Από τον Λένιν στον Μπρέζνιεφ σε δέκα μήνες
ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Ο Λένιν αποτέλεσε την προσωπικότητα εκείνη που θαύμασαν γενιές δαιμονισμένων με την ιδέα της επανάστασης και την εκ θεμελίων ανασυγκρότηση του κόσμου, είτε υπήρξαν οπαδοί του σοβιετικού σοσιαλισμού είτε όχι. Η οξυδέρκεια με την οποία ανέλυσε την κρίση των μετα-τσαρικών κυβερνήσεων του 1917, η επιτυχημένη υιοθέτηση δημοφιλών αιτημάτων σε συνδυασμό με τη ριψοκίνδυνη αλλά εντέλει αποτελεσματική επιλογή του οκτωβριανού πραξικοπήματος, καθιέρωσε τον Λένιν ως μια από τις πλέον ευφυείς στρατιωτικο-πολιτικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Στη Ρωσία, μέσα σε ελάχιστο διάστημα, άλλαξαν όλα συθέμελα.
Δεν ξέρω αν, όταν τον περασμένο Ιανουάριο οι εκλογές έδωσαν μια ξεκάθαρη πολιτική νίκη στον ΣΥΡΙΖΑ, η ηγεσία του (ή τμήματά της) μπήκε στον μεγαλομανή πειρασμό να βρει αναλογίες με την επαναστατική Ρωσία του Λένιν. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πάντως, πως ορισμένοι έκαναν φιλόδοξες σκέψεις. «Ζούμε ιστορικές στιγμές» διατυμπάνιζαν αρκετοί υπουργοί και στελέχη της νέας διακυβέρνησης, όσο ο Αρης Βελουχιώτης, και άλλοι επαναστάτες της σύγχρονης ιστορίας, γινόταν κορνιζαρισμένο πορτρέτο πίσω από υπουργικά γραφεία. Δεν ξέρω τι είχαν στο μυαλό τους, η Ιστορία όμως έδινε την εντύπωση πως κινούνταν προς άγνωστα νερά. Ηταν άραγε η Ελλάδα ο αδύναμος κρίκος του καπιταλισμού όπως κάποιοι ήθελαν να πιστεύουν;
Οι πέντε μήνες της διαπραγμάτευσης αποτέλεσαν ένα σύνολο τακτικών ελιγμών, προκειμένου η νέα ριζοσπαστική κυβέρνηση να πετύχει να ορθοποδήσει και να θέσει τα θεμέλια μιας μακρόχρονης παραμονής στην εξουσία μέσω μιας επωφελούς γι’ αυτήν συμφωνίας. Κι όταν αυτό δεν έγινε εφικτό, η υιοθέτηση της επιλογής του δημοψηφίσματος έπεισε πολλούς πως ο Τσίπρας ετοιμαζόταν για τη δική του έφοδο στα χειμερινά ανάκτορα. Υλοποιώντας την επιλογή του «Οχι», η χώρα θα διάβαινε τον Ρουβίκωνα και θα απομακρυνόταν από την ευρωπαϊκή οικογένεια. Τι θα συνέβαινε στη συνέχεια δεν το γνωρίζουμε, αλλά σίγουρα ο κόσμος μας θα άλλαζε δραματικά. Εκείνες τις μέρες, στον ΣΥΡΙΖΑ επικρατούσε επαναστατικός αναβρασμός. Οπως έγραφε ανέμελα ένας συριζαίος φίλος μου στο facebook δανειζόμενος στίχους ενός τραγουδιού: «μπροστά δεν ξέρω τι θα βρω μα πίσω δεν γυρίζω».
Τελικά, την κρίσιμη στιγμή, ο Τσίπρας έκανε πίσω. Αποδείχτηκε πως δεν ήθελε να γίνει Λένιν ή κι αν το είχε ονειρευτεί κάποια στιγμή, δείλιασε και έκανε πίσω. Γιατί το έκανε αυτό, ο Τσίπρας; Γιατί συνθηκολόγησε και αποδέχτηκε την ταπείνωση της υπογραφής ενός τρίτου μνημονίου; Κατανόησε τον κίνδυνο για τη χώρα και δεν ήθελε να συνδέσει το όνομά του με μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές της ιστορίας της; Ισως.
