Οι ρίζες της τρομοκρατίας του «μοναχικού λύκου»
Γιατί οι γεννημένοι στην Δύση τζιχαντιστές είναι όλοι Σουνίτες
Andrew L. Peek
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Ένα από τα λίγα κοινά σημεία που μοιράζονται οι «μοναχικοί λύκοι» ισλαμιστές τρομοκράτες -είτε στο Σαν Μπερναρντίνο είτε τώρα στην Φιλαδέλφεια- είναι το σουνιτικό μουσουλμανικό τους υπόβαθρο. Ποτέ δεν είναι Σιίτες.
Φυσικά, υπάρχει η Χεζμπολάχ [1], η σιιτική τρομοκρατική ομάδα στον Λίβανο, η οποία έχει μια μακρά λίστα βομβιστικών επιθέσεων και απαγωγών που της αποδίδονται. Το 1992, επιτέθηκε στην ισραηλινή πρεσβεία στο Μπουένος Άιρες˙ το 1994 βομβάρδισε ένα ισραηλινό κοινοτικό κέντρο στην ίδια πόλη˙ και το 1996, ανατίναξε το Khobar Towers στην Σαουδική Αραβία. Αλλά η διαφορά είναι ότι αυτές ήταν συντονισμένες επιθέσεις. Υπάρχουν επίσης και άλλες σιιτικές πολιτοφυλακές στην Μέση Ανατολή, όπως ο Στρατός του Μαχντί στο Ιράκ και η Αμάλ στον Λίβανο. Αλλά καμιά από αυτές τις σιτικές ομάδες δεν συνδέεται με άτομα που έχουν έμπνευση να διαπράξουν βία από μόνοι τους. Σχεδόν χωρίς εξαίρεση, οι σιιτικές μαχητικές ομάδες επιδιώκουν έναν άμεσο γεωπολιτική στόχο, όπως το να διώξουν τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Βαγδάτη ή τους Ισραηλινούς έξω από τον Λίβανο, και βρίσκονται υπό τον άμεσο έλεγχο του Ιράν και της Χεζμπολάχ.
Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή υπάρχουν πολύ λιγότεροι Σιίτες από όσοι Σουνίτες. Οι Σιίτες αποτελούν περίπου το 10% του παγκόσμιου μουσουλμανικού πληθυσμού. Ακόμη και αν το ποσοστό των τρομοκρατών τύπου «μοναχικός λύκος» ήταν ίδιο και στις δύο ομάδες, ο αριθμός των Σιιτών τρομοκρατών θα ήταν πολύ μικρότερος από ό, τι ο ήδη χαμηλός αριθμός των Σουνιτών.
Η μορφή της κάθε σέχτας μπορεί επίσης να κάνει την διαφορά. Οι Σουνίτες δεν έχουν τόσο σαφή εκκλησιαστική ιεραρχία όπως οι Σιίτες˙ ως αποτέλεσμα, υπάρχουν περισσότερες σουνιτικές ερμηνείες του Ισλάμ, και ως εκ τούτου, περισσότερες δυνατότητες για απόκλιση από την μέση γραμμή. Δεν υπάρχει σουνιτικό ισοδύναμο στον Μεγάλο Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί του Ιράκ [2], μια ευρέως αναγνωρισμένη ανώτατη αρχή που υποστηρίζει την μετριοπάθεια.
Αλλά το πραγματικό κλειδί για την κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης της τρομοκρατίας βρίσκεται στο έτος 1979, το οποίο χαρακτηρίζεται από τρία σπερματικά γεγονότα. Τα δύο πρώτα έγιναν σύμβολα της ισχύος του πολιτικού Ισλάμ: Η Ιρανική Επανάσταση [3] και η έναρξη του πολέμου στο Αφγανιστάν κατά των Σοβιετικών [4]. Η τελική επιτυχία και των δύο θεωρήθηκε ως θρίαμβος των αφοσιωμένων Μουσουλμάνων επί των κοσμικών τυραννιών. Το καθεστώς των κληρικών στο Ιράν ενέπνευσε αμφότερους τους Σιίτες και τους Σουνίτες επαναστάτες και επιδίωξε ενεργά να διαδώσει την επανάσταση σε μέρη όπως το Ιράκ και ο Λίβανος. Πιο ανατολικά, και μια δεκαετία αργότερα, οι μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν θα φθάσουν σε άλλες γωνιές του ισλαμικού κόσμου, από την Βοσνία μέχρι την Τσετσενία και το Σουδάν, και θα εξαπλώσουν τους σπόρους του ριζοσπαστισμού.
