Οθωμανικά φαντάσματα
Αυτοκρατορικές μνήμες στην Τουρκία και την Συρία
Ryan Gingeras
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Η στρατιωτική επέμβαση της Άγκυρας στην βόρεια Συρία στα τέλη Αυγούστου που ονομάστηκε επισήμως Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη, ήταν μια στιγμή ξεφαντώματος για πολλούς στον τουρκικό Τύπο.
Μια μεγάλη πλειοψηφία συντακτών, αρθρογράφων και παρουσιαστών στην τηλεόραση είδαν την προέλαση του τουρκικού στρατού ως μια αποφασιστική δήλωση της βούλησης του έθνους. Η εισβολή και η δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας στην Συρία πληροί δύο στόχους ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της χώρας [1]. Πρώτον, ανάγκασε το Ισλαμικό κράτος (ISIS) να υποχωρήσει μετά από χρόνια κατοχής σε πόλεις και χωριά κατά μήκος των νότιων συνόρων της Τουρκίας. Δεύτερον, και ίσως πιο σημαντικό, ήταν μια προσπάθεια να περιοριστεί η πιο ισχυρή κουρδική παράταξη της Συρίας, το Κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), σε περιοχές ανατολικά του ποταμού Ευφράτη. Από την πλευρά της Άγκυρας, τέτοιες κινήσεις θα βελτιώσουν όχι μόνο την τουρκική ασφάλεια, αλλά ήταν μια φυσική επέκταση της συνεχιζόμενης εκστρατείας της Άγκυρας εναντίον του Εργατικού Κόμματος των Κούρδων (ΡΚΚ), μια αυτονομιστική οργάνωση με έδρα στην Τουρκία. Παρά το γεγονός ότι το ΡΚΚ και το PYD αυτοπροσδιορίζονται ως διαφορετικές οργανώσεις, η τουρκική κυβέρνηση και οι περισσότεροι Τούρκοι σχολιαστές τις θεωρούν μια ενιαία τρομοκρατική ομάδα. Η δημιουργία ενός συριακού μετώπου, σύμφωνα με τα λόγια ενός Τούρκου αναλυτή [2], άνοιξε έτσι μια νέα φάση στον πόλεμο της χώρας κατά της τρομοκρατίας, μια φάση που καταδικάζει εξίσου τα «ρατσιστικά σχέδια» του ISIS, του ΡΚΚ, και του PYD «στα σκουπίδια της ιστορίας».
Ωστόσο, παρά την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, η Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη βασανίστηκε από πολιτικές και πρακτικές αμφιβολίες. Η εισβολή, υποστηρίζουν ορισμένοι [3], κατηύθυνε την προσοχή μακριά από τις όλο και πιο αυταρχικές τάσεις του προέδρου της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η Επιχείρηση έλαβε χώρα εν μέσω της συνεχιζόμενης προσπάθειας της Άγκυρας να εξαγνίσει την κυβέρνηση από τους υποστηρικτές του Fethullah Gulen [4], του κληρικού, κατοίκου Πενσυλβάνιας, τον οποίο ο Ερντογάν κατηγορεί για την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου [5]. Αυτές οι εκκαθαρίσεις έχουν θέσει, επίσης, σε αμφισβήτηση την ισχύ του στρατού -τους τελευταίους δύο μήνες, περί το 50% των υψηλόβαθμων αξιωματικών του στρατού έχουν συλληφθεί ή απαλλαγεί των καθηκόντων τους. Η μαζική εκκαθάριση του σώματος των αξιωματικών [6] έχει οδηγήσει σε αναφερόμενες ελλείψεις εκπαιδευμένων πιλότων, χωροφυλάκων, και άλλων αξιωματούχων της ασφάλειας σε ολόκληρη την χώρα.
