Ο Πούτιν σε κατάσταση Lehman
Γιατί οι κυρώσεις θα λειτουργήσουν στην Ρωσία
Robert Kahn
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Καθώς οι εντάσεις αυξάνονται στην ανατολική Ουκρανία και η Ρωσία μιλά δυσοίωνα για έναν εμφύλιο πόλεμο στον οποίο μπορεί να χρειαστεί να παρέμβει, παρατηρητές από την Ουάσιγκτον ως τις Βρυξέλλες έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται αν οι κυρώσεις – η τρέχουσα προτιμώμενη μέθοδος της Δύσης για την αντιμετώπιση της Ρωσίας - μπορεί να κρατήσει την χώρα σε απόσταση.
Στην πραγματικότητα, αν και οι κυρώσεις έχουν συνήθως μια ανομοιογενή απόδοση στην επίτευξη των πολιτικών τους στόχων, θα μπορούσαν να είναι ασυνήθιστα ισχυρές στην προκειμένη περίπτωση. Η σχέση τής Ρωσίας με τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές - ενσωματωμένη, με υψηλή μόχλευση και αδιαφανής - δημιουργεί ευπάθεια, κάτι που οι κυρώσεις θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν για να δημιουργήσουν μια ρωσική «κατάσταση Lehman»: μια απότομη, ταχεία απομόχλευση με σοβαρές συνέπειες για την ικανότητα της Ρωσίας στο εμπορεύεται και να επενδύει.
Έτσι, ακόμη και καθώς η Δύση συνδυάζει τις ελαφρύτερες κυρώσεις με μέτρα στήριξης της οικονομικής σταθερότητας στην Ουκρανία, μειώνει τη μακροχρόνια εξάρτησή της από την ρωσική ενέργεια, και σηματοδοτεί με διάφορους τρόπους ότι θα υπάρξει κόστος σε περίπτωση περαιτέρω επιθετικότητας, θα πρέπει να κρατάει ως απόθεμα την απειλή των ισχυρών οικονομικών κυρώσεων. Εάν η Ρωσία όντως κινηθεί εναντίον τής Ουκρανίας και πάλι, η Δύση θα πρέπει να αντιδράσει σκληρά.
ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΕΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ
Μέχρι σήμερα, οι κυρώσεις που επιβάλλονται στην Ρωσία υπήρξαν περιορισμένες, και σε μεγάλο βαθμό συμβολικές [2]. Ένας μικρός αριθμός επιχειρηματιών και αξιωματούχων - και μια τράπεζα που πιστεύεται ότι συνδέεται στενά με το Κρεμλίνο - έχουν πληγεί με ταξιδιωτικές απαγορεύσεις και πάγωμα περιουσιακών στοιχείων. Το G-8 έχει ανασταλεί και έχει αντικατασταθεί από το G-7, το οποίο εξαιρεί την Ρωσία. Και οι εμπορικές και οικονομικές διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης έχουν «παγώσει».
Η μάλλον υποτονική αντίδραση αντανακλά ανησυχίες, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ότι οι αυστηρότερες κυρώσεις θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη και να προκαλέσουν αντίποινα από την Ρωσία. Κάποιοι στην Ευρώπη θέλουν επίσης να ακολουθούν μια κλιμακωτή στρατηγική, η οποία να διατηρεί διεξόδους αν η Ρωσία αποφασίσει να κάνει ένα βήμα πίσω από το χείλος τού γκρεμού, και κρατά την δυνατότητα για αυστηρότερα μέτρα στην «φαρέτρα». Για παράδειγμα, υπάρχει εμφανής συναίνεση ότι, αν η Ρωσία κινηθεί στην ανατολική Ουκρανία, το G-7 θα εφαρμόσει πιο εκτεταμένες κυρώσεις σε συγκεκριμένες εταιρείες και βιομηχανίες.
Μέχρι στιγμής, οι κυρώσεις έχουν δημιουργήσει ένα κόστος στην Ρωσία για την πολεμική της. Η χρηματιστηριακή αγορά τής χώρας έχει χάσει 10% μέχρι στιγμής φέτος. Το ρούβλι έχει, επίσης, χάσει σχεδόν 10%, παρά μια επείγουσα παρέμβαση στην αγορά συναλλάγματος και μια απότομη αύξηση των ρωσικών επιτοκίων. Και, κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους, κεφάλαια περίπου 60 με 70 δισ. δολαρίων εγκατέλειψαν την χώρα. Ταυτόχρονα, υπήρξε μικρή, ή και καθόλου επίδραση στις παγκόσμιες αγορές, συμπεριλαμβανομένων των γερμανικών μετοχών (οι οποίες παρακολουθούνται στενά λόγω των σημαντικών εξαγωγών τής Γερμανίας προς την Ρωσία [3]). Οι επιτόπου εξελίξεις τις τελευταίες ημέρες, εξάλλου, μπορεί να έχουν δημιουργήσει ανατριχίλες στους πολιτικούς αναλυτές, αλλά οι αγορές παρέμειναν ακλόνητες.
