Το Τόκιο δεν έχει δυνάμεις…
Πώς τα πολιτικά της Ιαπωνίας εκτροχιάζουν την αμυντική της στρατηγική
Takashi Yokota and Kirk Spitzer
(Πηγή : http://www.foreignaffairs.com)Η πρόσφατη ρητορική που αφορά την Ανατολική Θάλασσα της Κίνας και τα νησιά Σενκάκου, τα οποία οι Κινέζοι ονομάζουν νησιά Ντιαόγιου, δείχνει ότι η ιαπωνική κυβέρνηση κρατάει μια πιο σκληρή στάση στην εξωτερική πολιτική της και στις στρατιωτικές της υποθέσεις.
Η απόφασή της να αγοράσει τα διεκδικούμενα νησιά τον Σεπτέμβριο, προκάλεσε την οργή της Κίνας και γέννησε σκέψεις ότι η Ιαπωνία προσανατολίζεται προς τα δεξιά.
Αλλά αυτή η κίνηση δεν είναι τόσο επιθετική όσο φαίνεται. Στην πραγματικότητα, οργανώθηκε για να λειτουργήσει σαν «φάρμακο» ώστε να μην επιδεινώνονται τα πράγματα. Έρχεται ως απάντηση στα σχέδια του επιθετικού κυβερνήτη του Τόκιο, Σιντάρο Ισιχάρα, ο οποίος προσπάθησε να αγοράσει τα νησιά μαζεύοντας δημόσιες δωρεές. Δεδομένων των επιθετικών εθνικιστικών απόψεων του Ισιχάρα, αυτή η αγορά θα προκαλούσε περαιτέρω κλιμάκωση των διαφωνιών. Η αγορά από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, η οποία εμπόδισε τις προσπάθειες της μητροπολιτικής κυβέρνησης του Τόκιο, με αυτόν τον τρόπο σηματοδοτεί μια αντι-συγκρουσιακή προσέγγιση.
Σίγουρα, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις που υποδηλώνουν μια μετατόπιση προς τα δεξιά. Η ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με εδαφικά ζητήματα με την Κίνα, τη Νότια Κορέα και τη Ρωσία έχει πράγματι αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και οι συντηρητικοί πολιτικοί κυριαρχούν στα πρωτοσέλιδα με δηλώσεις για την αύξηση της ισχύος τής Ιαπωνίας. Τον προηγούμενο μήνα ο πρωθυπουργός Γιοσιχίκο Νόντα δεσμεύτηκε ότι δε θα συμβιβαστεί ποτέ όσον αφορά την εδαφική διαμάχη με την Κίνα. Και ακόμα και ο αντίπαλός του Σίνζο Άμπε, πρώην πρωθυπουργός και ηγέτης του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LDP), είχε επίσης δεσμευτεί να υπερασπιστεί τα εδάφη της Ιαπωνίας.
Ακόμα και πριν προκύψουν τα Σενκάκου, ο Νόντα τον Ιούλιο υποστήριξε ότι τα ιαπωνικά στρατεύματα θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να υπερασπιστούν τους συμμάχους στη μάχη - μια πρακτική που απαγορεύεται από την τρέχουσα ερμηνεία του ειρηνιστικού συντάγματος της χώρας.
Αλλά, παρά τους νομικούς περιορισμούς η Ιαπωνία εξακολουθεί να έχει από τις μεγαλύτερες και πιο ικανές ένοπλες δυνάμεις στον κόσμο. Ο 4,7 τρισεκατομμυρίων γεν (59,3 δισ. δολάρια) αμυντικός προϋπολογισμός του προηγούμενου έτους, ήταν ο έκτος μεγαλύτερος στον κόσμο, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ερευνών Παγκόσμιας Ειρήνης στη Στοκχόλμη. Ο ιαπωνικός στόλος, που ξεπερνά τα 100 πολεμικά πλοία ξεπερνά οποιαδήποτε άλλη ασιατική δύναμη. Και η κυβέρνηση έχει αποφασίσει να αγοράσει μαχητικά αεροσκάφη F-35 νέας γενιάς για να αντικαταστήσουν την «γερασμένη» δύναμη του αεροπορικού στόλου της. Μετά το περσινό τσουνάμι, το Τόκιο κινητοποίησε γρήγορα πάνω από 100.000 στρατιώτες - ένα εντυπωσιακό επίτευγμα διοικητικής μέριμνας.
