Διορθώνοντας τις ευάλωτες πόλεις
Λύσεις για την αστική βία και την φτώχεια
Robert Muggah
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Στις επόμενες δεκαετίες, η πόλη, και όχι το κράτος, θα αποφασίζει για την σταθερότητα και την ανάπτυξη. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συγκλίνουν στις πόλεις επί αιώνες, και περισσότεροι από τους μισούς ζουν σε μια πόλη σήμερα.
Πόλεις τής δυτικής Ευρώπης έχουν γίνει τόσο κυρίαρχες που οι σχολιαστές τώρα μιλούν για «θρίαμβο» των πόλεων [1] και καλούν τους δημάρχους [2] να κυβερνήσουν τον κόσμο.
Η κατεύθυνση της αύξησης του αστικού πληθυσμού μεταβάλλεται έντονα, καθώς Αφρικανοί και Ασιάτες, όχι Αμερικανοί ή Ευρωπαίοι, συρρέουν στις πόλεις με πρωτοφανείς αριθμούς. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις τού ΟΗΕ [3], περισσότερο από το 90% όλης τής μελλοντικής αύξησης του πληθυσμού θα σημειωθεί στις πόλεις και στις φτωχογειτονιές τού αναπτυσσόμενου κόσμου. Εν τω μεταξύ, η αστική ανάπτυξη του πληθυσμού στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες θα επιβραδύνει˙ Σε ορισμένους τόπους, θα μπορούσε ακόμη και να αντιστραφεί.
ΠΟΛΕΙΣ ΣΤΟ ΧΕΙΛΟΣ ΤΟΥ ΓΚΡΕΜΟΥ
Η παγκόσμια στροφή προς τις πόλεις υπήρξε ένα επιτυχημένο πείραμα. Οι αστικοί σχεδιαστές στις μεγαλύτερες μητροπόλεις τού κόσμου έχουν μάθει το πώς να κάνουν τους αστικούς χώρους πιο ασφαλείς και πιο υποφερτούς. Σε μεγάλο μέρος τού ανεπτυγμένου κόσμου, οι έξυπνες πόλεις [4] οικοδομούν δίκτυα αστικών δεδομένων [5] για την αντιμετώπιση τοπικών προκλήσεων, όπως η εγκληματικότητα, η έγκαιρη παροχή υπηρεσιών, καθώς και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Όμως, δεν κινούνται όλες οι πόλεις στην ίδια κατεύθυνση. Καθώς οι μεγάλες πόλεις ευδοκιμούν -μόνο 600 από αυτές αντιπροσωπεύουν πλέον τα δύο τρίτα τού παγκόσμιου ΑΕΠ [6] - αμέτρητες πόλεις μικρότερου και μεσαίου μεγέθους υστερούν. Αυτές που διευρύνουν το χάσμα είναι οι λεγόμενες εύθραυστες πόλεις [7]: Τόποι όπου το κοινωνικό συμβόλαιο δέσμευσης των δημοτικών Αρχών με τους πολίτες έχει διαρραγεί, και κυβερνά η αναρχία.
Με ορισμένες εξαιρέσεις, αυτά τα κέντρα αστάθειας που βρίσκονται στην Βόρεια, Κεντρική και Νότια Αμερική, αποτελούν ένα εντυπωσιακό σύνολο 45 από τις 50 [8] πιο επικίνδυνες μητροπόλεις. Κατά κάποιο τρόπο, η γρήγορη επέκταση των πόλεων, όπως το Ακαπούλκο στο Μεξικό, το Καράκας τής Βενεζουέλας, η Maceió στην Βραζιλία, και το Σαν Πέδρο Σούλα στην Ονδούρα είναι προάγγελοι του τι πρόκειται να έρθει στο υπόλοιπο του νοτίου ημισφαιρίου τη απουσία παρεμβάσεων αποφασιστικής πολιτικής.