Η έλλειψη παγκόσμιων επιπτώσεων από τις κυρώσεις υποδηλώνει ότι η Δύση θα μπορούσε με ασφάλεια να τις κάνει πιο αυστηρές. Αλλά κάτι τέτοιο θα λειτουργήσει; Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τι νοείται ως «λειτουργήσει». Αν κάποιος εννοεί την αποκόλληση της Ρωσίας από την Κριμαία, μάλλον όχι. Ένας πιο ρεαλιστικός στόχος θα ήταν να αποθαρρυνθεί η Ρωσία από κάθε περαιτέρω εξόρμηση ή αποσταθεροποίηση στην Ουκρανία και να σταλεί ένα σήμα σε άλλες χώρες σχετικά με τον σεβασμό των κυριαρχικών συνόρων. Και αν αυτός είναι ο στόχος, υπάρχει περιθώριο για ελπίδα.
ΟΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ
Στο παρελθόν, οι κυρώσεις είχαν ένα μικτό ιστορικό αποτελεσματικότητας. Ήταν πιο πιθανό να λειτουργήσουν εφόσον είναι πολυμερείς, όταν στοχεύουν σε έναν σαφώς καθορισμένο οικονομικό στόχο και όχι σε μια ευρεία γεωπολιτική ατζέντα, και όταν η στοχευόμενη οικονομία είναι λιγότερο ανεπτυγμένη και πιο ευάλωτη σε μια εμπορική διαταραχή. Η Ρωσία φαίνεται έτσι σαν μια μη πιθανή υποψήφια για επιβολή κυρώσεων. Ακόμα κι έτσι, η οικονομική πολυπλοκότητά της (μοναδική για χώρα που υφίσταται κυρώσεις) είναι μια ευκαιρία. Μεγαλύτερη ενσωμάτωση σημαίνει ότι οι Ρώσοι ολιγάρχες και οι ηγέτες των επιχειρήσεων έχουν σημαντικά διακυβεύματα στην Δύση - επιχειρήσεις, πλούτο, σπίτια και ομάδες ποδοσφαίρου - που είναι ευάλωτα σε κυρώσεις.
Άμεσες απαγορεύσεις επί του εμπορίου και των επενδύσεων θα μείωναν ουσιαστικά τον ρωσικό πλούτο και την ανάπτυξη. Και, στον βαθμό που οι ηγέτες των επιχειρήσεων επηρεάζουν την πολιτική, οι απαγορεύσεις αυτές θα μπορούσαν να αλλάξουν την συμπεριφορά τής Ρωσίας. Πιο ισχυρές, όμως, θα είναι οι οικονομικές κυρώσεις. Σε γενικές γραμμές, αυτό έχει να κάνει με την εγγενή σημασία των χρηματοδοτήσεων στο διασυνοριακό εμπόριο και τις επενδύσεις. Πιο συγκεκριμένα, αντανακλά την πολυπλοκότητα των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών των ρωσικών φορέων με την Δύση και την δυναμική που έχει μια αναγκαστική, ταχεία απομόχλευση - μια έντονη «κατάσταση Lehman» τού είδους που οι παγκόσμιες αγορές είδαν αφότου κατέρρευσε η Lehman Brothers και διασώθηκε η AIG, τον Σεπτέμβριο του 2008. Χωρίς χρηματοδότηση, με αποκλεισμένη την πρόσβαση στα διεθνή συστήματα πληρωμών, και με την απώλεια της εμπιστοσύνης που ένα τέτοιο τεράστιο οικονομικό «φρένο» θα μπορούσε να δημιουργήσει, οι διασυνοριακές ρωσικές επενδύσεις θα μπορούσαν να καταρρεύσουν. Ένα μικρής κλίμακας παράδειγμα προέκυψε τον περασμένο μήνα, όταν η Visa και η MasterCard σταμάτησαν προσωρινά τις υπηρεσίες πληρωμών στην Rossiya, την (πολύ μικρή) ρωσική τράπεζα στην οποία επιβλήθηκαν κυρώσεις. Η τράπεζα είχε ουσιαστικά αποκοπεί από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Παρά το γεγονός ότι η επίπτωση για το σύνολο της οικονομίας ήταν περιορισμένη, το μήνυμα εισακούστηκε, και η Μόσχα έσπευσε να αναπτύξει ένα εναλλακτικό σύστημα εθνικών πληρωμών.