Βάζοντας αυτές τις αμφιβολίες κατά μέρος, τόσο η κυβέρνηση όσο και οι κοινωνικοί υποστηρικτές της εισβολής έχουν επανειλημμένα αναφερθεί στην εθνική υπερηφάνεια. Ανάμεσα στις πιο ισχυρές εθνικιστικές ρητορικές φράσεις ήταν εκείνη της ιστορικής σχέσης της Τουρκίας με την Συρία, την οποία κυβερνούσε ως Οθωμανική Αυτοκρατορία για σχεδόν τέσσερις αιώνες. Το οθωμανικό παρελθόν έχει προσδώσει κάποια μικρή δικαιολογία για την τρέχουσα πολιτική της Άγκυρας στην Συρία, που θεωρείται από πολλούς Τούρκους λιγότερο ως εισβολή από όσο μια καλοπροαίρετη πράξη απελευθέρωσης. Αλλά η μυθολογία και ο ρομαντισμός αυτών των ιστορικών αναφορών καλύπτουν περισσότερα από όσα αποκαλύπτουν. Εκεί που οι Τούρκοι βλέπουν δυνητική υποστήριξη στα πρώην εδάφη τους και την αναβίωση του ένδοξου αυτοκρατορικού παρελθόντος τους, οι Κούρδοι και άλλοι στην βόρεια Συρία υιοθετούν μια αναμφισβήτητα αρνητική άποψη της οθωμανικής περιόδου. Η τάση των Τούρκων διαμορφωτών της κοινής γνώμης να υποτιμούν ή να παρερμηνεύουν τις τοπικές αντιλήψεις της εισβολής μπορεί έτσι να έχει επικίνδυνες συνέπειες, αυξάνοντας την πιθανότητα της υπερεπέκτασης και της διαιώνισης της βίας και της αστάθειας στο σύνολο της περιοχής.
ΤΟ ΞΙΦΟΣ ΤΗΣ MARJ DABIK
Η Άγκυρα δεν είχε πάντα την τάση να ερμηνεύει την περιφερειακή πολιτική μέσα από το πρίσμα του αυτοκρατορικού παρελθόντος της χώρας. Για μεγάλο μέρος του εικοστού αιώνα, οι Τούρκοι πολιτικοί πίστευαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μια διαβρωτική και οπισθοδρομική δύναμη στον καθορισμό της σχέσης της Τουρκίας με τους γείτονές της. Φλογεροί υποστηρικτές αυτής της κοσμοθεωρίας έτειναν να ερμηνεύσουν το παρελθόν με όρους της δικής τους κοσμικής εθνικιστικής ιδεολογίας, που απεικονίζει τους Άραβες, τους Τούρκους, και τους άλλους λαούς της αυτοκρατορίας ως εριστικούς και ανταγωνιστικούς, με τον καθένα να θέλει το δικό του έθνος-κράτος σε βάρος της κυβέρνησης του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη. Ειδικά κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η ανάλυση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στηριζόταν σε όρους ταιριαστούς με την εποχή. Η ψυχρή λογική των συλλογικών συμφερόντων και προτεραιοτήτων -κυρίως μεταξύ των οποίων το εμπόριο και η ασφάλεια- παρείχαν την βάση για την δέσμευση της Άγκυρας με τους λαούς και τα εδάφη στο κοντινό της εξωτερικό.
Ωστόσο, από την εποχή της κυριαρχίας του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν (ΑΚΡ) το 2002, οι αναλυτές έχουν τροποποιήσει σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιό τους επί της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Τα γραπτά του πρώτου υπουργού Εξωτερικών του Ερντογάν, Αχμέτ Νταβούτογλου, είχαν ιδιαίτερη επιρροή στην επανένταξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας [7] ως πρότυπο για την συμπεριφορά της Τουρκίας σε περιφερειακό επίπεδο. Η παλιά αυτοκρατορική τάξη, υποστήριξε ο Νταβούτογλου, αντιπροσώπευε μια χρυσή εποχή συνεργασίας και διασύνδεσης στην άμεση γειτονιά της Τουρκίας. Επιπλέον, ο ανεκτικός νομικός πολιτισμός και το κύρος της αυτοκρατορίας ως το πιο ισχυρό μουσουλμανικό κράτος στον κόσμο [8] βοήθησαν στην ειρηνική ενοποίηση των πολλών πολιτισμών και θρησκειών της περιοχής. Τα αισθήματα του Νταβούτογλου είχαν απήχηση στον Τύπο, και το ενδιαφέρον στην οθωμανική ιστορία είχε σημειώσει άνοδο στην ευρύτερη κοινωνία. Νέα βιβλία, ταινίες και τηλεοπτικές σειρές είχαν οδηγήσει πολλούς Τούρκους να βλέπουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, και κατ’ επέκταση και την Τουρκική Δημοκρατία, ως πηγή έμπνευσης και ηγεσίας μεταξύ των λαών της Μέσης Ανατολής.