Η στρατηγική «δυναμικής άμυνας», η οποία εγκρίθηκε από τον τότε πρωθυπουργό Ναότο Καν στα τέλη του 2010, επιδιώκει να ανακατανείμει αυτούς τους εντυπωσιακούς αμυντικούς πόρους προκειμένου να αντιμετωπίσει την άνοδο της Κίνας. Το σχέδιο απαιτεί ελαφρύτερες αλλά περισσότερο ευέλικτες στρατιωτικές ικανότητες και μετατόπιση των Ιαπωνικών Δυνάμεων Αυτοάμυνας (SDF) από τα βόρεια - όπου αρχικά τοποθετούνταν για να αμυνθούν έναντι μιας ψυχροπολεμικής εισβολής από τη Σοβιετική Ένωση - προς το νότο με σκοπό να βρίσκονται σε θέση να αντιμετωπίσουν μια πιθανή απειλή από την Κίνα.
Επίσης, η «δυναμική άμυνα» έχει ως αποτέλεσμα την κινητοποίηση της εποπτείας, της αναγνώρισης και των υπηρεσιών πληροφοριών, όπως επίσης την δημιουργία μιας αμφίβιας μονάδας πολέμου για την υπεράσπιση των νοτιοδυτικών νησιών. Στα τέλη του περασμένου μήνα, περίπου 40 Ιάπωνες στρατιώτες πραγματοποίησαν κοινές ασκήσεις με πεζοναύτες των ΗΠΑ στο Γκουάμ, για να διδαχτούν αμφίβιες τακτικές πολέμου.
Όμως, στην πράξη αυτές οι εξελίξεις είναι τακτικές και όχι στρατηγικές και πολλές από αυτές τις πρωτοβουλίες έχουν κάνει ελάχιστη πρόοδο. Η πρόσφατη έντονη ρητορική είναι παραπλανητική. Για τη μεγαλύτερη περίοδο των τελευταίων δύο δεκαετιών οι Ιάπωνες συντηρητικοί ζητούσαν την τροποποίηση του συντάγματος, καθώς και την ενίσχυση του ρόλου των SDF. Ωστόσο, με την εξαίρεση λίγων σταδιακών βελτιώσεων, οι SDF εξακολουθούν να λειτουργούν υπό ασφυκτικούς περιορισμούς κατά τη διάρκεια ειρηνευτικών αποστολών στο εξωτερικό.
Τα ιαπωνικά στρατεύματα στο εξωτερικό δεν επιτρέπεται να υπερασπιστούν τον εαυτός τους – ή άλλα φιλικά στρατεύματα - εκτός και αν δέχονται άμεση επίθεση. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό της ανάπτυξης των ιαπωνικών στρατευμάτων στο Νότιο Σουδάν: οι επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών συμφώνησαν ότι αν προκύψουν εχθροπραξίες οι Ιάπωνες στρατιώτες θα πρέπει να προστατεύονται από άλλες ειρηνευτικές δυνάμεις - στην προκειμένη περίπτωση από το στρατό της Ρουάντα.
Το γεγονός ότι τα άρτια εκπαιδευμένα και εξοπλισμένα στρατεύματα μίας από τις πλουσιότερες και πλέον τεχνολογικά προηγμένες χώρες αναγκάστηκαν να βασίζονται σε στρατιώτες αμφιβόλου κατάρτισης μιας υποανάπτυκτης χώρας, θα πρέπει να είναι αιτία συναγερμού. Ωστόσο, σχεδόν κανείς στο ιαπωνικό κοινοβούλιο δεν πήρε θέση.