Ένας ένοπλος που ισχυρίζεται ότι έχει υποσχεθεί υποταγή σε μαχητές του Ισλαμικού κράτους, πυροβόλησε και τραυμάτισε σοβαρά τον αστυνομικό Jesse Hartnett στην Φιλαδέλφεια, στην Πενσυλβάνια, στις 7 Ιανουαρίου 2016. PHILADELPHIA POLICE DEPARTMENT HANDOUT / REUTERS
Και μετά υπήρξε το τρίτο γεγονός, το οποίο άλλαξε την μορφή του ίδιου του ριζοσπαστισμού. Σουνίτες ένοπλοι κατέλαβαν το Μεγάλο Τζαμί της Μέκκας στην πατρίδα τους την Σαουδική Αραβία, απαιτώντας την ανατροπή της μοναρχίας. Κράτησαν τις θέσεις τους μέχρι που οι σαουδαραβικές δυνάμεις τους εξεδίωξαν δύο εβδομάδες αργότερα. Το βασίλειο συγκλονίστηκε από αυτό το γεγονός˙ επιδίωξε ύφεση με τους κληρικούς του, και προσπάθησε να ανανεώσει την νομιμοποίησή του πλησιάζοντας την ριζοσπαστική τάση του Ισλάμ. Το βασίλειο άρχισε να ξοδεύει δισεκατομμύρια δολάρια για την επέκταση της εξαιρετικά συντηρητικής εκδοχής του ουαχαμπιτικού Ισλάμ [5] στο εξωτερικό, μέσω σχολείων, τζαμιών, φυλακών, ακόμη και ορφανοτροφείων.
Σήμερα, οι ριζοσπάστες Σουνίτες λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της υποστήριξής τους από την Σαουδική Αραβία και άλλους πολίτες των χωρών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, όχι από τα κράτη. Μια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον Ιούνιο του 2015, υποστήριξε ότι «Το μαζικό λαθρεμπόριο μετρητών και οι μεταφορές χρημάτων από μεμονωμένους δωρητές και φιλανθρωπικές οργανώσεις με βάση την Σαουδική Αραβία σύμφωνα πληροφορίες, έχουν υπάρξει μια σημαντική πηγή χρηματοδότησης για τις εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές οργανώσεις κατά την διάρκεια των τελευταίων 25 ετών. Στην Συρία, ιδιώτες Σαουδάραβες -όχι η κυβέρνηση- αναφέρεται ότι, από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου, έχουν στείλει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στην Συρία.
Από την άλλη πλευρά, οι σιιτικές ομάδες κατά κύριο λόγο χρηματοδοτούνται από κράτη. Το Ιράν χρηματοδοτεί την Χεζμπολάχ [6] καθώς και μια σειρά από Σιίτες μαχητές, από τους Χούτις στην Υεμένη μέχρι την Ταξιαρχία Badr στο Ιράκ. Η Χεζμπολάχ λαμβάνει κατ’ εκτίμηση 200 εκατομμύρια δολάρια κατ’ έτος, εκτός από υλική βοήθεια και εκπαίδευση από την ιρανική Δύναμη Κουντς (Quds Force). Αλλά, ως αποτέλεσμα της κρατικής χρηματοδότησής τους, οι ομάδες αυτές είναι επίσης ξεκάθαρα ελεγχόμενες από το κράτος. Όταν το Ιράν στέλνει όπλα σε μαχητές, το κάνει για να επιτύχει άμεσους γεωπολιτικούς στόχους. Έτσι, ακόμη και αν αυξηθεί η ισχύς της μαχητικής ομάδας, οι στόχοι της παραμένουν στενοί. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένα λουρί που μπορεί να σφίξει. Το Ιράν, για παράδειγμα, ανάγκασε την Χεζμπολάχ να λύσει τις διαφορές της με την συντροφική σιιτική ομάδα Αμάλ τον Ιανουάριο του 1989, μετά από ένα χρόνο αιματηρών μαχών. Η συγκέντρωση αυτή μειώνει επίσης την ευκαιρία να αποκλίνει ριζικά η ιδεολογία μιας ομάδας από τους στόχους του χορηγού της και αυτό μειώνει την πιθανότητα να εμπνευστούν τυχόν «μοναχικοί λύκοι».
