Ρωσικά όνειρα στην Άγκυρα
Ο Ερντογάν ακολουθεί στα χνάρια του Πούτιν;
Claire Sadar
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Η τουρκική δημοκρατία δέχεται επίθεση. Η ολοένα και πιο συντηρητική ρητορική του ΑΚΡ, του κυρίαρχου πολιτικού κόμματος της χώρας, τροφοδοτεί μια διάχυτη ανησυχία ότι η κοσμική Τουρκική Δημοκρατία μπορεί να αντικατασταθεί σύντομα από ένα ισλαμιστικό καθεστώς.
Πολλοί ανησυχούν πως το τελικό αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ένα κατασταλτικό κράτος κυριευμένο από τον νόμο της Σαρία –έναν παρόμοιο νόμο με εκείνον του Ιράν.
Αλλά μια διαφορετική γεωγραφική αναλογία μπορεί να είναι πιο κατάλληλη. Παρά τις συντηρητικές τάσεις του ΑΚΡ, η Τουρκία δεν πρόκειται να γίνει ισλαμιστική. Στην πραγματικότητα, η συστηματική εκστρατεία του κόμματος για την εξάλειψη των πολιτικών του αντιπάλων δεν είναι ριζωμένη στην θρησκευτική θέρμη, αλλά στην κοσμική φιλοδοξία να διατηρήσει και να εδραιώσει την εξουσία. Μια βαθύτερη ματιά στην πολιτική πορεία της Τουρκίας υπό τον πρόεδρό της, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δείχνει ότι εκείνος κατευθύνει την Τουρκία σε μια αυταρχική αλλά κοσμική κατεύθυνση, προς ένα κράτος που δε διαφέρει από εκείνο της Ρωσίας του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν.
ΠΑΛΙΡΡΟΪΚΗ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ
Ίσως ο λόγος που τόσοι πολλοί παρατηρητές υποψιάζονται πως το ΑΚΡ πιέζει την Τουρκία προς ένα ισλαμιστικό μέλλον είναι η ιστορική κληρονομιά του κόμματος: το ΑΚΡ αποτελεί απόγονο μιας μεγάλης σειράς τουρκικών ισλαμιστικών κινημάτων. Οι δύο προκάτοχοι του ΑΚΡ ήταν το Κόμμα της Ευημερίας, που δραστηριοποιείτο την περίοδο 1983-1998, και το Κόμμα της Αρετής, από το 1998 έως το 2001. Και τα δύο ήταν ευρέως γνωστά ως φιλο-ισλαμικά -μια φήμη που οδήγησε στην τελική τους διάλυση- και ως τέτοια συνεχίζουν να τα θυμούνται μέχρι σήμερα.
Αλλά ο ισλαμισμός των δύο κομμάτων φάνηκε μεγαλύτερος στην αντίληψη των κοσμικών πολιτικών τους αντιπάλων παρά στις πραγματικές πολιτικές και ιδεολογικές τους θέσεις. Η Ευημερία το περισσότερο που πλησίασε την επιδίωξη ισλαμιστικής πολιτικής ήταν οι προτάσεις της για την εξάλειψη τραπεζικών πολιτικών που βασίζονταν στην επιβολή τόκων και η εδραίωση οικονομικών δεσμών με άλλα μουσουλμανικά έθνη. Η Αρετή διατήρησε μια ακόμα πιο κοσμική ατζέντα. Ωστόσο, πολλές πολιτικές ελίτ -κυρίως στον στρατό και το δικαστικό σώμα- υποπτεύθηκαν πως τα κόμματα έτρεφαν μια μυστική επιθυμία να ανατρέψουν την υπάρχουσα κοσμική τάξη. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας τελικά διέκοψε την λειτουργία και των δύο κομμάτων γιατί παραβίαζαν την αρχή του κράτους για ανεξιθρησκία.