Αντ’ αυτού οι πολιτικοί εντυπωσιασμοί αποπροσανατολίζουν τις πολιτικές και δημόσιες συζητήσεις. Η συνέχιση της διαμάχης για την αεροπορική βάση Futenma στην Οκινάουα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Πριν από δεκαέξι χρόνια, το Τόκιο και η Ουάσιγκτον συμφώνησαν να μεταφέρουν το μικρό αεροδρόμιο μακριά από την πολυκοσμία της πόλης του Ginowan. Από τότε οι Ιάπωνες αξιωματούχοι ασχολούνται με θέματα όπως το μέγεθος και το σχήμα των διαδρόμων την προτεινόμενη τοποθεσία για την μεταφορά των εγκαταστάσεων, οι οποίες δεν έχουν ακόμα κατασκευαστεί, ούτε καν εγκριθεί. Η Futenma παίζει μικρό ρόλο στη συνολική άμυνα της Ιαπωνίας.
Κατά κύριο λόγο, τη βάση τη χρησιμοποιούν οι αμερικανοί πεζοναύτες για να εκπαιδευτούν με μερικές δεκάδες οχήματα και πολεμικά ελικόπτερα και για να υποστηρίξουν μια μικρή μονάδα εκστρατείας. Η σημασία της υστερεί σε σύγκριση με τις μεγάλες αεροπορικές βάσεις των ΗΠΑ στην Καντένα και την Μισάουα ή τη βάση του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού στη Γιοκοσούκα.
Το ζήτημα της Futenma, σύμφωνα με έναν πρώην διαπραγματευτή των ΗΠΑ είναι «ψίχουλα» σε σχέση με άλλα πιεστικά θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η Ιαπωνία. Παρά τις νέες εντάσεις στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας, λίγοι πολιτικοί έχουν δείξει κάποια αίσθηση επείγοντος για την πολύ αργή εφαρμογή της «δυναμικής άμυνας» και την έλλειψη πειστικής στρατηγικής εθνικής ασφάλειας.
Αντίθετα, ασχολούνται με μικρότερης σημασίας θέματα που τους ανησυχούν, όπως με το θέμα της Futenma, με την απόφαση της Ουάσινγκτον να τοποθετήσει το αεροσκάφος MV-22 Osprey στην Οκινάουα και με τίτλους στα ΜΜΕ όπως για το συμβάν του 2010, όπου ένας Κινέζος καπετάνιος εμβόλισε ιαπωνικό σκάφος του Λιμενικού Σώματος.
Όταν ο πρώην πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε αναβάθμισε την Υπηρεσία Άμυνας σε Υπουργείο πριν πέντε χρόνια, υπήρχε η ελπίδα ότι το Τόκιο τελικά θα δώσει στην εθνική ασφάλεια την προσοχή που χρειάζεται. Αλλά, μετά από αυτή την αναβάθμιση, ο πρώτος υπουργός άμυνας Fumio Kyuma απολύθηκε μετά από έξι μήνες, αφού παγιδεύτηκε με μια λεκτική γκάφα σχετικά με το βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Οι αμέσως επόμενοι διάδοχοί του αποδείχτηκαν πιο έξυπνοι, αλλά οι περισσότεροι παρέμειναν μόνο για ένα χρόνο, λόγω της κακής συνήθειας της χώρας να «ξεπετά» ετησίως τους ηγέτες της. Με πρωθυπουργούς να έρχονται και να φεύγουν κάθε χρόνο, η Ιαπωνία δεν ήταν σε θέση να διατηρήσει μια σταθερή συζήτηση για την άμυνα.
Πριν από το διορισμό του Σατόσι Μοριμότο, ενός από τους κορυφαίους εμπειρογνώμονες της ιαπωνικής ασφάλειας, ο σημερινός πρωθυπουργός αξιοποίησε δύο ανίδεους νομοθέτες στη θέση του υπουργού Άμυνας - ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης προσοχής στα κομματικά ζητήματα σε αντίθεση με μια ικανή προοπτική ή ένα όραμα. Ο πρώτος, ο Γιασούο Ιτσικάουα παραδέχτηκε δημόσια ότι ήταν άπειρος και υπό ειδίκευση. Όταν, χωρίς να εκπλαγεί κανείς, αναστάτωσε τα πράγματα, αντικαταστάθηκε γρήγορα από τον Ναόκι Τανάκα, γαμπρό του χρηματιστή Κακουέι Τανάκα, που είχε πολιτική επιρροή. Ο Τανάκα φάνηκε ακόμα πιο ανίδεος όσον αφορά τις πτυχές της πολιτικής για την άμυνα και έφυγε, επίσης, σύντομα.
