Η αυθαιρεσία της καθημερινότητας
Tου Νικου Κωνστανταρα
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Η χώρα μας αντιμετωπίζει πολλές και μεγάλες πληγές, οι οποίες, με τα χρόνια, μας έφεραν στο σημείο της χρεοκοπίας, της απαξίας και της ανασφάλειας.
Αλλά όσο μεγάλα και αν είναι τα προβλήματα που πηγάζουν από τη διαφθορά και την ανεπάρκεια στην πολιτική και στον κρατικό μηχανισμό, από το χάος στον δημόσιο τομέα, από την έλλειψη εθνικού σχεδιασμού, από τη φοροδιαφυγή και την αυθαίρετη δόμηση, από τις επιταγές των δανειστών, πολλά προβλήματα γεννώνται από την καθημερινή μας συμπεριφορά - όταν ανεχόμαστε την αυθαιρεσία ως φυσική κατάσταση.
Ετσι, ενώ απαιτούμε «κράτος» - δηλαδή ένα σύστημα θεσμών που θα μας παρέχει υπηρεσίες και θα μας προστατεύει - συχνά αυτοσχεδιάζουμε και αυθαιρετούμε σε βάρος του διπλανού, της κοινωνίας και του εαυτού μας. Η ποιότητα ζωής κρίνεται όχι μόνο από τα μεγάλα ζητήματα αλλά και από αμέτρητα μικρά.
Εντυπωσιακή εικόνα αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς «χαμηλού επιπέδου» βλέπουμε στις λεωφορειολωρίδες της Αθήνας. Ενώ τα περισσότερα αυτοκίνητα, φορτηγά και ταξί βρίσκονται σφηνωμένα στις κανονικές λωρίδες κυκλοφορίας, αρκετά βρίσκονται στις λεωφορειολωρίδες ώστε να φρακάρουν και αυτές, εμποδίζοντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς να πετύχουν καλύτερους χρόνους. Λίγοι εγωιστές οδηγοί εμποδίζουν εκατοντάδες ανθρώπους που βρίσκονται σε λεωφορεία και τρόλεϊ, ή περιμένουν σε στάσεις. Προφανώς το θεωρούμε φυσικό, επειδή δεν τους εμποδίζει ούτε η συνείδησή τους, ούτε άλλοι οδηγοί τους καταγγέλλουν, αλλά, πολύ χειρότερα, δεν τους τιμωρεί κανείς. Εάν οι αστυνομικοί που βρίσκονται σε διασταυρώσεις, ή σε περιπολίες, έγραφαν κάθε παραβάτη, σε λίγες μέρες οι λωρίδες των ΜΜΜ θα άνοιγαν, τα λεωφορεία θα πετύχαιναν πολύ καλύτερους χρόνους και ίσως θα κέρδιζαν την εμπιστοσύνη περισσότερων πολιτών – με αποτέλεσμα καλύτερες συγκοινωνίες, λιγότερη κίνηση και λιγότερα έξοδα για τους πολίτες.
Αυτό είναι το μοντέλο της επίδειξης αδιαφορίας σε βάρος των άλλων – από την οδική συμπεριφορά στη διαφθορά. Ολο και περισσότεροι οδηγοί παραβιάζουν σηματοδότες, σήματα και μονόδρομους· μηχανάκια τρέχουν σε πεζόδρομους και πάρκα· παρανόμως σταθμευμένα οχήματα καταλαμβάνουν πεζοδρόμια, διαβάσεις πεζών και λωρίδες κυκλοφορίας· στην επαρχία, αυτοί που ζουν μονίμως στα χωριά συχνά «προκόβουν» σε βάρος της περιουσίας των απόντων συγχωριανών τους. Από τη μία, η αναισθησία του παραβάτη, από την άλλη, η αδιαφορία των αρχών. Σε όλες τις περιπτώσεις, πολίτες λειτουργούν σαν να μην είναι μέρος μιας συντεταγμένης πολιτείας, σαν να μην έχουν ευθύνες προς τους συμπολίτες τους. Πολλοί συμμορφώνονται μόνο όταν φοβούνται ότι θα τιμωρηθούν, όχι επειδή πιστεύουν στη διαφορά μεταξύ της σωστής και της λάθους συμπεριφοράς. Ο μόνος τρόπος να μάθουν είναι να βλέπουν τους νόμους να εφαρμόζονται σε όλους και σε κάθε περίπτωση. Αλλιώς, το αντίθετο συμβαίνει: όταν βλέπεις τους παραβάτες να περνούν αμέριμνοι, ενώ εσύ παραμένεις κολλημένος στον νόμιμο δρόμο, κάποια στιγμή τους ακολουθείς και εσύ.
Η ανοχή στη «μικρή παραβατικότητα» δεν οδηγεί απευθείας σε σοβαρότερες παραβάσεις και εγκλήματα. Αλλά είναι μέρος του μεγάλου προβλήματος – της έλλειψης πίστης στην ιδέα ότι οι πολίτες είναι ίσοι, με ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις. Οταν εδραιώνεται η αντίληψη ότι «οι άλλοι» τα κάνουν και κανείς δεν τιμωρείται, υποσκάπτεται η έννοια της κοινωνίας που βασίζεται σε νόμους και θεσμούς. Οταν, όπως αυτό τον καιρό, αμφισβητούνται η ικανότητα, η ηθική ακεραιότητα αλλά και το ενδιαφέρον των ηγετών για τους πολίτες, τότε ελευθερώνονται δύο αντίρροπες δυνάμεις· αφενός, ενισχύεται το πνεύμα αναρχίας και αυθαιρεσίας όσων πιστεύουν ότι έχουν τα εφόδια να επιβληθούν στους άλλους· αφετέρου, οι πιο ανασφαλείς αναζητούν την προστασία αυτών που υπόσχονται ασφάλεια με αντάλλαγμα την υπακοή. Και στις δύο περιπτώσεις, δοκιμάζεται σκληρά η δημοκρατία – η οποία βασίζεται στην ειρηνική συνύπαρξη όλων των μελών της κοινωνίας.
Η περιπέτεια που ζούμε μας έδειξε ότι η έλλειψη δικαιοσύνης και η ανασφάλεια που πηγάζει από τη λειψή λειτουργία των θεσμών έσπρωξαν τη χώρα να φθάσει στο χείλος του γκρεμού. Ενώ οι πολιτικοί διαπληκτίζονται για θέματα κορυφαία και δευτερεύοντα, ενώ οι κρατικοί μηχανισμοί αγκομαχούν να αντεπεξέλθουν στις νέες μας ανάγκες, εμείς οι πολίτες θα μπορούσαμε να τους δείξουμε τον δρόμο όχι μόνο με τις θυσίες μας αλλά με την επίδειξη σεβασμού προς τον δημόσιο χώρο και προς τους συμπολίτες μας.
