Είκοσι χρόνια μετά τη συμφωνία του Ντέιτον
ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΖΙΜΑΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Ηταν Νοέμβριος του 1995 όταν στη στρατιωτική βάση του Ντέιτον, στο Οχάιο των ΗΠΑ, οι τρεις μεγάλοι πρωταγωνιστές της γιουγκοσλαβικής κρίσης, ο Σέρβος Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο Κροάτης Φράνιο Τούτσμαν και ο Βόσνιος μουσουλμάνος Αλίγια Ιζετμπέκοβιτς, μαντρωμένοι στα «συρματοπλέγματα» και με το «πιστόλι» του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ στον κρόταφο, συμφωνούσαν στους όρους για τον τερματισμό του τετραετούς εμφυλίου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη που μετρούσε ήδη εκατό χιλιάδες νεκρούς και δύο εκατομμύρια πρόσφυγες.
Η συμφωνία έδινε το 51% των εδαφών στους Κροάτες και τους μουσουλμάνους και το 49% στους Σέρβους, σε μια θεσμική κρατική «συσκευασία» αποτελούμενη από την κροατομουσουλμανική οντότητα και τη σερβική. Είκοσι χρόνια μετά, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη παραμένει ένα ετοιμόρροπο κράτος με ορατό τον κίνδυνο να διαλυθεί και να βάλει και πάλι φωτιά στη Βαλκανική. Η κροατομουσουλμανική πλευρά επιδιώκει την κατάργηση ή και την τροποποίηση του Ντέιτον ώστε να ενισχυθεί η κεντρική κρατική εξουσία, όμως οι Σερβοβόσνιοι απειλούν πως σε μια τέτοια εξέλιξη θα αποσχισθούν. Με αφορμή την επέτειο, μιλούν στην «Κ» για το Ντέιτον ο πρώην πρόεδρος της Κροατίας Στίπε Μέσιτς και ο νυν πρόεδρος της Σερβικής Δημοκρατίας Μίλοραντ Ντόντικ.
– Πέτυχε, κ. Μέσιτς, τους στόχους η συμφωνία του Ντέιτον;
– Ο βασικός στόχος της ήταν να σταματήσει ο πόλεμος και αυτό επετεύχθη. Ο δεύτερος όμως στόχος, η δημιουργία, δηλαδή, λειτουργικού κράτους, δεν εκπληρώθηκε. Αυτό πρέπει να ειπωθεί ανοιχτά, επειδή το γεγονός αυτό αποτελεί πλέον κίνδυνο, και μάλιστα όχι μόνο για τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη αλλά και για ολόκληρη την περιοχή.
– Χρήζει αναθεώρησης επομένως;
– Το Ντέιτον έχει ανάγκη αλλαγών. Πρέπει να αναθεωρηθεί, να αναβαθμιστεί -πείτε το όπως θέλετε- επειδή δεν γίνεται να συνεχίσει έτσι. Η Β-Ε πρέπει να γίνει ένα ενιαίο κράτος (όχι συγκεντρωτικό!) με όλα όσα ο ορισμός αυτός υπονοεί.
– Μήπως ήρθε η ώρα να πάψει να διοικείται από ύπατο αρμοστή του ΟΗΕ;
– Αυτή τη στιγμή με τίποτα! Ο θεσμός αυτός είναι απαραίτητος για τη δρομολόγηση της πορείας προς μια νέα Β-Ε. Για να είμαι εντελώς σαφής: η διεθνής κοινότητα επέβαλε στη Β-Ε το μοντέλο του Ντέιτον. Το μοντέλο αυτό δεν λειτουργεί. Γι’ αυτό τον λόγο η διεθνής κοινότητα πρέπει να λάβει μέρος και στις αλλαγές του και δεν πρέπει να αποφεύγει τις ευθύνες της. Επομένως, η ύπαρξη του θεσμού του ύπατου αρμοστή είναι ακόμα απαραίτητη.