Οι αρχικές επιλογές του Νόντα μπορεί να ήταν κάτω του μετρίου, όμως το LDP, το οποίο ισχυρίζεται ότι είναι πιο ευαισθητοποιημένο στα θέματα της άμυνας από τα αντίπαλα κόμματα, μόνο επιδεινώνει την κατάσταση. Κατά τη διάρκεια της θητείας του Τανάκα, οι πολιτικοί του LDP επικεντρώθηκαν στο να τον ταπεινώνουν στις κοινοβουλευτικές συνεδριάσεις αντί να βοηθήσουν να σχηματιστεί μια εποικοδομητική συζήτηση σχετικά με την ασφάλεια της Ιαπωνίας. Ο νυν υπουργός Άμυνας, Μοριμότο, διαθέτει την απαραίτητη τεχνογνωσία, αλλά η αντιπολίτευση και τα ΜΜΕ συνεχίζουν τις συνήθεις αντιπαραγωγικές επικρίσεις τους - υποστηρίζοντας ότι είναι ακατάλληλος λόγω του πολιτικού υπόβαθρού του, παρόλο που οι προηγούμενες κυβερνήσεις του LDP είχαν διορίσει πολίτες σε θέσεις - «κλειδιά» του υπουργικού συμβουλίου, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Εξωτερικών.
Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα ο ιαπωνικός λαός φαίνεται μουδιασμένος μπροστά στο γεγονός ότι περιβάλλεται από τα πυρηνικά κράτη της Ρωσίας, της Κίνας και της Βόρειας Κορέας - οι δυο τελευταίες δεν έχουν ξεκάθαρες προθέσεις. Αναμφισβήτητα η Ιαπωνία αντιμετωπίζει μία από τις πιο επισφαλείς γεωπολιτικές καταστάσεις. Ωστόσο, οι πολίτες φαίνονται αρκετά απαθείς σε αυτές τις πιθανές απειλές. Όταν η Βόρεια Κορέα δοκίμασε ένα βαλλιστικό πύραυλο το 2009, το κοινό αρχικά είχε «πετρώσει», αλλά γρήγορα έχασε το ενδιαφέρον του. Εκείνη την εποχή ο πρώην επικεφαλής της άμυνας Shigeru Ishiba εξέφρασε τη βαθειά του ανησυχία για το ότι τόσο το κοινό όσο και οι πολιτικοί είχαν συνηθίσει αυτές τις απειλές, δείχνοντας σημάδια «κόπωσης της Βόρειας Κορέας».
Καθώς η Ιαπωνία παραμένει κουρασμένη και δεν δείχνει προσοχή, όλο και περισσότεροι ισχυροί αντίπαλοι καθορίζουν την ατζέντα ασφαλείας στην Ασία. Η Κίνα και η Ρωσία έχουν ξεκινήσει ένα σαφές και συνεπές σχέδιο για να επεκτείνουν την επιρροή τους. Η Μόσχα, που ανακάμπτει μετά το λήθαργο του Ψυχρού Πολέμου θέλει να αποκαταστήσει τον έλεγχο πάνω από τη Θάλασσα του Okhotsk και τα ύδατα γύρω από τη βόρεια Ιαπωνία, ώστε να επιτραπεί στα πλοία της η ελεύθερη πρόσβαση στον Ειρηνικό Ωκεανό. Για την υποστήριξη αυτού του στόχου της, η Ρωσία ανακοίνωσε τα σχέδιά της για ενίσχυση της άμυνας των βόρειων εδαφών με πυραύλους κατά στόχων επιφανείας και χερσαία στρατεύματα, αύξηση των περιπολιών στη θάλασσα και τον αέρα της περιοχής, καθώς και την ανανέωση του στόλου του Ειρηνικού.
