Η ευρασιατική περιπέτεια του Ιράν
Η Τεχεράνη μπαίνει στον «ΟΠΕΚ με βόμβες»
Ilan Berman
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Όπως ήταν αναμενόμενο, η πυρηνική συμφωνία του περασμένου καλοκαιριού ήδη προετοιμάζεται να γίνει ένα οικονομικό δώρο για το Ιράν [1].
Από το επιταχυνόμενο μετά τις κυρώσεις εμπόριο με τις χώρες της Ευρώπης και της Ασίας μέχρι μια πρωτόγνωρη πρόσβαση σε παρακρατηθέντα κατά το παρελθόν έσοδα περίπου 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το πετρέλαιο, η συμφωνία (επισήμως γνωστή ως το Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης, Joint Comprehensive Plan of Action ή JCPOA [2]), έχει βάλει την χώρα στην πορεία προς μια διαρκή εθνική ανάκαμψη.
Αλλά έχει επίσης κάνει πολύ περισσότερα. Καθώς οι οικονομικοί ορίζοντες του Ιράν έχουν επεκταθεί, το ίδιο έχουν κάνει και οι παγκόσμιες φιλοδοξίες του. Η Μέση Ανατολή ήδη αισθάνεται τις επιπτώσεις. Εκεί, η Τεχεράνη έχει αναλάβει μια όλο και πιο επιθετική, τυχοδιωκτική εξωτερική πολιτική τους τελευταίους μήνες, συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης της επέμβασης στην Συρία [3] και την Υεμένη [4]. Τα σχέδια της Τεχεράνης δεν σταματούν εκεί˙ οι αγιατολάχ είναι τώρα απασχολημένοι με την επέκταση της στρατηγικής παρουσίας του καθεστώτος τους σε μια ποικιλία από άλλα παγκόσμια θέατρα -και η Ευρασία είναι το σημαντικότερο από αυτά.
ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΕΣ ΕΠΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΚΑΥΚΑΣΟ
Η Τεχεράνη, βλέποντας την περιοχή ως αντιστάθμισμα έναντι της διεθνούς απομόνωσής της, έχει από καιρό επιδιώξει έναν μεγαλύτερο ρόλο στον λεγόμενο μετασοβιετικό χώρο. Για χρόνια, όμως, η κατάσταση διεθνούς παρία στην οποία βρισκόταν το Ιράν -και η επιφυλακτικότητα εκ μέρους των εθνών στην περιοχή να μην βρεθούν στην λάθος πλευρά έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης- περιόρισε τις περιφερειακές επαφές του. Αλλά τώρα, αδέσμευτο από τις διεθνείς κυρώσεις, το Ιράν βρίσκει νέες ευκαιρίες.
Από οικονομική άποψη, η χώρα εισβάλει όλο και πιο βαθιά στις αγορές της περιοχής. Πιο εμφανώς, έχει κάνει ένα διπλωματικό παιχνίδι για να ενταχθεί σε βασικά περιφερειακά ενεργειακά έργα, όπως ο αγωγός φυσικού αερίου Trans-Anatolian (TANAP) [5] που εκτείνεται από το Αζερμπαϊτζάν [6] μέχρι την Τουρκία [7]. Η στρατηγική, όπως την βλέπουν οι αξιωματούχοι στην Τεχεράνη, είναι να συνδέσουν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου της χώρας τους με τις ευρωπαϊκές αγορές μέσω του Νοτίου Καυκάσου, κάτι που θα βοηθήσει να μετατραπεί η Ισλαμική Δημοκρατία σε μια απαραίτητη πηγή ενέργειας για την ευρωζώνη.
