Η ηλεκτρονική ψήφος, οι ΗΠΑ και η Ελλάδα
Του Ανδρέα Δρυμιώτη
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Στα σχεδόν τριάντα χρόνια που είχα την ευθύνη για τη συγκέντρωση και μετάδοση των αποτελεσμάτων όλων των εκλογών στην Ελλάδα, και για ένα διάστημα στην Κύπρο, η πλέον συνηθισμένη ερώτηση που αντιμετώπιζα ήταν: «Πότε θα εφαρμοστεί στην Ελλάδα η ηλεκτρονική ψηφοφορία»;
Η άμεση και αβίαστη απάντηση είναι: «Θα περάσουν πολλά χρόνια για να αποδεχτούν οι πολιτικοί μας αλλά και οι πολίτες την ηλεκτρονική ψηφοφορία στις εκλογές».
Οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τελείωσαν και όλοι γνωρίζουμε το αποτέλεσμα. Παρά τη σημαντική διαφορά των εκλεκτόρων που εξασφάλισε ο Μπαράκ Ομπάμα (332/206), η διαφορά σε πλήθος ψήφων ήταν σχετικά μικρή, μόλις 0,7%. Εντούτοις, ο χαμένος Μιτ Ρόμνεϊ συνεχάρη τον Ομπάμα αμέσως μετά τη ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, χωρίς επιφυλάξεις και αστερίσκους.
Κάνω αυτήν την επισήμανση γιατί στην ηλεκτρονική ψηφοφορία υπήρξαν παρατράγουδα, που είμαι βέβαιος ότι εδώ στην Ελλάδα θα είχαν ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων.
Σταχυολογώ μερικά από τα προβλήματα τα οποία αναφέρθηκαν στον Τύπο, για να πάρουμε μια ιδέα πώς αντιμετωπίζεται η ηλεκτρονική ψηφοφορία σε μια πολιτισμένη χώρα.
Στην Pennsylvania ένας ψηφοφόρος τράβηξε βίντεο όπου φαινόταν ολοκάθαρα ότι ενώ ψήφισε Ομπάμα η ψήφος του κατέληξε στον Ρόμνεϊ! Ποια ήταν η αντίδραση; Απέσυραν για λίγο τη μηχανή, τη ρύθμισαν ξανά και η ψηφοφορία συνεχίστηκε κανονικά. Υπήρχαν αναφορές ότι το ανάποδο συνέβη στην πολιτεία της Νότιας Καρολίνας καθώς και στη Βιρτζίνια.
Η πρόεδρος του Verified Voting Foundation (οργάνωση για την πιστοποίηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας), κ. Πάμελα Σμιθ (Pamela Smith), ανέφερε ότι μόνο στη Βιρτζίνια είχαν 100 έως 200 αναφορές για προβλήματα στην ηλεκτρονική ψηφοφορία! Επίσης, στο Ουισκόνσιν (οριακά διεκδικούμενη πολιτεία) υπήρχαν αναφορές για δυσλειτουργία των μηχανών. Η ίδια ανέφερε ότι «τα πλέον ανησυχητικά περιστατικά έγιναν στο Οχάιο» (επίσης οριακά διεκδικούμενη, αλλά εξαιρετικά κρίσιμη πολιτεία), όπου οι ψηφοφόροι κατήγγειλαν ότι «υπάλληλοι της εκλογικής διαδικασίας ψήφιζαν γι’ αυτούς πριν οι ψηφοφόροι ετοιμαστούν». «Σε μερικές περιπτώσεις οι οπτικοί αναγνώστες έδειχναν λάθος, αλλά οι υπάλληλοι προωθούσαν την ψήφο, χωρίς να δώσουν τη δυνατότητα στον ψηφοφόρο να τη διορθώσει».
Εκτός από ορισμένα προβλήματα δυσλειτουργίας, οι ψηφοφόροι σε μερικές πολιτείες, μεταξύ των οποίων οι ιδιαίτερα κρίσιμες Φλόριντα και Νιου Χάμσαϊρ, αντιμετώπισαν τεράστιες ουρές και καθυστερήσεις που μερικές φορές έφθαναν τις τέσσερις ώρες. Στη Βιρτζίνια, οι ψηφοφόροι σχημάτιζαν ουρές μιάμιση ώρα μετά το επίσημο κλείσιμο της κάλπης.
Θα μπορούσα να αναφέρω και άλλα παραδείγματα, αλλά πιστεύω ότι τα παραπάνω είναι ενδεικτικά για το πώς αντιμετωπίζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, για την εκλογή του ισχυρότερου ανθρώπου στον πλανήτη. Αφήνω τη φαντασία σας να οργιάσει για το πώς θα αντιδρούσαμε εδώ στην Ελλάδα σε παρόμοιες περιπτώσεις. Ειδικά το βίντεο του ψηφοφόρου, όπου η μηχανή του άλλαζε την ψήφο, θα έπαιζε συνέχεια σε όλα τα κανάλια. Για το αν θα υπήρχε αμφισβήτηση για το αποτέλεσμα, με διαφορά μάλιστα μόλις 0,7%, ούτε συζήτηση. Θα ξαναμετρούσαμε (και πιθανόν θα ξαναψηφίζαμε) μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία.
