«Κοζάκος» σημαίνει «ελεύθερος»
Ιβάν Νικολάγιεφ, Ιγκορ Γκρέκοφ
(Πηγή : http://rbth.gr)
Η λέξη «κοζάκος» («kazák») στις τουρανικές γλώσσες σημαίνει «ελεύθερος άνθρωπος, αυτός που αναζητεί την περιπέτεια, περιπλανώμενος». Στο κείμενο που ακολουθεί, γίνεται αναφορά στους προεπαναστατικούς Κοζάκους. Ενα χωρίς υπερβολή μοναδικό φαινόμενο της ρωσικής ιστορίας.
Οι Κοζάκοι εποίκησαν τη Σιβηρία και ασφάλιζαν τα σύνορα της Ρωσίας, υπηρετούσαν τους Ρώσους τσάρους και εξεγείρονταν εναντίον τους, στην Ευρώπη ανέφεραν το όνομά τους για να τρομάζουν τα παιδιά όταν δεν κάθονταν φρόνιμα, ενώ οι στρατιωτικές τους ικανότητες προκαλούσαν το θαυμασμό των στρατηγών του Ναπολέοντα.
Είναι αδύνατο να πει κανείς με βεβαιότητα ότι «οι Κοζάκοι εμφανίστηκαν το τάδε έτος», αν και θεωρείται πως η ιστορία τους ξεκινά από τον 15ο αιώνα, όταν αρχίζουν να αναφέρονται ευρέως με αυτό το όνομα στα ιστορικά έγγραφα. Πρώτα απ’ όλα η φυγή από την καταπίεση των φεουδαρχών και ακολούθως η πείνα, η ξηρασία, οι διωγμοί των σχισματικών οπαδών της παλαιάς θρησκείας και άλλα δεινά, ανάγκαζαν του δραστήριους και ενεργητικούς ανθρώπους από όλη τη μεσαιωνική Ρως να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή ουσιαστικά «στη μέση του πουθενά». Δηλαδή, στις στέπες που βρίσκονται σχεδόν στα σύνορα της Ανατολικής Ευρώπης, στον κάτω ρου των ποταμών Δνείπερου, Ντον, Τέρεκ, Βόλγα και Ουράλ. Στις ακτές αυτών των ποταμών σχηματίστηκαν αυτοδιοικούμενες κοινότητες αποτελούμενες από πολλές χιλιάδες Κοζάκων, οι οποίες βρίσκονταν διαρκώς σε εμπόλεμη κατάσταση με τα γειτονικά κράτη και φύλα.
Μαύρα μαλλιά και μαύρα μάτια
Ποια ήταν η εθνολογική καταγωγή των Κοζάκων; Οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ότι, εκτός από το αδιαμφισβήτητο ρωσικό, ανατολικό σλαβικό στοιχείο, στην εθνογένεση των Κοζάκων συμμετείχαν και τουρανικοί και καυκάσιοι λαοί, καθώς, ακόμη και σήμερα συναντά κανείς απόγονους των Κοζάκων με μαύρα μαλλιά και μαύρα μάτια. Οι Κοζάκοι πάντοτε μιλούσαν και μιλούν μεταξύ τους σε διαλέκτους της ρωσικής γλώσσας, οι οποίες με εξαίρεση ορισμένες λέξεις, είναι κατανοητές από τους άλλους κατοίκους της Ρωσίας. Ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα οι Κοζάκοι δεν είχαν ποτέ, αν και αποτελούσαν πάντοτε ένα έντονα ξεχωριστό κοινωνικό στρώμα και διέθεταν απόλυτα συγκεκριμένη θρησκευτική ταυτότητα (χριστιανοί ορθόδοξοι).
(Ίλια Ρέπιν, Οι Κοζάκοι Ζαπαρόζτσι (1880-1891), Ρωσικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη)
Η ανακάλυψη της ... Αμερικής
Ωστόσο, η τσαρική εξουσία τον 17ο και 18ο αιώνα ασκούσε συνεχώς πίεση στους Κοζάκους, επιδιώκοντας με κάθε τρόπο να περιορίσουν την αυτοδιάθεσή τους. Γεγονός που, όπως είναι φυσικό, προκαλούσε την πεισματώδη αντίστασή τους. Παρά τις δύσκολες αυτές σχέσεις, η τσαρική εξουσία στις περιόδους ειρήνης με τους Κοζάκους, τους χρησιμοποιούσε ενεργά για την επέκταση των εδαφών του κράτους. Δεν μπορεί να υποτιμηθεί ο ρόλος των Κοζάκων στην κατάκτηση και αξιοποίηση των Ουραλίων, της Σιβηρίας και της Άπω Ανατολής, επομένως στην ίδια τη διαμόρφωση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Πολλές από τις σημερινές πόλεις των προαναφερόμενων περιοχών ιδρύθηκαν από του Κοζάκους, μεταξύ αυτών και οι πρωτεύουσες των ρωσικών περιφερειών και αυτονομιών Ιρκούτσκ, Χαμπάροβσκ, Ομσκ, Τομσκ, Γιακούτσκ, Μπλαγκοβέστσενσκ, Πετροπάβλοβσκ-Καμτσάτκι. Οι Κοζάκοι έφτασαν μέχρι τον Ειρηνικό ωκεανό, και δεν σταμάτησαν εκεί, καθώς το 1648 ο Κοζάκος Ντεζνιόφ ανακάλυψε την Αμερική ερχόμενος από την ασιατική πλευρά, επεκτείνοντας τη Ρωσία στην Αλάσκα.