Ουσιαστικά, υπάρχει μια αντίστροφη συσχέτιση που λειτουργεί εδώ: Όσο μεγαλύτερη κρατική υποστήριξη λαμβάνει η τρομοκρατική ομάδα, τόσο πιο καθορισμένοι και γεωπολιτικοί είναι οι στόχοι τους.
Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται στις σιιτικές ομάδες. Οι κρατικά χορηγούμενες σουνιτικές ομάδες, όπως η Lashkar-e-Taiba [7] (LET) στο Κασμίρ και το δίκτυο Haqqani στο Αφγανιστάν, αμφότερες φερόμενες να προστατεύονται και να ενεργοποιούνται από την Inter-Services Intelligence του Πακιστάν, επιδιώκουν λογικά περιορισμένους στόχους. Η LET θέλει ένα ισλαμιστικό Κασμίρ, και το δίκτυο Haqqani προσπαθεί να εξώσει την παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών από τις επαρχίες Paktika, Paktia και Khost από το νοτιοανατολικό Αφγανιστάν.
Οι επιτιθέμενοι του San Bernardino, Tashfeen Malik, (αριστερά) και Syed Farook απεικονίζονται να περνούν από το Διεθνές Αεροδρόμιο του Σικάγο O'Hare, στις 27 Ιουλίου 2014. U.S. CUSTOMS AND BORDER PROTECTION HANDOUT / REUTERS
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δρώντες όπως η αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS) παράγουν το μεγαλύτερο μέρος των μοναχικών τζιχαντιστών και αντιπροσωπεύουν τα χειρότερα όλων των πιθανών κόσμων: Καλά χρηματοδοτούμενα τζιχαντιστικά δίκτυα με μικρό κρατικό έλεγχο.
Επιπλέον, επειδή η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου είναι ουσιαστικά κατεστημένες δυνάμεις στην περιοχή, δεν ήταν σε θέση να κατευθύνουν ριζοσπάστες σε πλεονεκτικές [για αυτά] γεωπολιτικές αιτίες. Οι δικοί τους νέοι ριζοσπάστες έχουν αφεθεί να επιλέξουν τους δικούς τους εχθρούς, τόσο κοντά όσο και μακριά: Μερικές φορές είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Γαλλία ή ακόμα και το ίδιο το βασίλειο.
Αντίθετα, το Ιράν και ο Λίβανος είναι πολύ περιθωριοποιημένα κράτη και σφοδροί αμφισβητίες της υπάρχουσας τάξης στην Μέση Ανατολή. Ριζοσπάστες νέοι Ιρανοί και Λιβανέζοι Σιίτες μπορούν να ενταχθούν σε υπό κρατικό έλεγχο ένοπλες οργανώσεις όπως το ιρανικό Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επαναστατικής [8] ή η Χεζμπολάχ.