Γιατί, λοιπόν δεν υπάρχει καμία τέτοια αντίδραση σε μια τόσο κρίσιμη εκλογή, όπως είναι η εκλογή του πλανητάρχη; Η εξήγηση είναι πολύ απλή: Οι συμμετέχοντες, ψηφοφόροι και υποψήφιοι, έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στο σύστημα. Εχουν επίσης αποδεχθεί ότι με την ηλεκτρονική ψηφοφορία υπεισέρχονται λάθη, τα οποία όμως είναι τυχαία και αλληλοεξουδετερώνονται.
Από την πρώτη εφαρμογή διαπιστώθηκε ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν λάθη στη μηχανική/ηλεκτρονική ψηφοφορία. Τα λάθη διερευνήθηκαν και αφού διαπιστώθηκε ότι είναι τυχαία και δεν είναι συστηματικά, όλοι οι εμπλεκόμενοι δέχονται χωρίς αμφισβήτηση το σύστημα.
Φλόριντα, 2000
Δεν ισχυρίζομαι ότι αυτός ο πολιτικός πολιτισμός γεννήθηκε από τη μία μέρα στην άλλη. Υπήρξαν στην αρχή πολλές αμφισβητήσεις, αλλά πάντοτε μέσα σε λογικά πλαίσια και χωρίς υπερβολές και εξαλλοσύνες. Μάλιστα στις 29 Ιουλίου 1985, οι New York Times έγραφαν: «Το πρόγραμμα του ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιήθηκε για την καταμέτρηση περισσότερων από το ένα τρίτο των ψήφων στις προεδρικές εκλογές του προηγούμενου χρόνου, είναι εξαιρετικά ευάλωτο σε χειραγώγηση (manipulation) και απάτη (fraud) σύμφωνα με τη μαρτυρία ειδικών, σε δικαστικές διαμάχες όπου αμφισβητήθηκαν τα αποτελέσματα για τις τοπικές αλλά και για τις εκλογές του Κογκρέσου σε τρεις πολιτείες».
Είναι γεγονός ότι η αμιγώς ηλεκτρονική ψηφοφορία δεν επιδέχεται οποιαδήποτε επιβεβαίωση εκ των υστέρων. Εφόσον η ψήφος είναι μυστική και δεν καταγράφεται, τότε δεν είναι δυνατόν εκ των υστέρων να «μετρήσουμε» τα ψηφοδέλτια για επιβεβαίωση. Ο, τι καταγράφηκε ηλεκτρονικά (σωστό ή λάθος) θεωρείται και τελικό. Ετσι λειτουργούν οι περισσότερες μηχανές στις ΗΠΑ. Είναι άμεσης καταγραφής DRE (Direct Recording Electronic voting), οι οποίες καταγράφουν την ψήφο στη μνήμη χωρίς κανένα άλλο ίχνος σε χαρτί. Η πρακτική όμως αυτή άλλαξε μετά τις περίφημες προεδρικές εκλογές του 2000 στη Φλόριντα, με υποψηφίους τότε τον Τζορτζ Μπους Νεότερο και τον τότε αντιπρόεδρο Αλ Γκορ.
Υπενθυμίζω ότι στις προεδρικές εκλογές του 2000, συνέβησαν σημεία και τέρατα στην καταμέτρηση των ψήφων της Φλόριντα, όπου κυβερνήτης ήταν ο αδελφός του υποψηφίου προέδρου Τζορτζ Μπους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελική διαφορά ψήφων στη Φλόριντα ήταν μόνο 537 ψήφοι υπέρ του Μπους, ο δε Αλ Γκορ πήρε 0,5% περισσότερες ψήφους στο σύνολο των ΗΠΑ. Το ανώτατο δικαστήριο, στις 12 Δεκεμβρίου του 2000, με ψήφους 7 - 2 έκρινε ότι νέα καταμέτρηση των ψήφων στη Φλόριντα είναι αντισυνταγματική και ότι ισχύει η αρχική καταμέτρηση. Λόγω, όμως, του θορύβου που δημιουργήθηκε αποφάσισαν να συστήσουν μια ειδική ομάδα εργασίας με αντικείμενο να προτείνει ουσιαστικές βελτιώσεις στην ηλεκτρονική ψηφοφορία, πράγμα που έγινε, και πολλές από τις βελτιώσεις αυτές εφαρμόστηκαν στις επόμενες εκλογές.
Στην Ινδία η μεγαλύτερη εφαρμογή
Μετά τις πολυσυζητημένες, αμφιλεγόμενες εκλογές του 2000, η αμερικανική κυβέρνηση, στο πλαίσιο των εισηγήσεων της ομάδας, ξόδεψε περισσότερα από 4 δισεκατομμύρια δολάρια για τον εκσυγχρονισμό της ψηφοφορίας.