Τα νέα ρωσικά πυρηνικά υποβρύχια κλάσης Borei–οπλισμένα με πολλαπλές κεφαλές βαλλιστικών πυραύλων – θα ελλιμενίζονται στην ανακαινισμένη βάση υποβρυχίων Vilyuchinsk στη χερσόνησο Καμτσάτκα, βορειανατολικά της Ιαπωνίας. Δύο ανακαινισμένα πολεμικά πλοία από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, το πυρηνικό καταδρομικό Ναύαρχος Nakhimov και το καταδρομικό πυραύλων Στρατάρχης Ustinov, θα μετακινηθούν σε άλλη βάση της Άπω Ανατολής, στο Βλαδιβοστόκ. Και έχει προγραμματιστεί να εγκατασταθούν νέα ρωσικά άρματα μάχης, μαχητικά ελικόπτερα, πύραυλοι κατά στόχων επιφανείας και αντιαεροπορικά βλήματα στις νότιες νήσους Κουρίλες, τις οποίες οι Ιάπωνες θεωρούν ως δική τους επικράτεια.
Στη συνέχεια, βέβαια, υπάρχει η Κίνα, η οποία έχει ενισχύσει τις ετήσιες αμυντικές δαπάνες με διψήφια ποσοστά και έχει εντείνει τις εδαφικές διεκδικήσεις της στην Νότια και Ανατολική Θάλασσα της Κίνας. Εκτός από την πρόσφατη ανάπτυξη του πρώτου αεροπλανοφόρου του, Liaoning, το Πεκίνο εξελίσσει έναν μεγάλου βεληνεκούς πύραυλο κατά στόχων επιφανείας (ASBM) με στόχο αεροπλανοφόρα των ΗΠΑ. Ο ASBM είναι ο πρώτος στο είδος του και ναυτικοί αναλυτές, όπως ο Άντριου Σ. Έρικσον της Ναυτικής Σχολής Πολέμου των ΗΠΑ, φοβούνται ότι θα οδηγήσει στην ανατροπή του παιχνιδιού. Ο πύραυλος απειλεί να απωθήσει τις αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις των ΗΠΑ από τον δυτικό Ειρηνικό και να αναγκάσει τους Ιάπωνες να περιοριστούν στα εδάφη τους.
Οι εξελίξεις αυτές θα επηρεάσουν πιθανότατα, τις σχέσεις ΗΠΑ - Ιαπωνίας. Μέχρι πρόσφατα, οι ΗΠΑ ήταν ικανοποιημένες με την Ιαπωνία να παίζει έναν εφεδρικό ρόλο στην περιοχή: παρέχοντας βάσεις και ειδικευόμενη σε βασικούς τομείς, όπως η αναγνώριση και οι υποβρύχιες περιπολίες. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, όμως, καθώς οι ΗΠΑ μετατοπίζουν τις δυνάμεις προς τον Ειρηνικό και αρχίζουν να υλοποιούν το νέο τους δόγμα για τη Μάχη Θάλασσας και Αέρα, με σκοπό να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες δυνάμεις της Κίνας. Το εκκολαπτόμενο δόγμα επιδιώκει να συνδυάσει τα πλοία, τα αεροσκάφη, τους πυραύλους και τους δορυφόρους για να επιχειρούν με μεγάλη ακρίβεια σε μεγάλες αποστάσεις και να ξαναπάρουν τον εναέριο χώρο και τα ύδατα που ενδέχεται να ελέγχονται από τους Κινέζους. Όλα αυτά θα μπορούσαν να απαιτήσουν αυξημένη συνεργασία με τις ιαπωνικές δυνάμεις και κοινή χρήση των συστοιχιών πυραύλων, της εναέριας άμυνας, του πολέμου ηλεκτρονικής τεχνολογίας και άλλων δυνατοτήτων.