Δεν μπορεί να αγνοηθεί και το γεγονός ότι οι Κοζάκοι, οι οποίοι από μικρά παιδιά γαλουχούνταν σαν πολεμιστές, διακρίνονταν από σκληρότητα, που έφτανε μάλιστα και στην ασπλαχνία κατά τις συγκρούσεις τους και στη συμπεριφορά τους με ξένους λαούς. Ωστόσο, οι ίδιοι έθεταν και τις βάσεις της ειρηνικής συμβίωσης μεταξύ των Ρώσων και των τοπικών λαών στις αποικημένες περιοχές, καθώς οι Κοζάκοι ποτέ δεν εξολόθρευαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς, όπως έκαναν μαζικά οι δυτικοευρωπαίοι όταν καταλάμβαναν διάφορα μέρη ανά τον κόσμο.
Νίκησαν Ναπολέοντα και Τούρκους
Η πιο σπουδαία περίοδος για τους Κοζάκους ήταν τον 19ο αιώνα. Οι Κοζάκοι του Ντον υπό τον Αταμάνο αρχηγό, Ματβέι Πλάτοφ, μαζί με τον νικητή ρωσικό στρατό συνέτριψαν τον Ναπολέοντα και κατέλαβαν το Παρίσι, δίνοντας στην Ευρώπη και στον κόσμο ένα νέο πρότυπο ατρόμητου και ανίκητου, σκληροτράχηλου έφιππου στρατιώτη. Οι Κοζάκοι ήταν αυτοί που επί βασιλείας του Νικολάου Α΄ δεν κατέστειλαν μόνο τις εξεγέρσεις στο ρωσικό έδαφος, αλλά και έσωσαν τη γειτονική αυτοκρατορία των Αψβούργων από τους ξεσηκωμένους Ούγγρους το 1848. Το 1878, οι Κοζάκοι από κοινού με τον ρωσικό στρατό κατανικούν τους Οθωμανούς Τούρκους και χαρίζουν οριστικά την ελευθερία στους λαούς των Βαλκανίων, στους Βουλγάρους, Σέρβους και Ρουμάνους.
Οι Κοζάκοι συμμετέχουν στην κατάπνιξη των τοπικών εξεγέρσεων και πολεμούν γενναία στα μέτωπα του Ρωσο-ιαπωνικού και του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, ενώ αρχής γενομένης από το 1918 ακολουθεί στα εδάφη τους το φοβερό δράμα, ο αιματηρός εμφύλιος πόλεμος. Ωστόσο, η ιστορία των Κοζάκων κατά τον 20ο αιώνα, αποτελεί ένα ξεχωριστό, σπουδαίο κεφάλαιο.
5 σημαντικά γεγονότα:
1. Ο Ρώσος αυτοκράτορας Παύλος Α΄, ο οποίος είχε συμμαχήσει με τον Ναπολέοντα, έστειλε τους Κοζάκους στις επιχειρήσεις για την κατάληψη της Ινδίας, αλλά ο θάνατος του αυτοκράτορα διέκοψε αυτή την τυχοδιωκτική εκστρατεία.
2. Οι Κοζάκοι, αντίθετα με το ευρωπαϊκό ιππικό, δεν χρησιμοποιούσαν σπιρούνια, αλλά κέντριζαν τα άλογα με καμουτσίκια.
3. Τα άλογα των Κοζάκων χαρακτηρίζονταν από αντοχή και ομορφιά.
4. Ο σάχης της Περσίας είχε την προσωπική του ταξιαρχία από Κοζάκους, η οποία συστάθηκε κατά το ρωσικό πρότυπο και επικεφαλής της ήταν Ρώσος αξιωματικός.
5. Παρίσι ονομάζεται μια κωμόπολη στην περιφέρεια Τσελιάμπινσκ των Ουραλίων, προς τιμήν των Καζακών από τα Ουράλια που συμμετείχαν στην έφοδο στο Παρίσι το 1814.