Μέχρι την στιγμή της δημιουργίας του ΑΚΡ, το 2001, η ιστορία του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία είχε αρχίσει να ξεθωριάζει για πολλές γενιές. Ακόμα περισσότερο κι απ’ τους προκατόχους του, το ΑΚΡ εργάστηκε για την δημιουργία μιας πλατφόρμας που έδινε έμφαση στα δικαιώματα των πολιτών και μείωνε τις αναφορές στην θρησκεία, μια στρατηγική που βοήθησε να αναρριχηθεί στην εξουσία. Όταν δημιουργήθηκε το ΑΚΡ ήταν, το πολύ, ένα μετα-ισλαμιστικό κόμμα ˑστο πλαίσιο μιας παραδοσιακά κοσμικής χώρας, θα μπορούσε να περιγραφεί ως κέντρο-δεξιό. Παρά το γεγονός ότι πολλοί από τους ηγέτες του ήταν πραγματικά θρησκευόμενοι, η δεδηλωμένη κοινωνική, πολιτική και οικονομική τους ατζέντα επικεντρωνόταν στον καπιταλισμό, την χρηστή διακυβέρνηση, καθώς και την επέκταση των ατομικών ελευθεριών.
Αλλά μετά από περισσότερα από 12 χρόνια στην εξουσία, το ΑΚΡ δεν είναι πλέον το κόμμα που ήταν κάποτε. Έχει γίνει το προσωπικό όργανο του Ερντογάν, καθώς ο ίδιος έχει ξεκινήσει μια συστηματική εκστρατεία για την εξάλειψη των πολιτικών του αντιπάλων και την εδραίωσή του στην εξουσία. Προγενέστερες ελπίδες ότι άλλα στελέχη του ΑΚΡ, όπως ο πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ, θα κατάφερναν να αμφισβητήσουν την αυταρχική μεταστροφή του Ερντογάν αποδείχθηκαν μάταιες. Το AKP, που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τις ιδιοτροπίες του Ερντογάν, έχει έρθει να ενσαρκώσει τις ίδιες αδυναμίες της τουρκικής πολιτικής που είχε κάποτε υποσχεθεί να εξαλείψει: Την ευνοιοκρατία, την καταστολή των ελευθεριών και την αδιαφορία για το κράτος δικαίου.
Ομολογουμένως, μερικές από τις πρόσφατες πολιτικές και από τα πρόσφατα σχέδια του ΑΚΡ έχουν σαφώς ισλαμιστική απόχρωση. Έχουν συμπεριλάβει, για παράδειγμα, μεγαλύτερους περιορισμούς στην κατανάλωση και την διαφήμιση αλκοόλ, καθώς και την κατασκευή ενός γιγαντιαίου τζαμιού σε ένα από τους ψηλότερους λόφους της Κωνσταντινούπολης. Ακόμα και η ίδια η ρητορική του Ερντογάν έχει αποκτήσει έναν πιο έντονο θρησκευτικό και κοινωνικά συντηρητικό χαρακτήρα ˑέχει ταχθεί κατηγορηματικά κατά της αντισύλληψης, της άμβλωσης, και της έννοιας της ισότητας των φύλων.
Οι εξελίξεις αυτές, ιδιαίτερα η έμφαση στην πιο θρησκευτική εκπαίδευση και τους παραδοσιακούς ρόλους του γυναικείου φύλου, έχουν επιτρέψει σε μερικούς παρατηρητές να προβλέψουν ότι η ανεξιθρησκία της Τουρκίας θα περάσει σύντομα στο παρελθόν. Φοβούνται ότι η επιθυμία του Ερντογάν να μεγαλώσει [3] μια νέα «ευσεβή γενιά» θα μπορούσε να επιφέρει την επιβολή μαντίλας για τις γυναίκες και την πλήρη απαγόρευση του αλκοόλ και της άμβλωσης. Ένα ιδρυτικό μέλος του ΑΚΡ, που έχει γίνει από τότε επικριτής του, ο Ντενγκίρ Μιρ Μεχμέτ Φιράτ, εξέφρασε πρόσφατα [4] την επικρατούσα άποψη των Τούρκων κοσμικών. Μιλώντας για την άνοδο των θρησκευτικών σχολείων, υποστήριξε ότι «η “Νέα Τουρκία”... θα είναι μια χώρα που θα κυριαρχείται από την ισλαμική σκέψη».
ΠΕΙΝΑΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ
Αλλά τέτοιες ολέθριες προβλέψεις παραβλέπουν ένα βασικό γεγονός: Οι ενέργειες του Ερντογάν καθοδηγούνται από μια συνηθισμένη δίψα για εξουσία. Στην πραγματικότητα, δεν θα ήταν πολύ τραβηγμένο να συγκρίνουμε την σημερινή Τουρκία με την Ρωσία από τις αρχές έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν οι νέες δημοκρατικές αρχές της δέχτηκαν επίθεση. Η ταλαντευόμενη μετα-κομμουνιστική κυβέρνηση της Ρωσίας αντέδρασε στην απόπειρα πραξικοπήματος του 1991 (που διοργανώθηκε από μέλη του παλιού Πολιτικού Γραφείου) αποσύροντας κάποιες νέες πολιτικές ελευθερίες. Κατά την διαδικασία αυτή, το Κρεμλίνο έθεσε τα θεμέλια για την αποδυνάμωση της αντιπολίτευσης, και τελικά, για τις κατασταλτικές πολιτικές του Πούτιν.
Κατά παρόμοιο τρόπο, ο Ερντογάν έχει χρησιμοποιήσει το πρόσχημα της καταπολέμησης των αντιδημοκρατικών στοιχείων εντός του τουρκικού κράτους για να εξαλείψει πολιτικούς αντιπάλους του. Η κυβέρνησή του ξεκίνησε στοχεύοντας το κίνημα Gulen, έναν πρώην σύμμαχο του ΑΚΡ που έχει προκαλέσει το κόμμα και πιθανότατα βοήθησε στην επιτάχυνση της πρόσφατης έρευνας σχετικά με την διαφθορά (που περιελάμβανε πολλούς από τους στενούς συμμάχους του Ερντογάν, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του γιου του). Η απάντηση του ΑΚΡ ήταν να ξεκινήσει έναν ολομέτωπο πόλεμο στο κίνημα και τον ηγέτη του, τον Τούρκο κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν που έχει ως βάση του τις ΗΠΑ, με την κατάσχεση [5] της τράπεζα του κινήματος και την αίτηση έκδοσης του Γκιουλέν. Καθώς η επιρροή του κινήματος έχει ξεθωριάσει, το ΑΚΡ προχώρησε σε κατηγορίες αντικυβερνητικής δράσης εναντίον άλλων πολιτικών παραγόντων που απειλούν την κυριαρχία του, όπως η ακόμα σχετικά ανεξάρτητη δικαστική εξουσία.
Σε αυτό το πλαίσιο, μετατόπιση του ΑΚΡ σε μια πιο φιλική ατζέντα προς το Ισλάμ αποτελεί κάτι περισσότερο από ένα πολιτικό μέσο: Την ενίσχυση της βάσης στήριξης του κόμματος. Οι περισσότεροι Τούρκοι έχουν συντηρητικές απόψεις και θεωρούν τους εαυτούς τους ευσεβείς Μουσουλμάνους (παρ’ όλο που στην συντριπτική τους πλειοψηφία απορρίπτουν την ιδέα του νόμου της Σαρία). Ένα απλό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι πιστεύουν πως η κατανάλωση αλκοόλ είναι ηθικό λάθος. Με την χρήση ισλαμικής ρητορικής, το ΑΚΡ πατάει στις ευαισθησίες των υποστηρικτών του, ενώ προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή από τα πολλά πιεστικά προβλήματα που μαστίζουν την κυριαρχία του, συμπεριλαμβανομένης της εκτεταμένης διαφθοράς και της εξυγίανσης ενός μεγάλου μέρους του αστυνομικού και του δικαστικού σώματος. Ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει με παρόμοιο τρόπο την Ορθόδοξη Εκκλησία ως πολιτικό εργαλείο για να εξυπηρετήσει δημοφιλείς κοινωνικές πεποιθήσεις, όπως το αίσθημα κατά των ομοφυλοφίλων.