Η Δύση μπορεί να επιβάλλει κάποιον βαθμό χρηματοπιστωτικής τιμωρίας χωρίς καν μια ρητή επιβολή κυρώσεων σε ρωσικές τράπεζες. Ο βαθμός μιας απλής αυστηροποίησης της διαδικασίας ταυτοποίησης πελατών και των κανόνων περί του ξεπλύματος χρήματος συχνά υποτιμάται αλλά μπορεί να αποθαρρύνει Δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από το να εξυπηρετούν Ρώσους πελάτες. Αυτό θα οδηγήσει στη μείωση των πιστωτικών ορίων και την παύση κοινών επενδυτικών σχεδίων. Ακόμη και τώρα, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται με την Ρωσία γίνονται όλο και πιο επιφυλακτικές, περιμένοντας να δουν τι θα συμβεί. Τούτο μπορεί κάλλιστα να είναι αυτό που ο Λευκός Οίκος είχε στο μυαλό του - η ελπίδα ότι βάζοντας το όπλο στο τραπέζι θα στείλει ένα σκληρό μήνυμα, ακόμη και αν το όπλο δεν έχει πυροβολήσει ποτέ.
Οι οικονομικές κυρώσεις, όπως όλες οι κυρώσεις, είναι πιο ισχυρές όταν είναι πολυμερείς, και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δίκιο να επιδιώκουν στήριξη από την Ευρώπη και άλλους εταίρους για την εντατικοποίηση των κυρώσεων. Η υποστήριξη ιδίως της Γερμανίας θα είναι καθοριστικής σημασίας, και άλλοι δυτικοί εταίροι πρέπει να συμφωνήσουν να μην καλύψουν το κενό που αφήνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, κάνοντας δικές τους συμφωνίες με την Ρωσία. Όμως, η θέση των ΗΠΑ ως ο πυρήνας τού οικονομικού κέντρου και ως νομισματοκοπείου τού παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος επιτρέπει στις οικονομικές κυρώσεις της να έχουν μια ευρεία επίδραση, ακόμη και χωρίς την καθολική υποστήριξη. Σκεφτείτε ότι, λόγω του ιδιαίτερου ρόλου των ΗΠΑ, οι χρηματοδοτήσεις και οι πληρωμές για περιουσιακά στοιχεία ασφαλίζονται και εκκαθαρίζονται σε συστήματα που εδρεύουν στις ΗΠΑ. Τα στοιχεία αυτά μπορούν στη συνέχεια να αναχρηματοδοτηθούν, και ούτω καθεξής, έξω από ιδρύματα των ΗΠΑ. Αλλά εφ’ όσον μια εταιρεία με έδρα τις ΗΠΑ εμπλέκεται σε κάποιο σκέλος τής συναλλαγής, οι οικονομικές κυρώσεις μπορούν να δαγκώσουν. Σαν μια σειρά από φωτάκια στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, αν δεν ανάβει ένα λαμπάκι δεν λειτουργεί ολόκληρη η σειρά. Επίσης βοηθητικό τής κατάστασης είναι ότι, επειδή οι ρωσικές τράπεζες και οι εταιρείες εμπορευμάτων είναι σημαντικοί παράγοντες στις συναλλαγματικές και εμπορευματικές αγορές, χρειάζονται πρόσβαση σε χρηματοδότηση με βάση το δολάριο και εγγυήσεις (collateral) για συναλλαγές στις αγορές αυτές. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών αναφέρει ότι οι αμερικανικές και οι βρετανικές τράπεζες έχουν 56 δισεκατομμύρια αμερικανικά δολάρια σε άμεσες απαιτήσεις σκληρού συναλλάγματος από την Ρωσία, και άλλα 135 δισεκατομμύρια δολάρια σε «άλλες απαιτήσεις», οι οποίες προφανώς αφορούν κυρίως σε παράγωγα. Ο αριθμός αυτός αναδεικνύει το μέγεθος της απομόχλευσης που θα μπορούσε να απαιτηθεί από την πλευρά τής Ρωσίας, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες την αποκόψουν από τα αμερικανικά χρηματοοικονομικά εργαλεία.