Οι εγχώριοι σχολιαστές έκαναν, επομένως, μεγάλη χρήση του οθωμανικού παρελθόντος για την νομιμοποίηση της πρόσφατης παρέμβασης της Άγκυρας. Αρκετοί παρατηρητές [9] σημείωσαν ότι την ημέρα που η ξεκίνησε η Επιχείρηση στις 24 Αυγούστου, ήταν η 500η επέτειος της Μάχης της Marj Dabik, της οθωμανικής νίκης που μεταμόρφωσε την Συρία σε μια αυτοκρατορική επαρχία. Μεταξύ αυτών που προσχώρησαν στον χορό ήταν ο δημοφιλής ιστορικός Ilber Ortayli [10], ο οποίος υποστήριξε ότι η αρχική μάχη της Marj Dabik είχε οδηγήσει σε τετρακόσια χρόνια ειρήνης στην Συρία, όπου «οι άνθρωποι που μιλούσαν κάθε είδος γλώσσας ζούσαν σε αρμονία». Ο Ερντογάν επέμεινε ότι ο στόχος της εισβολής δεν είναι να αλλάξει τα σύνορα ή να επιδιώξει νεο-οθωμανικές εδαφικές αναθεωρήσεις. Παρ’ όλα αυτά, ισχυριζόμενος ότι τα τουρκικά στρατεύματα θα βοηθήσουν να έρθει η ελπίδα και η ειρήνη στην Συρία, ο πρόεδρος Ερντογάν δεν μπόρεσε παρά να βοηθήσει ένα ακροατήριο να θυμηθεί ότι το σύγχρονο κράτος της Συρίας, όπως και πολλοί στην περιοχή, είχαν προέλθει από την οθωμανική επαρχιακή διοίκηση. «Ναι», καυχήθηκε [11], «το κράτος μας, η κατανόησή μας για την διοίκηση είναι τόσο παλιά, είναι τόσο ισχυρά».
Οι επικριτές της εισβολής συνέστησαν προσοχή στον χειρισμό αυτού που ένας αρθρογράφος ονόμασε «το σπαθί της Marj Dabik» [12]. Η αυτο-συγχαρητήρια διάθεση μεγάλου τμήματος του τουρκικού Τύπου έχει αφήσει πολλά περιθώρια για συζήτηση επί των πρακτικών κινδύνων της εισβολής. Ακόμη λιγότερη προσοχή έχει δοθεί στις απόψεις εκείνων που ζουν στην βόρεια Συρία, που είναι κυρίως Κούρδοι. Με την κυβέρνηση να θεωρεί ταυτόσημες τις δραστηριότητες των Κούρδων της Συρίας με εκείνες της τρομοκρατικής οργάνωσης ΡΚΚ, οι περισσότεροι σχολιαστές είναι ικανοποιημένοι με το να απορρίπτουν την κουρδική αντίθεση στην εισβολή ως παράνομη. Η ανοιχτή υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών προς το PYD έχει οδηγήσει ορισμένους στον τουρκικό Τύπο ακόμη και να κάνουν παραλληλισμούς μεταξύ της τρέχουσας πολιτικής της Ουάσιγκτον και της πτώσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ibrahim Karagul, ο ηχηρός συντάκτης της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας Yeni Safak, έχει επανειλημμένα κατηγορήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι υπέθαλψαν το πραξικόπημα τον Ιούλιο, ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου για να επιφέρουν την διάλυση της Τουρκίας. Ο ίδιος υποστήριξε πρόσφατα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν το PYD, προκειμένου να εκτελέσει «το ευρύτερο σχέδιο εισβολής και σενάριο διχοτόμησης μετά το τέλος των Οθωμανών» [13]. Η στήριξη της Ουάσινγκτον στο PYD, με άλλα λόγια, είναι απλά ένα βήμα μιας πολύ μεγαλύτερης εκστρατείας για να διαλύσουν την Συρία και την Τουρκία.