Ο συριακός πόλεμος, ωστόσο, μπορεί να έχει αλλάξει αυτόν τον υπολογισμό. Για πρώτη φορά οι Σαουδάραβες αγωνίζονται για την επιβίωση της τάξης τους, όχι μόνο στην περιοχή τους αλλά και σε μια περιοχή που εμπίπτει υπό την επιρροή του επαναστατικού, [θρησκευτικού] αποστάτη Ιράν. Ο πόλεμος του Ιράκ το 2003, η υποχώρηση του Ιράκ το 2011, και η ιρανική πυρηνική συμφωνία το 2013 ενοποίησαν το μπλοκ των Σιιτών και αποδέσμευσαν την Ισλαμική Δημοκρατία από τις καταστροφικές διεθνείς κυρώσεις. Ακόμη χειρότερα, το βασίλειο είναι χωρίς σύμμαχο μια μεγάλη δύναμη για πρώτη φορά στην ιστορία του, καθώς ο ιστορικός του προστάτης, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οδεύουν προς μια ύφεση με το Ιράν. Δεν είναι απίθανο ότι στο μέλλον, καθώς οι απειλές αυτές κλιμακώνονται, η Σαουδική Αραβία μπορεί να κοιτάξει να προστατεύσει τον εαυτό της με οποιοδήποτε πρόσφορο όπλο, ακόμη και την τζιχάντ.
Αυτή η ώρα ίσως να έρθει νωρίτερα παρά αργότερα. Το βασίλειο φέρεται να έχει συναντηθεί με ηγέτες της Χαμάς [9], της μαχητικής παλαιστινιακής ομάδας, η οποία εξόργισε το Ιράν˙ τον Οκτώβριο, επέτρεψε σε δεκάδες κληρικούς της να απευθύνουν έκκληση για συριακή τζιχάντ εναντίον του Ιράν˙ και σε ένα άρθρο γνώμης τον Ιούλιο, ο κατεξοχήν άνθρωπός του στην Ουάσιγκτον, ο πρώην πρέσβης στις ΗΠΑ Bandar bin Sultan, προειδοποίησε ευγενικά για τις «τοπικές δυνατότητες» που η οικογένειά του θα αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει εφόσον συνεχιστεί η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν.
Δεν υπάρχει εύκολη λύση για την πηγή της χρηματοδότησης των ριζοσπαστών Σουνιτών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να προσφέρουν μια ανανεωμένη εγγύηση ασφαλείας στο βασίλειο σε αντάλλαγμα για θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις στην χρηματοδότηση των ριζοσπαστών. Το 1990, όταν ο Σαντάμ απειλούσε τον Κόλπο, η Ουάσιγκτον έκανε αυτήν ακριβώς την προσφορά και οι Σαουδάραβες την δέχθηκαν, απορρίπτοντας την προσφορά του Οσάμα Μπιν Λάντεν για βοήθεια από τους Αφγανούς τζιχαντιστές. Έκανε λίγα για να σταματήσει η εξωτερική χρηματοδότηση του ριζοσπαστισμού, αλλά ήταν κάτι.
Και ακόμα κι αν η προσφορά δεν είναι επικείμενη ή οι Σαουδάραβες δεν είναι καθησυχασμένοι, μπορεί ακόμα να σημειωθεί πρόοδος. Αν το βασίλειο όντως σχηματίσει μια συμμαχία με Σουνίτες ριζοσπάστες, μπορεί ουσιαστικά να τους χαλιναγωγήσει, και κάποια μέρα στο μέλλον, οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως να έχουν μια ευκαιρία να παζαρέψουν για την πραγματική αναμόρφωση του ριζοσπαστικού Ισλάμ.
* Ο ANDREW L. PEEK είναι καθηγητής στο Κολέγιο Claremont McKenna και πρώην σύμβουλος στρατηγικής στον ανώτατο διοικητή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν.
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2016-01-12/roots-lon...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/lebanon/2010-01-11/disarming-hez...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2012-05-23/struggle-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1982-03-01/inside-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/2002-05-01/soviet-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/reviews/2015-10-20/islam-saudi-arabia
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2011-07-27/hezbollah-party-fraud
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-asia/2002-07-01/conflict-k...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2013-11-10/revolutio...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/palestinian-authority/2015-09-28...