Με την αυξανόμενη τόλμη της Κίνας, η στροφή της Ουάσιγκτον στον Ειρηνικό ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη στην περιοχή και η στενή συμμαχία της Ιαπωνίας με τις ΗΠΑ φαίνεται ολοένα και πιο έξυπνη επιλογή. Την ίδια στιγμή, το Τόκιο πρέπει να εξετάσει το πλήρες φάσμα των πιθανών σεναρίων και των διλημμάτων ασφαλείας που μπορεί να αντιμετωπίσει σύντομα. Τι θα συμβεί αν οι ΗΠΑ και η Κίνα έρθουν σε σύγκρουση; Θα μπορούσε η Ιαπωνία να έχει την ευελιξία να ακολουθήσει αυτόνομη πορεία και να εξαρτάται λιγότερο από την ομπρέλα της άμυνας των ΗΠΑ; Δυστυχώς, αυτές οι ερωτήσεις έχουν μείνει σε μεγάλο βαθμό αναπάντητες.
Για να προσαρμοστεί στις νέες πραγματικότητες της τοπικής και της παγκόσμιας ασφάλειας, το Τόκιο πρέπει να επανεξετάσει το Σύνταγμά του, όσο δύσκολο και αν αυτό μπορεί να αποδειχθεί. Η συνταγματική αναθεώρηση απαιτεί τα δύο τρίτα των ψήφων και από τα δύο κόμματα του Κοινοβουλίου, καθώς επίσης ένα εθνικό δημοψήφισμα. Αλλά πριν από αυτό, η Ιαπωνία πρέπει να περάσει ένα νόμο για να διεξαγάγει εθνικό δημοψήφισμα. Και σύμφωνα με μία δημοσκόπηση που διενέργησε η φιλελεύθερη εφημερίδα Ασάχι Σιμπούν τον Απρίλιο, το 55% των ερωτηθέντων δεν θέλουν να τροποποιηθεί το άρθρο 9 του συντάγματος – η βάση του Ιαπωνικού ειρηνισμού. Ως αποτέλεσμα, το Τόκιο πρέπει να αντιμετωπίζει το νομοθετικό κώλυμα με το να περνάει έναν νόμο ειδικών προβλέψεων κάθε φορά που θέλει να στείλει τις Ιαπωνικές Δυνάμεις Αυτοάμυνας (SDF) στο εξωτερικό, κάτι που εμποδίζει τις προσπάθειες να παίξει έναν πιο ενεργό ρόλο στην παγκόσμια ασφάλεια.
Όλο αυτό είναι κρίμα, δεδομένου ότι ο Νόντα πραγματικά δείχνει να έχει κάποιου είδους όραμα για το μέλλον της Ιαπωνίας. Τον τελευταίο χρόνο επέλεξε να απευθύνει μία από τις κυριότερες ομιλίες του ως πρωθυπουργός, στην αεροπορική βάση Hyakuri, όπου μίλησε συγκινητικά για τις ηρωικές προσπάθειες των Ιαπωνικών Δυνάμεων Αυτοάμυνας (SDF) σχετικά με το σεισμό, το τσουνάμι και την πυρηνική καταστροφή. Επίσης, προειδοποίησε για τις αυξανόμενες στρατιωτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ιαπωνία.
Η ομιλία του πρωθυπουργού αποτέλεσε αξιοσημείωτη αποστασιοποίηση από το παρελθόν και λόγω των αφειδών επαίνων του στο ιαπωνικό στράτευμα και λόγω της ρητής δήλωσής του ότι οι Ιαπωνικές Δυνάμεις Αυτοάμυνας (SDF) δεν είναι απλά μία υπηρεσία ανακούφισης του πληθυσμού από καταστροφές, αλλά μία πολεμική δύναμη που πρέπει να προετοιμαστεί για τις αυξανόμενες στρατιωτικές προκλήσεις. Αλίμονο, η ομιλία έτυχε λίγης προσοχής έξω από το Hyakuri. Με αυτή την έννοια, η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της Ιαπωνίας είναι ο ίδιος της ο εαυτός.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