Σίγουρα πάντως αντιλήφθηκε πως αν επέμενε, η εξουσία του θα κατέρρεε μέσα σε μερικές εβδομάδες (αν όχι μέρες).
Επρόκειτο άραγε για έναν επαναστατικό συμβιβασμό; Ο Τ. Μίχας σε ένα ενδιαφέρον άρθρο στο Protagon πριν από μερικούς μήνες («έκανε κωλοτούμπα ο Λένιν;») εντόπισε αναλογίες στη στάση του Τσίπρα με την επιλογή του Λένιν να συνθηκολογήσει με τους Γερμανούς στο Μπρεστ-Λιτόφσκ, έπειτα από δύο μήνες διαπραγματεύσεων. Η συνθήκη περιλάμβανε επώδυνους και ταπεινωτικούς όρους, αλλά εντέλει ο Λένιν είχε δίκιο στην επιλογή αυτού του επώδυνου συμβιβασμού γιατί «αυτό που χρειαζόταν [η μπολσεβίκικη διακυβέρνηση] ήταν να της δοθεί “μία ανάσα”, προκειμένου να εγκαθιδρύσει τις δομές που θα διαιώνιζαν την εξουσία της».
Οι διαφορές εντούτοις μεταξύ του Μνημονίου και του Μπρεστ-Λιτόφσκ είναι πολλές. Μέσω της δανειακής σύμβασης οι δανειστές ελέγχουν σχεδόν απόλυτα τις βασικές πολιτικές στο εσωτερικό της χώρας μη αφήνοντας περιθώρια ουσιαστικού σχεδιασμού στον ΣΥΡΙΖΑ (το τελευταίο στραπάτσο με το παράλληλο πρόγραμμα που αποσύρθηκε είναι απλώς ενδεικτικό). Ο απαραίτητος χρόνος που ήθελε ο Τσίπρας κερδήθηκε μεν, αλλά το τίμημα ήταν η υποταγή του στις στρατηγικές επιλογές των εταίρων.
Οι συνέπειες είναι οφθαλμοφανείς. Η εξουσία του ΣΥΡΙΖΑ κάθε μέρα που περνάει, δείχνει να αποστερείται του ριζοσπαστικού περιεχομένου που επαγγελλόταν δέκα μήνες νωρίτερα. Οι νόμοι που ψηφίζονται είτε αποτελούν εφαρμογές του μνημονίου είτε συμβατικές διευθετήσεις μιας εξουσίας που θέλει να εξυπηρετήσει τους πελάτες της. Μερικές θετικές μεταρρυθμίσεις (σύμφωνο συμβίωσης) θα μπορούσαν να υλοποιηθούν από οποιαδήποτε κεντρώα κυβέρνηση. Ο παλιός κόσμος όχι μόνο δεν αλλάζει συθέμελα αλλά δείχνει ίδιος κι απαράλλαχτος. Η Ιστορία όχι μόνο δεν επιταχύνει αλλά μένει ακίνητη σαν τα νερά του βάλτου. Κι έτσι, μέσα σε μια νύχτα σχεδόν από τα επαναστατικά χρόνια του Λένιν βρεθήκαμε στην μπρεζνιεφική στασιμότητα. Ποια λύση μένει στον Τσίπρα; Προφανώς, μέχρι να αποφασίσει εκ νέου προς ποια κατεύθυνση θέλει να προχωρήσει, να συνεχίσει να προσποιείται τον ριζοσπάστη της Αριστεράς.
Σαν το παλιό σοβιετικό ανέκδοτο: ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Χρουστσόφ κι ο Μπρέζνιεφ ταξιδεύουν στο ίδιο κουπέ ενός τρένου. Ξαφνικά το τρένο σταματά στη μέση του πουθενά. Αρχίζουν ένας ένας με τη σειρά να ρίχνουν ιδέες για το τι φταίει και τι πρέπει να γίνει. Κι όταν φτάνει η σειρά του Μπρέζνιεφ, λέει: μη σκοτίζεστε σύντροφοι, ας τραβήξουμε τις κουρτίνες κι ας κάνουμε πως συνεχίζουμε να κινούμαστε.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