Η σημαντικότερη αλλαγή αφορά την προσθήκη του χαρτιού στη διαδικασία. Δηλαδή, ναι μεν κάποιος ψηφίζει ηλεκτρονικά και η ψήφος μετράται ηλεκτρονικά, αλλά ταυτόχρονα παράγεται και αντίγραφο σε χαρτί, ώστε σε περίπτωση αμφισβήτησης να μετρηθούν τα χάρτινα ψηφοδέλτια για επιβεβαίωση.
Τέτοιες μηχανές χρησιμοποιήθηκαν το 2012, σε τριάντα δύο πολιτείες και πιστεύω ότι στο μέλλον θα χρησιμοποιηθούν παντού, γιατί η ψηφοφορία επιδέχεται επιβεβαίωση εκ των υστέρων.
Αυτά όμως δεν συμβαίνουν μόνο στον δυτικό κόσμο. Η μεγαλύτερη εφαρμογή ηλεκτρονικής ψηφοφορίας έγινε στην Ινδία το 2004, όπου 380 εκατομμύρια άνθρωποι ψήφισαν πατώντας απλώς κουμπιά. Αναφέρω μερικά μόνο από τα περιστατικά που συνέβησαν. Οπαδοί κάποιου κόμματος με την απειλή ότι υπάρχει βόμβα κατάφεραν να εκκενώσουν μερικά εκλογικά κέντρα την ώρα της ψηφοφορίας και να χρησιμοποιήσουν την ηλεκτρονική κάρτα για να ψηφίσουν πολλές φορές όποιον επιθυμούσαν.
Σε μια άλλη περίπτωση, ψηφοφόρος κατάφερε να ψηφίσει πενήντα (!) φορές τον υποψήφιο που ήθελε. Επιπροσθέτως, αναφέρθηκαν περιπτώσεις όπου κάποιοι ψηφοφόροι... σήκωσαν τα ηλεκτρονικά μηχανήματα, τα μετέφεραν αλλού και τα επέστρεψαν με πιθανότατα αλλοιωμένη ψηφοφορία. Η κυβέρνηση της Ινδίας υποχρεώθηκε να επαναλάβει την ψηφοφορία σε 1.879 εκλογικά κέντρα! Το πλέον σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι μηχανές κατασκευάζονται από κρατική εταιρεία, άρα η κυβέρνηση έχει τον απόλυτο έλεγχο του λογισμικού. Κανένας άλλος δεν είχε πρόσβαση στο λογισμικό, ώστε να πιστοποιήσει ότι όλα έγιναν όπως έπρεπε να γίνουν. Μπορείτε να φανταστείτε όλα τα παραπάνω να συμβαίνουν στην Ελλάδα και να γίνονται αποδεκτά;
Αν θέλουμε πραγματικά να κάνουμε κάποια πρόοδο στη χώρα μας, πρώτα πρέπει να εφαρμόσουμε δοκιμαστικά την ηλεκτρονική ψηφοφορία στις γενικές συνελεύσεις εισηγμένων εταιρειών ή συνδικαλιστικών οργάνων και στις εκλογές των επαγγελματικών σωματείων, και μετά να σκεφτούμε την ευρύτερη εφαρμογή στην πολύ λεπτή πολιτική ζωή μας.
Ειδικά για τις εισηγμένες, η σημερινή διαδικασία είναι εντελώς αναχρονιστική και, ομολογουμένως, οι ξένοι θεσμικοί (και μη) επενδυτές είναι αδύνατο να την καταλάβουν. Κάποιος που θέλει να ψηφίσει σε κάποια γενική συνέλευση, θα πρέπει να δεσμεύσει τις μετοχές του για να μπορέσει να ψηφίσει. Η δέσμευση αυτή του στερεί τη δυνατότητα να τις πουλήσει την περίοδο αυτή. Γι’ αυτό και οι ξένοι σπάνια μετέχουν στις γενικές συνελεύσεις των εισηγμένων. Στο εξωτερικό, η ψηφοφορία γίνεται μέσω του Διαδικτύου ή με επιστολική ψήφο, χωρίς δεσμεύσεις.
Αλλά θέλω να πάω ένα βήμα ακόμα. Ο ΣΕΠΕ (Σύνδεσμος Εταιρειών Πληροφορικής και Επικοινωνιών), δηλαδή το συνδικαλιστικό όργανο των εταιρειών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, ακόμα και σήμερα πραγματοποιεί τις εκλογές του με χαρτί, και ας προτρέπει το κράτος (και άλλους) να εκσυγχρονισθούν. Αυτό θυμίζει την ευαγγελική περικοπή: «Εάν το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται;», το οποίο σε ελεύθερη μετάφραση λέει: «Αν το αλάτι χάσει την αλμύρα του, σε τι θα χρησιμεύσει;».
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.