Ειδικοί επί των πόλεων προβληματίζονται εδώ και καιρό για το τι κάνει κάποιες πόλεις να πέφτουν στην δίνη μιας διαρκούς κρίσης ακόμη και όταν άλλες ευημερούν. Από τις καλύτερες πληροφορίες που προήλθαν από κορυφαίους εγκληματολόγους, είναι η ανακάλυψη ότι η αστική βία είναι κολλώδης: Παρ’όλο που η μορφή τής βίας αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, έχει την τάση να επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα μέρη. Στις περισσότερες πόλεις, το μεγαλύτερο μερίδιο τής βίας λαμβάνει χώρα σε λίγες γωνίες δρόμων. Στην Μπογκοτά, για παράδειγμα, οι κοινωνικοί επιστήμονες προσδιορίζουν [9] ότι περίπου το 1% των δρόμων τής πόλης αντιπροσώπευαν σχεδόν όλη την θανατηφόρα θυματοποίηση το 2012-13.
Το Καράτσι ξεχωρίζει από αυτή την άποψη. Αυτό το πακιστανικό μεγαθήριο διογκώθηκε από περίπου 500.000 κατοίκους το 1947 σε πάνω από 21 εκατομμύρια σήμερα. Και παρ’όλο που παράγει σήμερα περισσότερο από τα τρία τέταρτα του ΑΕΠ τής χώρας, η μεγαλούπολη έχει γίνει μια από τις πιο βίαιες [11] στον κόσμο. Μια σειρά από άλλες ευάλωτες πόλεις -συμπεριλαμβανομένης της Ντάκα, της Κινσάσα και του Λάγος- είναι πλέον 40 φορές μεγαλύτερες από ό, τι ήταν στην δεκαετία τού 1950 και ομοίως επικίνδυνες.
Οι δημογράφοι ανιχνεύουν επίσης [12] μια στενή σχέση μεταξύ της συγκέντρωσης των νέων και του επιπέδου τής βίας. Πολλές πόλεις χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος έχουν τεράστιους πληθυσμούς νεολαίας. Σε μερικές από τα πιο ευάλωτες από αυτές, το 75% του πληθυσμού είναι κάτω από την ηλικία των 30. Η μέση ηλικία των κατοίκων των πόλεων στο Μπαμάκο, στην Καμπούλ, την Καμπάλα και το Μογκαντίσου, για να αναφέρουμε μόνο μερικές, κυμαίνεται γύρω στα 16 έτη. Αντιθέτως, η μέση ηλικία των κατοίκων των πόλεων στο Βερολίνο, την Ρώμη και την Βιέννη είναι στα 45 έτη.
ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Τα καλά νέα είναι ότι η ευαλωτότητα των πόλεων δεν είναι αμετάβλητη˙ Αυτό μπορεί να αντιστραφεί με το χρόνο και τις επενδύσεις. Πάρτε για παράδειγμα το Ρίο ντε Τζανέιρο, που κάποτε θεωρείτο μια παραδειγματική πόλη αιχμής. Οι συμμορίες και η αστυνομική βία την δεκαετία τού 1990 και στις αρχές τής δεκαετίας τού 2000 είχαν γίνει θρυλικές, και οι κάτοικοι των πυκνοκατοικημένων συνοικιών με χαμηλό εισόδημα, που είναι γνωστές ως φαβέλες, είχαν συνηθίσει τις εκρήξεις και το κροτάλισμα των πυροβολισμών.
Αλλά από το 2009, το Ρίο ντε Τζανέιρο γνώρισε μια αξιοσημείωτη μεταμόρφωση. Οι δείκτες ανθρωποκτονιών σημείωσαν κατακόρυφη πτώση, υποχωρώντας κατά 65% [15] μεταξύ 2009 και 2012. Οι επενδύσεις έχουν αρχίσει να εισρέουν και πάλι. Οι κάτοικοι και οι τουρίστες επιστρέφουν. Παρά το γεγονός ότι τα προβλήματα παραμένουν και η βία εξακολουθεί να είναι απαράδεκτα υψηλή, η πόλη ανακάμπτει, χάρη σε νέες προσεγγίσεις των ηγετών της για την αστυνομική συνεργασία και τις κοινωνικές επενδύσεις.
Το Ρίο ντε Τζανέιρο, δεν είναι η μοναδική μεγαλούπολη που οργάνωσε μια επιστροφή. Το γειτονικό Σάο Πάολο, επίσης, άλλαξε από το να είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα αστικά κέντρα τής Βραζιλίας και έγινε ένα από τα ασφαλέστερά της, καθώς το ποσοστό ανθρωποκτονιών έπεσε κατακόρυφα [16] κατά 70% μεταξύ 2000 και 2010. Άλλες μελέτες περιπτώσεων επιτυχούς ανάκαμψης περιλαμβάνουν την Σιουδάδ Χουάρες του Μεξικού, το Μεντεγίν στην Κολομβία και ακόμη και τη Νέα Υόρκη -όλες τους μάρτυρες σημαντικών μειώσεων σε θανατηφόρα βία κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.
