Το προσφυγικό «ροκανίζει» την υπεροχή της Μέρκελ
TIMOTHY GARTON ASH
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Οπως τα νερά μιας πλημμύρας, τα οποία ανεβαίνουν προς τον πύργο μεσαιωνικής πόλης, οι αλλεπάλληλες κρίσεις στην Ευρώπη επηρεάζουν πια τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της ηπείρου.
Η ανάδειξη της Αγκελα Μέρκελ σε «πρόσωπο της χρονιάς 2015» από το περιοδικό TIME θα αποτελέσει ελάχιστη παρηγοριά, καθώς η καγκελάριος αντιμετωπίζει την προοπτική εσωκομματικής εξέγερσης την ερχόμενη εβδομάδα. Η Νεολαία του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος (CDU) σχεδιάζει να προτείνει όριο στον αριθμό προσφύγων που θα μπορούν να εισέλθουν στη Γερμανία, με πολλούς παρατηρητές να εκτιμούν ότι η πρόταση αυτή θα εξασφαλίσει τη στήριξη ποσοστού 40% των συνέδρων. Η Μέρκελ, η οποία χαρακτηρίζει ως αγαπημένη της ηρωίδα τη Μεγάλη Αικατερίνη, θα αντιμετωπίσει την πρόκληση αυτή με τον συνδυασμό αποφασιστικότητας και υποχωρητικού πνεύματος, ο οποίος της προσέφερε το προσωνύμιο «Μερκεβελική». Η καγκελάριος, όμως, αντιμετωπίζει πλέον πόλεμο και, μαζί της, ο πυρήνας της Ευρώπης.
Στο κέντρο της «σκηνής»
Δεν θα ξεχάσω ποτέ μία φωτογραφία της Μέρκελ να στέκεται μόνη στο κέντρο μεγάλης άδειας σκηνής, ενώ πάνω από το κεφάλι της να βρίσκεται κρεμασμένη πινακίδα με την ένδειξη «Die Mitte» (Το Κέντρο). Την τελευταία δεκαετία, η γυναίκα αυτή –και μαζί της, η Γερμανία– κατέλαβε ακριβώς αυτή τη θέση: το κέντρο της Ευρώπης, τόσο πολιτικά όσο και διπλωματικά, οικονομικά αλλά και ιδεολογικά.
Δεν είναι μόνο ότι η Γερμανία ανέλαβε ηγετικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης στην Ευρωζώνη, απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία και –τώρα– στην προσφυγική κρίση. Γύρω από τη Μέρκελ και τη Γερμανία, η ευρωπαϊκή πολιτική εγκαταλείπει σταδιακά το παραδοσιακό Κέντρο της μεταπολεμικής Χριστιανοδημοκρατίας και Σοσιαλδημοκρατίας με τις φιλελεύθερες δημοκρατικές συνιστώσες τους, επιλέγοντας ξενοφοβικά κόμματα διαμαρτυρίας, τα οποία περιγράφονται με τον ατυχή και παραπλανητικό όρο: «λαϊκιστικά». Ας αναλογισθούμε τον πρόσφατο θρίαμβο της Μαρίν Λεπέν στον πρώτο γύρο των περιφερειακών εκλογών στη Γαλλία. Κοιτάξτε τη νέα κυβέρνηση της Πολωνίας. Η Γερμανίδα καγκελάριος πρέπει να νιώθει απελπιστική μοναξιά.
Η γερμανική ταμπλόιντ εφημερίδα Bild δημοσίευσε πρόσφατα χάρτη, με τίτλο «Οι ιδεολόγοι, δεξιοί γείτονες της Γερμανίας», εμφανίζοντας τη χώρα περικυκλωμένη όχι από εχθρικές συμμαχίες (ο μπισμαρκικός «εφιάλτης των συμμαχιών») αλλά από χώρες με δεξιά κόμματα είτε στην εξουσία ή στον δρόμο προς αυτή: Δανία, Πολωνία, Τσεχία, Αυστρία, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία!
Στη Γερμανία, όμως, το Κέντρο αντέχει ακόμη. Οπως, όμως, επισημαίνει η Bild, οι σφυγμομετρήσεις εμφανίζουν το ξενοφοβικό AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία) να έχει φθάσει στο 8%. Το AfD απέκτησε την αρχική του δημοτικότητα ως πολέμιο του ευρώ ενώ τα τελευταία δύο χρόνια διακρίθηκε για τη διασύνδεση της Ευρώπης με τη μετανάστευση, εμφανίζοντας την Ε.Ε. ως υπεύθυνη για την εισβολή αλλοδαπών μουσουλμάνων (ψιθυριστά: τρομοκράτες) στην καρδιά της «Heimat» (πατρίδας).
Η «άτυχη» στιγμή
Εδώ εντοπίζεται το πρόβλημα για τη Μέρκελ. Αν η καγκελάριος δεν προήδρευε της χώρας τη χρονιά άφιξης ενός εκατομμυρίου προσφύγων και μεταναστών (950.000 σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία), θα παρέμενε η αδιαμφισβήτητη αυτοκράτειρα της Γερμανίας και της Ευρώπης. Επιτρέψτε μου να το πω ξεκάθαρα: ακόμη και αν αυτή η μαζική εισροή υπήρξε αποτέλεσμα σπάνιας αβλεψίας τής συνήθως προσεκτικής Μέρκελ, η οποία διογκώθηκε μέσω του μεσανατολικού «σπασμένου τηλεφώνου» (όλοι είναι ευπρόσδεκτοι, διαδώστε!), το γεγονός αυτό οδήγησε σε μία από τις πλέον λαμπρές στιγμές της γερμανικής ιστορίας.
