουν ότι «αν σε μια χώρα κάποιος πεθαίνει από την πείνα, τότε όλη η χώρα λογαριάζεται ως δολοφόνος του». Στο πλαίσιο αυτό άνθησαν οι φιλανθρωπικές οργανώσεις και δράσεις από τους ισλαμιστές επιχειρηματίες, οι οποίοι έτσι επιτυγχάνουν να διαφημίζονται οι εταιρείες τους, μέσω παροχής ειδών πρώτης ανάγκης και οικονομικής βοήθειας σε άπορους, προσφοράς υποτροφιών για σπουδές, ανέγερσης νοσοκομείων, σχολείων κ.λπ. Ο λαός επωφελείται οικονομικά και κοινωνικά, βελτιώνεται το βιοτικό του επίπεδο και συνδράμει τους ισλαμιστές επιχειρηματίες, οι οποίοι αυξάνουν την εγχώρια παραγωγική τους ικανότητα, την εξωστρέφειά τους και συνεισφέρουν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη.
Μήπως αυτό το μοντέλο ανάπτυξης αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση και για άλλες μουσουλμανικές χώρες;
* Ο κ. Γιώργος Κωνσταντινίδης είναι οικονομολόγος, διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου.