Επιπλέον παραδείγματα αφθονούν. Ακόμα και πόλεις που εμφανίζουν συμπτώματα ακραίας αστάθειας -όπως το Γιοχάνεσμπουργκ, το Κίνγκστον, το Λάγος, το Ναϊρόμπι και το Σαν Σαλβαδόρ- έχουν επιτύχει αξιοσημείωτη βελτίωση. Και ιστορίες πιο οριστικής ανάκαμψης, ιδιαίτερα στην Βόρεια και Νότια Αμερική, δείχνουν ότι ένας συνδυασμός μέτρων μπορεί να ανακόψει την ευαλωτότητα αν οι πολιτικοί δεσμευτούν να τα δουν και να τα περάσουν.
Το πρώτο βήμα είναι η βελτίωση της επικοινωνίας. Σε ορισμένες περιοχές, οι δήμαρχοι έχουν ανοίξει έναν ζωηρό διάλογο με τις ευάλωτες κοινότητες για την βία των συμμοριών και των παραγόντων που την υποκινούν, όπως η ακραία ανισότητα των εισοδημάτων, η ανεπαρκής παροχή υπηρεσιών και η αδύναμη ή διεφθαρμένη αστυνομία και οι θεσμοί τής δικαιοσύνης. Αυτό το είδος τού ειλικρινούς διαλόγου είναι απαραίτητο για τον εντοπισμό των κοινών προτεραιοτήτων και την ανάπτυξη των λιγοστών πόρων με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Δήμαρχοι όπως ο Enrique Penalosa [17] στην Μπογκοτά, ο Rodrigo Guerrero [18] στο Cali και ο Antonio Villaraigosa [19] στο Λος Άντζελες έχουν δείξει ότι μια ριζική αλλαγή προσέγγισης είναι δυνατή.
Μια άλλη λύση φέρνει τις ευάλωτες πόλεις μαζί με τις πιο υγιείς και εύρωστες για να μοιραστούν εμπειρίες. Ήδη από την δεκαετία τού 1950, πρωτοβουλίες αδελφοποίησης αυτού του είδους καθιέρωσαν συνεργασία πόλεων τής Βόρειας Αμερικής με ευρωπαϊκές που είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο προκειμένου να διευκολύνουν την ανασυγκρότηση. Πιο πρόσφατες πρωτοβουλίες ταίριαξαν πόλεις των ΗΠΑ με αφρικανικές, αυστραλιανές πόλεις με πόλεις στα νησιά τού Νότιου Ειρηνικού, και καναδικές πόλεις με δήμους τής Λατινικής Αμερικής. Μεγάλα ιδρύματα επίσης μπαίνουν στην ιστορία, συμβάλλοντας σε πρωτοβουλίες που επιτρέπουν στους δημοτικούς ηγέτες ανά τον κόσμο να μοιραστούν ιδέες (όπως το New Cities Foundation [20] και το δίκτυο United Cities and Local Governments [21]) και να αντιμετωπιστούν οι ευρύτερες διεθνείς προκλήσεις (όπως προτίθεται να κάνει το Global Parliament of Mayors [22]).