ΣΚΕΛΕΤΟΙ ΣΤΗΝ ΝΤΟΥΛΑΠΑ
Αυτό που συχνά ξεχνιέται στη σύγχρονη ανάλυση της συριακής πολιτικής της Άγκυρας -ιδίως μεταξύ των ενθουσιωδών υποστηρικτών- είναι η κατανόηση της ανάγνωσης της ιστορίας από το ίδιο το PYD. Ως μια οργάνωση που αναπτύχθηκε από τις διασυνοριακές δραστηριότητες του ΡΚΚ κατά την διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990, το PYD αγκαλιάζει πανηγυρικά την ταυτότητά του ως ριζοσπαστικό σοσιαλιστικό και εθνικιστικό κίνημα επικεντρωμένο στην εξασφάλιση των συμφερόντων των Κούρδων που ζουν στην βορειοανατολική γωνία της Συρίας. Ένα βασικό στοιχείο αυτής της εικόνας του εαυτού του είναι η ιστορία των εξεγέρσεων της περιοχής αυτής, και ο ρόλος που πολλοί από τους κατοίκους της έχουν διαδραματίσει στην ανάπτυξη του σύγχρονου κουρδικού εθνικισμού.
Το έδαφος που αξιώνεται από το PYD ως Rojava, ή Συριακό Κουρδιστάν, ιδιαίτερα το Ras al-Ayn (Κομπανί), το Qamlishli και το Hasakah, κάποτε συγκροτούσε σε σώμα την καρδιά ενός ισχυρού κουρδικού πριγκηπάτου που υπέφερε για μεγάλο μέρος του 19ου αιώνα. Αφότου οι Οθωμανοί κατέλαβαν την περιοχή στα μέσα του 1800, η πιο σημαντική ηγετική οικογένεια της Rojava, οι Μπεντίρ Χαν, πήγαν στην εξορία και καθοδήγησαν πολλές εξεγέρσεις με στόχο να αποκαταστήσουν την θέση τους στην περιοχή. Η παρατεταμένη απειλή της οικογένειας Μπεντίρ Χαν, καθώς και η υποψία για στάση του τοπικού αρμενικού πληθυσμού, έπεισε το οθωμανικό κράτος να πραγματοποιήσει ένα φοβερό πρόγραμμα εκδίκησης στην Rojava κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Δεκάδες χιλιάδες Κούρδοι και Αρμένιοι από την περιοχή σκοτώθηκαν ή εξορίστηκαν εσωτερικά από τις κυβερνητικές δυνάμεις μεταξύ 1915 και 1918, αφήνοντας μια διαρκή κληρονομιά πικρίας που παραμένει ως σήμερα.
Ούτε ο σχηματισμός του σύγχρονου τουρκικού και του συριακού κράτους έσβησε τις φιλοδοξίες των Κούρδων της Rojava για αυτοδιάθεση. Η αντίσταση στα βορειοανατολικά απέναντι στην διακυβέρνηση από την Δαμασκό, είτε αραβική είτε γαλλική, σήκωσε το κεφάλι της σε πολλές περιπτώσεις μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Πιο πρόσφατα, το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου της Συρίας έχει σηματοδοτήσει ένα άνευ προηγουμένου κύμα εθνικιστικής υπόμνησης στην Rojava. Το PYD έχει ομολογουμένως αγκαλιάσει [14] την κληρονομιά της αντίστασης που σχετίζεται με την οικογένεια Μπεντίρ Χαν, παρά την «φεουδαρχική» φύση της κυριαρχίας τους, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τις σοσιαλιστικές ευαισθησίες του PYD. Από την τουρκική εισβολή τον Αύγουστο, το PYD έχει κάνει τους δικούς τους παραλληλισμούς μεταξύ των συμφορών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και της τρέχουσας πολιτικής της Άγκυρας. Αφότου ο τουρκικός στρατός κατέλαβε εδάφη σε όλα τα σύνορα με την Συρία, ένας εκπρόσωπος του PYD κατηγόρησε την Άγκυρα για «σφαγή ανθρώπων, διάπραξη γενοκτονίας και διά της βίας απομάκρυνση ανθρώπων από τα σπίτια τους» [15].