ΚΑΙ ΤΩΡΑ, ΤΙ;
Προς το παρόν, τα δυνητικά ρωσικά αντίποινα και η ανησυχία για τα κόστη τής Δύσης από τις κυρώσεις έχουν βάλει φρένο στις περαιτέρω κυρώσεις, και τούτο είναι κατανοητό. Με την Ευρώπη να λαμβάνει περίπου το 30% του φυσικού αερίου της από την Ρωσία, η οικονομική αναστάτωση που θα προκαλείτο από τις κυρώσεις θα ήταν σημαντική. Πέρα από το πετρέλαιο, οι ρωσικές οικονομικές κυρώσεις θα είχαν σημαντικά και ορατά αποτελέσματα σε ορισμένες δυτικές αγορές: οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων θα μειωθούν εάν οι κυρώσεις μείωναν τις ρωσικές επενδύσεις. Το εμπόριο θα χανόταν. Και μερικά δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να ρευστοποιήσουν τις επενδύσεις και τις εξασφαλίσεις τους, και να εξοφλήσουν τα χρέη τους. Τα αποτελέσματα θα γίνονταν αισθητά με άνισο τρόπο, και είναι δύσκολο να καθοριστούν εκ των προτέρων. Οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να διασφαλίσουν επαρκή ρευστότητα προκειμένου να περιορίσουν τις πιέσεις απομόχλευσης στην Δύση. Όμως, ξεκινώντας από μια ισχυρότερη θεμελιώδη θέση, και με καλύτερες υποστηρικτικές πολιτικές, η ζημία για τις δυτικές οικονομίες θα πρέπει να είναι μικρότερη από τις ζημιές τής Ρωσίας.
Θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι κίνδυνοι αντιποίνων, αλλά δεν πρέπει να αποτελέσουν εμπόδιο για δράση. Αναμφισβήτητα, είναι το κόστος των κυρώσεων ως αντιποίνων προς την Δύση, που προσθέτει ισχύ στην δική της δέσμευση να τιμωρήσει την Ρωσία. Κάνει τις Δυτικές κυρώσεις πιο αξιόπιστες και στέλνει ένα πιο ισχυρό μήνυμα σε άλλες χώρες. Φυσικά, μερικές φορές καταλήγεις να υφίστασαι τον πόνο εκεί που δεν θα έπρεπε (θυμηθείτε ότι η ανατροπή τού προϋπολογισμού των ΗΠΑ ήταν γραφτό να γίνει τόσο δρακόντεια ώστε οι Ρεπουμπλικανοί και οι Δημοκρατικοί να συμφωνήσουν σε ένα μακροπρόθεσμο δημοσιονομικό σχέδιο προκειμένου να την αποφύγουν). Αλλά ίσως να αξίζει το ρίσκο δεδομένου του διακυβεύματος, ένα σημείο που οι Ευρωπαίοι ηγέτες αρχίζουν τώρα να αντιλαμβάνονται.
Οι κυρώσεις, φυσικά, δεν πρέπει να αναμένεται ότι θα σηκώσουν το πλήρες φορτίο. Θα πρέπει να συμπληρωθούν από μια προσέγγιση τύπου «όλα τα παραπάνω»: θετικά μέτρα, όπως η ισχυρή οικονομική στήριξη στην Ουκρανία, η οποία μειώνει το βάρος τής λιτότητας που απαιτείται στο άμεσο μέλλον και τα προαναφερθέντα μέτρα στην αγορά πετρελαίου. Αλλά όλα αυτά μαζί μπορούν να είναι αποτελεσματικά. Και τα όποια κόστη συνεπάγονται πρέπει να σταθμίζονται με το κόστος τής απραξίας και τον κίνδυνο μιας παρατεταμένης αστάθειας. Σε μια στιγμή που η Ρωσία δημιουργεί μια άνευ προηγουμένου πρόκληση για τους ισχύοντες κανόνες τής διεθνούς τάξης, η διατήρηση της ακεραιότητας του ουκρανικού κράτους και η υποστήριξη των οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων μπορεί να ανατρέψει την ισορροπία προς την κατεύθυνση τής δράσης.
* Ο ROBERT KAHN [1] είναι βασικός συνεργάτης στην έδρα Steven A. Tananbaum για τα Διεθνή Οικονομικά στο Council on Foreign Relations.
(Στην φωτογραφία : Η παγωμένη πρόσοψη τής VTB Bank στην κεντρική Μόσχα, στις 21 Ιανουαρίου 2013. Sergei Karpukhin / Reuters)
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141123/robert-kahn/putins-lehman-...
Συνδέσεις:
[1] http://www.cfr.org/experts/international-economics/robert-kahn/b16114
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/141043/lee-s-wolosky/how-to-sanct...
[3] http://www.foreignaffairs.com/articles/141018/mitchell-a-orenstein/get-r...