Και ακριβώς όπως ο Πούτιν εργάστηκε ακούραστα για να απομακρύνει τους φιλελεύθερους θεσμούς της Ρωσίας, ο Ερντογάν και το ΑΚΡ δεν ρισκάρουν όταν πρόκειται για πιθανούς ανταγωνιστές. Μάλλον υπό την πίεση του ΑΚΡ, το Συνταγματικό Δικαστήριο επικύρωσε πρόσφατα [6] το εκλογικό όριο του 10% που πρέπει να πληρούν τα πολιτικά κόμματα για να αποκτήσουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Αυτή η απόφαση κατάφερε ένα πλήγμα στο ολοένα και πιο δημοφιλές κουρδικό κόμμα HDP, μια φιλελεύθερη οργάνωση που δίνει έμφαση στην ισότητα των φύλων και επιβάλλει μια ποσόστωση 50% για τις γυναίκες εκπροσώπους. Το AKP έχει λάβει επίσης μέτρα για να εμποδίσει νέα πολιτικά κινήματα εν τη γενέσει τους. Υποστηρικτές των διαδηλώσεων του Gezi το 2013 ιδιαίτερα, δέχονται επίθεση ˑ οι ηγέτες των διαδηλωτών, καθώς ακόμα και μερικές από τις μη πολιτικές ομάδες που έλαβαν μέρος στις διαδηλώσεις, όπως λέσχες οπαδών ποδοσφαίρου, έχουν κατηγορηθεί για συνομωσία ανατροπής της κυβέρνησης.
Μέσα σε μια γενιά, αυτές και άλλες πολιτικές θα μπορούσαν να μετατρέψουν την Τουρκία σε ένα μονοκομματικό κράτος -μια Ρωσία με πληθυσμό μουσουλμανικής πλειοψηφίας. Σε αυτήν την νέα Τουρκία, ο ελεύθερος Τύπος που έχει απομείνει θα συντριβεί και κάθε ίχνος κοινοβουλευτικής συζήτησης και πολιτικού ανταγωνισμού θα εξαφανιστεί. Όμως, αν και θα ενθαρρυνθεί η ευσέβεια, η προσήλωση στην λατρεία της προσωπικότητας του Ερντογάν θα αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία. Η δύναμη και το κέρδος, όχι το Ισλάμ, θα γίνουν η θρησκεία αυτού του κράτους.
ΕΚΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ
Η μεταμόρφωση της Τουρκίας σε Ρωσία μπορεί ακόμα να σταματήσει, αλλά τα περιθώρια στενεύουν. Παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν δεν έχει σχέδια να αποσυρθεί σύντομα από την πολιτική, έχει αρχίσει ήδη να προετοιμάζει έναν πυρήνα πολιτικών συμμάχων, ειδικά τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος υποστηρίζει τις ανελεύθερες φιλοδοξίες του.
Οι Δυτικές χώρες θα πρέπει να κάνουν ό, τι μπορούν για να ωθήσουν την Τουρκία στην δημοκρατική κατεύθυνση. Ως πρώτο βήμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει, μετά από χρόνια στασιμότητας, να ανοίξει νέα κεφάλαια για την ένταξη της Τουρκίας. Ακόμη και αν η πιθανότητα ενδεχόμενης ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ είναι χαμηλή, το άνοιγμα νέων κεφαλαίων θα βοηθήσει στο να υπογραμμιστούν οι αδυναμίες της σημερινής διοίκησης στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Η διεθνής κοινότητα πρέπει επίσης να παρακολουθήσει προσεκτικά τις τούρκικες βουλευτικές εκλογές τον ερχόμενο Ιούνιο και να αντιταχθεί σε τυχόν σχέδια για την αλλαγή του συντάγματος με σκοπό την εδραίωση της εξουσίας στα χέρια του προέδρου.
Πάνω απ’ όλα, παρά την αυξημένη και κατανοητή απογοήτευσή τους με την τουρκική κυβέρνηση, τόσο η ΕΕ όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να συνεχίσουν να ασχολούνται με την χώρα. Το μόνο που θα επιτύχει η πολιτική απομόνωση θα είναι να επιταχύνει την πτώση της Τουρκίας στην απολυταρχία.
* Η CLAIRE SADAR είναι μια ανεξάρτητη blogger και αναλύτρια της τουρκικής πολιτικής. Έχει blogs στο Ataturk’s Republic [1]. Ακολουθήστε την στο Twitter @karepublic [2].
Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143087/claire-sadar/dreaming-of-r...
Σύνδεσμοι:
[1] file:///C:/Users/bsasley/AppData/Local/Temp/ataturksrepublic.wordpress.com
[2] https://twitter.com/KARepublic
[3] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/06/cengiz-produce-religio...
[4] http://www.newsweek.com/2014/12/26/erdogan-launches-sunni-islamist-reviv...
[5] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/bc538ce6-ac58-11e4-af0e-00144feab7de.html...
[6] http://www.reuters.com/article/2015/01/06/us-turkey-election-threshold-i...