Παρά το γεγονός ότι οι ειδικές αυτές κατηγορίες ήταν αβάσιμες, υποδεικνύουν την σοβαρότητα των γεγονότων στην βόρεια Συρία. Για τους περισσότερους Κούρδους της Συρίας, η Τουρκία αποτελεί απειλή ίση ή μεγαλύτερη από εκείνη που θέτει το ISIS -μια εντύπωση που ενισχύεται από την αδιαλλαξία της Άγκυρας απέναντι στην επίθεση του ISIS εναντίον του Κομπανί το 2014. Σε αντιδιαστολή, κανείς δεν μπορεί να υποτιμά την συναισθηματική και πολιτική επένδυση που πολλοί Τούρκοι πολιτικοί είναι πρόθυμοι να κάνουν στη βόρεια Συρία. Για πολλούς κορυφαίους διαμορφωτές της κοινής γνώμης στην Τουρκία, το να υπερκεραστεί το ISIS και να αντιμετωπιστεί το PYD είναι οι προκλήσεις που θα αποφασίσουν για το μέλλον της χώρας. Αλλά τέτοιες προκατειλημμένες επικλήσεις του οθωμανικού παρελθόντος δείχνουν ότι πολλοί στην Άγκυρα μπορεί να είναι τυφλοί σχετικά με τον βαθμό στον οποίο οι ντόπιοι στην βόρεια Συρία μπορεί να είναι πρόθυμοι να αντισταθούν στην κατοχή της Τουρκίας στην περιοχή. Αν κάποιος πρόκειται να πιστέψει στην ιστορική ανάγνωση του ίδιου του PYD, είναι σαφές ότι πολλοί Κούρδοι βλέπουν επίσης την τουρκική εισβολή ως ζήτημα ζωής και θανάτου. Επί του παρόντος δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Άγκυρα έχει μια καθορισμένη στρατηγική εξόδου για τα στρατεύματά της που τώρα σταθμεύουν στην Συρία. Καθώς η Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη συνεχίζει να σέρνεται προς τα εμπρός, οι πιθανότητες για άμεσες μάχες μεταξύ του PYD και του τουρκικού στρατού μεγαλώνουν. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας πάλης θα είναι αναμφίβολα αιματηρό και με μεγάλο κόστος για τους λαούς της βόρειας Συρίας. Ακόμη χειρότερα, είναι βέβαιο ότι θα εξάψει τα κουρδικά αισθήματα για την Τουρκία, που οδηγούν σε μεγαλύτερη αστάθεια και βία στην χώρα.
* Ο RYAN GINGERAS είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφαλείας στην Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή στο Μόντερεϊ στην Καλιφόρνια. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Fall of the Sultanate: The Great War and the End of the Ottoman Empire.
(Στην φωτογραφία : Τουρίστες επισκέπτονται το, οθωμανικής εποχής, Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, τον Ιούλιο του 2016. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-06/ottoman-ghosts
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-06-29/terrorism-and-...
[2] http://www.aksam.com.tr/yazarlar/firat-kalkaninda-yeni-safha/haber-545190
[3] http://europe.newsweek.com/turkeys-syria-intervention-sign-weakness-not-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-08-02/roots-gulenist...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-19/where-turkish-...
[6] http://warontherocks.com/2016/09/the-post-coup-purge-of-turkeys-air-force/
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-03-11/exhuming-...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2014-11-19/myth-cali...
[9] http://www.yeniakit.com.tr/haber/cerablus-operasyonu-mercidabik-savasi-i...
[10] http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/ilber-ortayli_614/500-yil-once-osman...
[11] http://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/51281/81-ilin-valisini-kabulunde-y...
[12] http://www.cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/590947/Kalkan_Firat_Ruh_Mercidab...
[13] http://www.yenisafak.com/yazarlar/ibrahimkaragul/suriye-savasi-dunya-sav...
[14] http://tr.hawarnews.com/celadet-bedirxanin-ailesi-qamisloya-dondu/
[15] http://tr.hawarnews.com/servan-derwis-turkiye-soykirim-siyaseti-yurutuyor/