Μια άλλη επιλογή είναι η εστίαση σε καίρια σημεία με πρόβλεψη και, όπου είναι δυνατόν, πρόληψη της βίας. Η αστυνόμευση σε τέτοιες εστίες παράγει θετικά αποτελέσματα για ολόκληρες γειτονιές, με σημαντικές ενδείξεις ότι οι γειτονικές κοινότητες επωφελούνται επίσης. Αλλά η ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής προσέγγισης απαιτεί επένδυση στην έγκαιρη συλλογή δεδομένων και επιβολή τού νόμου προσανατολισμένη στο πρόβλημα. Επίσης, απαιτεί νέες τεχνολογίες, όπως τα εργαλεία διαχείρισης και εποπτείας τής αστυνομίας με βάση την συλλογή δεδομένων που έχουν υιοθετήσει οι Ηνωμένες Πολιτείες, γνωστά ως Compstat [23] και Domain Awareness Systems [24]. Δεδομένου ότι τέτοιες προσεγγίσεις βασίζονται στην επιτήρηση, συμπεριλαμβανομένων έξυπνων καμερών και ηλεκτρονικών αναγνωστών πινακίδων ΙΧ, έχουν προκαλέσει δικαιολογημένες ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτικότητα. Αλλά οι ανησυχίες αυτές αντισταθμίζονται από τα οφέλη που οι νέες τεχνολογίες -συμπεριλαμβανομένων των προγνωστικών αναλύσεων (predictive analytics), της τηλεπισκόπησης και των καμερών σώματος που φοριούνται από τους αστυνομικούς- προσφέρουν [25] στην επιβολή τού νόμου.
Η πιο εκτεταμένη και βιώσιμη στρατηγική για την ενίσχυση των ευάλωτων πόλεων συνεπάγεται σκόπιμες επενδύσεις σε μέτρα για την τόνωση της κοινωνικής συνοχής και της κινητικότητας. Πολεοδόμοι και ιδιώτες επενδυτές πρέπει να αποφύγουν τον πειρασμό να αναπαράγουν τον διαχωρισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό, και πρέπει να επιμείνουν ότι το κοινό καλό υπερισχύει έναντι των ιδιωτικών συμφερόντων. Επενδύσεις σε αξιόπιστα μέσα μαζικής μεταφοράς, σε συμμετοχικούς δημόσιους χώρους, καθώς και σε κοινωνικές πολιτικές υπέρ των φτωχών (όπως οι υπό προϋποθέσεις μεταβιβάσεις μετρητών [27]) μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ασφάλειας.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα για το πώς να μειωθεί το έγκλημα, αλλά το Μεντεγίν παρέχει την πιο πειστική περίπτωση για το πώς να γίνει με τον καλύτερο τρόπο. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας τού 1990, το Μεντεγίν ήταν η πρωτεύουσα των δολοφονιών στον κόσμο [28]. Αλλά μια διαδοχή δημάρχων που άρχισε με τον Sergio Fajardo, ανέτρεψε τα πράγματα εστιάζοντας την προσοχή στις φτωχότερες και πιο επικίνδυνες γειτονιές. Συνέδεσαν τις φτωχογειτονιές τής πόλης με συνοικίες τής μεσαίας τάξης με ένα δίκτυο τελεφερίκ, συστήματα μεταφορών με λεωφορεία, καθώς και πρώτης τάξεως υποδομές. Μέχρι το 2011 η ανθρωποκτόνος βία μειώθηκε κατά περίπου 80%, και το 2012, το Μεντεγίν ονομάστηκε η πόλη τής χρονιάς [29] (νικώντας τη Νέα Υόρκη και το Τελ Αβίβ) σε έναν ετήσιο διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε από την Citi και την The Wall Street Journal.
Υπάρχουν ελπιδοφόρες ενδείξεις ότι οι νέες τεχνολογίες μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο, επίσης. Η διείσδυση του Διαδικτύου και οι τεχνολογίες τής επικοινωνίας των πληροφοριών έχουν ήδη γεφυρώσει το ψηφιακό χάσμα [30] μεταξύ και εντός των αστικών κέντρων. Οι νέες έξυπνες πόλεις που έχουν αρχίσει να επωφελούνται από αυτά τα εργαλεία περιλαμβάνουν την Kigamboni της Τανζανίας (μια περιοχή τής πρωτεύουσας Νταρ ες Σαλάμ), την Cité Le Fleuve του Κονγκό, την Tatu και την Kozo Tech της Κένυας και τις πόλεις Hope και Eko της Γκάνας. Και στην Ινδία, ο πρωθυπουργός Narendra Modi ανακοίνωσε πρόσφατα σχέδια [31] για την δημιουργία 100 έξυπνων πόλεων κατά τις επόμενες δύο δεκαετίες, προσθέτοντας στο υψηλό στοίχημα της Ινδίας για τεχνολογικά φιλικά αστικά κέντρα, όπως η Αχμενταμπάντ, η Αουρανγκαμπάντ, η Khushkera, η Κότσι, η Manesar, η Ponneri και η Tumkur. Οι επενδύσεις σε σκληρές και ήπιες τεχνολογίες τροφοδοτούν έναν ενάρετο κύκλο με το να παρέχουν στις πόλεις ακόμη περισσότερα νέα ταλέντα και να παγιώνουν τον τόπο τους ως κόμβο καινοτομίας και διασυνδέσεων.