– Βλέπετε κίνδυνο διάλυσης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης;
– Η διάλυση δεν πρέπει να επιτραπεί! Ενδεχόμενη αποσύνθεση της Β-Ε θα σημάνει τη συγχώνευση ενός μέρους της στη Σερβία, ενός άλλου στην Κροατία, ενώ ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο μέρη θα μείνει ένα μικρό μουσουλμανικό κράτος που θα αναγκαστεί να στηριχθεί στην υποστήριξη των φονταμενταλιστικών δυνάμεων. Το τι θα σήμαινε αυτό, τη στιγμή της επέκτασης του λεγόμενου «Ισλαμικού Κράτους», για την Ευρώπη και για ολόκληρο τον κόσμο, δεν πρέπει καν να σας το πω.
– Κέρδισαν ή έχασαν, κ. Ντόντικ, από το Ντέιτον οι Σέρβοι;
– Οπως πριν από είκοσι χρόνια έτσι και σήμερα, η συνθήκη του Ντέιτον εξακολουθεί να αποτελεί τη μόνη ρύθμιση για την πιθανή συνύπαρξη των τριών λαών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, ωστόσο, αποτέλεσαν μια περίοδο αφαίρεσης εξουσιών από τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας για να ωφεληθούν οι κεντρικοί θεσμοί της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Με αυτό, ο σερβικός λαός δεν μπορεί σίγουρα να είναι ικανοποιημένος. Συχνά στο παρελθόν, όπως και σήμερα, έχουμε υπάρξει όμηροι αυτού του συστήματος, αλλά η συνθήκη του Ντέιτον είναι μια διεθνής συνθήκη. Την υπερασπιζόμαστε και θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για τη συνεπή εφαρμογή της.
– Τι απαντάτε σε αυτούς που λένε ότι είναι ξεπερασμένη πλέον;
– Μόνο όσοι είναι ελλιπώς ενημερωμένοι ή όσοι έχουν συγκαλυμμένες προθέσεις για αυτή την περιοχή μπορούν με τόση ευκολία να πουν ότι η συνθήκη του Ντέιτον είναι απαρχαιωμένη. Μόνο εκείνοι με κακές προθέσεις μπορούν να καλούν για τροποποίηση με στόχο την ισχυροποίηση των κεντρικών θεσμών. Η ευρωπαϊκή πορεία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή ως δικαιολογία για περισσότερο συγκεντρωτισμό στο κέντρο. Πολλές φορές το έχουμε πει ξεκάθαρα: δεν ενδιαφερόμαστε για την Ε.Ε., εάν η συμμετοχή σε αυτή σημαίνει ότι θα πρέπει να παραιτηθούμε από την αυτονομία και από τα δικαιώματα που αποκτήσαμε με τη συνθήκη του Ντέιτον.
– Πώς βλέπετε το μέλλον της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης; Θα αποσχισθεί η Σερβική Δημοκρατία;
– Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη θα έχει μέλλον υπό έναν όρο: να σταματήσει η νόμιμη βία των ύπατων αρμοστών, καθώς αυτή η βία στο παρελθόν πάντοτε εφαρμοζόταν εις βάρος της αυτονομίας της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας.
Αρα το γραφείο του ύπατου αρμοστή πρέπει να κλείσει. Οσο συνεχίζει να υπάρχει ένας υψηλός εκπρόσωπος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, οι πιθανότητες επιβίωσής της είναι μικρότερες. Αποτελεί το εμπόδιο για πολλές θετικές διαδικασίες που θα λάμβαναν χώρα εάν δεν υπήρχε αυτός ο θεσμός. Ο ύπατος αρμοστής είναι η πηγή του προβλήματος και δεν είναι μέρος της λύσης, όπως προβλεπόταν για τον ρόλο του.
Η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας τα τελευταία είκοσι χρόνια δεν έχει πράξει τίποτα που να θέτει σε κίνδυνο τα δικαιώματα των άλλων λαών ή της οντότητας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Αυτό είναι το μόνο πράγμα που ζητάμε και για τον εαυτό μας. Τίποτα περισσότερο!
(Στην φωτογραφία : O Σέρβος Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο Βόσνιος Αλίγια Ιζετμπέκοβιτς και ο Κροάτης Φράνιο Τούτσμαν υπογράφουν τη συμφωνία του Ντέιτον πριν από είκοσι χρόνια)