Κανείς γνώστης της γερμανικής ιστορίας δεν μπορεί να μη συγκινηθεί με τον τρόπο με τον οποίο η Γερμανία κατέστη χώρα της Επαγγελίας για τη μάζα αυτή ταλαιπωρημένων ανθρώπων. Γερμανοί πολίτες κατέκλυσαν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, χειροκροτώντας και βοηθώντας τους πρόσφυγες, κάτι που συνεχίζουν να κάνουν. Την ίδια στιγμή, στη χώρα που δημιουργήθηκε από μετανάστες, τις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ προτείνει την πλήρη απαγόρευση εισόδου μουσουλμάνων. Κάθε Γερμανός θα έπρεπε να είναι υπερήφανος για τη Μέρκελ, ενώ κάθε Αμερικανός θα έπρεπε να ντρέπεται για τον Τραμπ.
Είναι, ωστόσο, απόλυτα κατανοητό ότι οι απλοί Γερμανοί πολίτες λένε: αρκετά ώς εδώ, δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα μόνοι μας. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι, πολλοί από αυτούς ψυχικά τραυματισμένοι και προερχόμενοι από διαφορετικούς πολιτισμούς, έφθασαν σε χρονικό διάστημα ενός έτους, σε μια χώρα 80 εκατομμυρίων.
Με τη φωτεινή εξαίρεση της Σουηδίας, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι εταίροι της Γερμανίας έχουν υποδεχθεί ελάχιστους πρόσφυγες. Ακόμη και ένα εύπορο και καλά οργανωμένο κράτος, όπως η Γερμανία, αρχίζει να στενάζει κάτω από το βάρος της προσφυγικής κρίσης. Η Ευρώπη οφείλει τώρα να συνεργασθεί με στόχο την καταπολέμηση των εγκληματιών διακινητών, οι οποίοι οδηγούν ολόκληρες οικογένειες σε υγρούς τάφους, προσφέροντας βελτιωμένες συνθήκες στέγασης προσφύγων σε χώρες, όπως η Συρία, ενισχύοντας τις υποδομές μεταναστευτικής διαχείρισης στη ΝΑ Ευρώπη και προωθώντας ενεργά τη διακοπή του πολέμου στη Συρία, αντί να επιδιώκει απλές επιχειρήσεις τιμωρίας κατά του «Ισλαμικού Κράτους» για τις επιθέσεις στο Παρίσι.
Περί ενσωμάτωσης ο λόγος
Την ίδια ώρα, η Γερμανία –για να χρησιμοποιήσουμε φράση της Μέρκελ για την κρίση της Ευρωζώνης– οφείλει να κάνει τα μαθήματά της. Ακόμη και αν κανένας άλλος πρόσφυγας δεν καταλήξει στη Γερμανία, η χώρα θα φιλοξενεί το ένα εκατομμύριο που ήδη βρίσκεται εκεί (και αντιπροσωπεύει έναν για κάθε 80 μόνιμους κατοίκους). Για να ενσωματωθούν επιτυχώς στη γερμανική κοινωνία, οι κατά πλειοψηφία νέοι, ενεργοί αυτοί άνθρωποι είναι ικανοί να συμβάλουν θετικά στο χρόνιο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, με τον γερασμένο πληθυσμό και το γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Αν δεν γίνει αυτό, η Γερμανία θα βρεθεί με ριζοσπαστικοποιημένες μειονότητες στο έδαφός της και θα αντιμετωπίσει –πιθανότατα– τις πρώτες της τρομοκρατικές επιθέσεις – καταλύτης για την εδραίωση μόνιμης δυσπιστίας μεταξύ της μη μουσουλμανικής πλειοψηφίας και της μουσουλμανικής μειοψηφίας. Για να επιτύχει, η γερμανική κοινωνία θα πρέπει να μεταβάλει ριζικά ορισμένες από τις συνήθειές της σε πολύ σύντομο χρόνο.
Η πρόκληση και ο στόχος
Πραγματοποιήσαμε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης συγκριτική έρευνα γύρω από την ενσωμάτωση μεταναστών πρώτης και δεύτερης γενιάς σε πέντε κορυφαίες δυτικές δημοκρατίες: τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Γαλλία, τη Βρετανία και τη Γερμανία. Σε ορισμένους (αλλά όχι όλους) τομείς, η Γερμανία υστερούσε σημαντικά έναντι των υπόλοιπων κρατών, όπως σε ό,τι αφορά τη διπλή υπηκοότητα. Η Γερμανία δεν πρόκειται να γίνει ο Καναδάς της Κεντρικής Ευρώπης, αλλά πρέπει να βρει τρόπο ώστε να κάνει τους μελλοντικούς της κατοίκους να νιώθουν Σύροι Γερμανοί, Ιρακινοί Γερμανοί, Αφγανοί Γερμανοί, Μουσουλμάνοι Γερμανοί.
Αυτή είναι μάλλον η τελευταία και σημαντικότερη πρόκληση για την άξια και γεμάτη εκπλήξεις ηγέτιδα της Γερμανίας. Η Αγκελα Μέρκελ πέτυχε την ίδια ώρα να καθησυχάσει τους πολίτες της χώρας της ότι έχει θέσει τις μεταναστευτικές ροές υπό έλεγχο και να πείσει να επιδιώξουν και να βοηθήσουν στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ενσωμάτωση των προσφύγων και μεταναστών που ήδη βρίσκονται στη Γερμανία.
Αν το επιτύχει, δεν θα αξίζει μόνο τον τίτλο του Ανθρώπου της Χρονιάς του TIME, αλλά το Νομπέλ Ειρήνης.
* Ο Timothy Garton Ash είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και Senior Fellow στο ερευνητικό ινστιτούτο Hoover Institution του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