Για να αλλάξουν ρότα οι ευάλωτες πόλεις, οι δημόσιες Αρχές, οι επιχειρήσεις και οι ομάδες πολιτών πρέπει να μάθουν να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους που θα έρθουν με την ταχεία αστικοποίηση, αλλά και με τις πολλές διαθέσιμες λύσεις. Αυτό σημαίνει να αρχίσει μια συζήτηση για το τι λειτουργεί και τι όχι και αυτά τα ευρήματα να μοιράζονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιτυχείς δήμαρχοι στις αναπτυσσόμενες χώρες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τα διδάγματα αυτά σε όλο τον κόσμο για να επιλύσουν τοπικά προβλήματα. Οι πιο ενεργοί ανάμεσά τους το έχουν ήδη κάνει.
* Ο ROBERT MUGGAH είναι διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Igarapé στην Βραζιλία και διευθυντής ερευνών και πολιτικής στο Ίδρυμα SecDev στον Καναδά. Έκανε μια ομιλία TED σχετικά με τις ευάλωτες πόλεις τον Ιανουάριο του 2015.
(Στην φωτογραφία : Αστυνομική επιχείρηση εναντίον εμπόρων ναρκωτικών στο Ρίο ντε Τζανέιρο, τον Μάιο του 2012. Ricardo Moraes / Courtesy Reuters)
Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142760/robert-muggah/fixing-fragi...
Σύνδεσμοι:
[1] http://blog.ted.com/2012/02/29/cities-ed-glaeser-at-ted2012/
[2] http://www.ted.com/talks/benjamin_barber_why_mayors_should_rule_the_world
[3] http://www.un.org/en/development/desa/news/population/world-urbanization...
[4] http://www.corporateknights.com/channels/connected-planet/smart-cities-b...
[5] http://www.foreignaffairs.com/articles/142324/john-chambers-and-wim-elfr...
[6] http://www.mckinsey.com/insights/urbanization/urban_world
[7] http://theglobalobservatory.org/2013/07/fragile-cities-rising/
[8] http://www.businessinsider.com/the-most-violent-cities-in-the-world-2014...
[9] http://igarape.org.br/wp-content/uploads/2015/01/Criminalidad-urbana-en-...
[10] http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S095937801200129X
[11] http://timesofindia.indiatimes.com/world/pakistan/Karachi-worlds-most-da...
[12] http://www.un.org/esa/population/meetings/egm-adolescents/p10_urdal.pdf
[13] http://www.wired.com/2013/01/violence-is-contagious/
[14] http://www.justicepolicy.org/images/upload/07-08_rep_educationandpublics...
[15] http://www.lav.uerj.br/docs/rel/2012/RelatUPP.pdf
[16] http://www.stabilityjournal.org/article/view/sta.do/210
[17] http://www.yesmagazine.org/happiness/happy-cities-for-the-global-south-i...
[18] http://www.bbc.com/news/world-latin-america-29602038
[19] http://abcnews.go.com/ABC_Univision/News/los-angeles-gang-prevention-mod...
[20] http://www.newcitiesfoundation.org/about/
[21] http://www.uclg.org/en/organisation/about
[22] http://www.globalparliamentofmayors.org/
[23] http://www.compstat.umd.edu/what_is_cs.php
[24] http://news.microsoft.com/2012/08/08/new-york-city-police-department-and...
[25] https://www.opendemocracy.net/robert-muggah/cop-cams-go-global
[26] http://www.peacebuilding.no/Regions/Latin-America-and-the-Caribbean/Publ...
[27] http://ftp.iza.org/dp6371.pd
[28] http://www.theguardian.com/cities/2014/apr/17/medellin-murder-capital-to...
[29] http://online.wsj.com/ad/cityoftheyear
[30] http://www.internetworldstats.com/links10.htm
[31] http://scroll.in/article/670881/The-long-and-short-of-what-we-know-about-Modi's-100-smart-cities