Ως μέρος αυτής της προσπάθειας, τις τελευταίες εβδομάδες, το Ιράν έχει ξεκινήσει νέες διπλωματικές συνομιλίες με τις τρεις δημοκρατίες του Νοτίου Καυκάσου (Αρμενία [8], Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία [9]) σχετικά με ενεργειακές ρυθμίσεις που θα το καταστήσουν έναν βασικό παίκτη σε άλλους δυνητικούς τοπικούς αγωγούς. Οι διαπραγματεύσεις έχουν ήδη φέρει καρπούς. Το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν είναι σε καλό δρόμο για να υπογράψουν μια σειρά νέων συμφωνιών οικονομικής συνεργασίας αργότερα αυτόν τον μήνα. Ο περιφερειακός αντίπαλος του Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία, είναι έτοιμη να ενισχύσει τις επαφές της με το Ιράν, επίσης. Η χώρα αυτή, η οποία αποτελεί μέρος της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, επιδιώκει να αξιοποιήσει την συμμετοχή της στο κυριαρχούμενο από την Μόσχα μπλοκ ώστε να επεκτείνει τους εμπορικούς δεσμούς της με την Τεχεράνη.
Αυτές οι κινήσεις αντανακλούν μια αναδυόμενη συναίνεση στον Νότιο Καύκασο ότι το Ιράν, που δεν είναι πλέον απομονωμένο, θα μπορούσε να αποδειχθεί μια οικονομική σανίδα σωτηρίας για την στασιμότητα των οικονομιών της περιοχής.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΟΣΧΑ, ΜΕ ΑΓΑΠΗ
Εν τω μεταξύ, η σχέση του Ιράν με τον βασικό περιφερειακό εταίρο του, την Ρωσία [10], γίνονται πιο στενές μέρα με τη μέρα. Οι στρατηγικοί δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών χρονολογούνται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Μόσχα, παραπαίοντας από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, αναζήτησε -και απέκτησε- έναν νέο στρατηγικό εταίρο στην Τεχεράνη. Οι δύο ήταν κοντά κατά την διάρκεια του τελευταίου μέρους του Ψυχρού Πολέμου, αλλά ήταν στην μεταψυχροπολεμική εποχή που η διμερής συνεργασία πραγματικά άνθισε υπό την μορφή οπλικής (και τελικά πυρηνικής) συνεργασίας, οικονομικών επαφών και κοινού αντι-αμερικανισμού.
Στον απόηχο της πυρηνικής συμφωνίας, η Τεχεράνη και η Μόσχα έχουν έρθει ακόμα πιο κοντά. Από την υπογραφή της JCPOA τον Ιούλιο του 2015, η Τεχεράνη και η Μόσχα έχουν διευθετήσει μια παρατεταμένη -και αμφιλεγόμενη- διαμάχη για την παράδοση συστοιχιών πυραύλων S-300, ανοίγοντας το δρόμο στο Ιράν για να αποκτήσει προηγμένη ρωσική αεράμυνα ήδη από την άνοιξη. Έχουν επίσης ξεκινήσει νέες συνομιλίες σχετικά με την εισαγωγή στο Ιράν τανκς ρωσικής τεχνολογίας, καθώς και συμπαραγωγή του προηγμένου ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους Su-30. Ίσως το πιο σημαντικό, έχουν ολοκληρωθεί τα σχέδια για ιρανικές στρατιωτικές και αμυντικές αγορές που σωρευτικά είναι αξίας περίπου 8 δισ. δολαρίων.
Για το Ιράν, αυτή η επέκταση των δεσμών είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής ατζέντας. Τον περασμένο Ιούνιο, μόλις δύο εβδομάδες πριν από την επίσημη σύναψη της JCPOA, ο Ιρανός Ανώτατος Ηγέτης Αλί Χαμενεΐ παρουσίασε επίσημα το Έκτο Αναπτυξιακό Σχέδιο της κυβέρνησής του, το οποίο περιλαμβάνει μια αύξηση σχεδόν 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων στον αμυντικό προϋπολογισμό της χώρας. Εάν το σχέδιο τεθεί σε εφαρμογή, ο αμυντικός προϋπολογισμός του Ιράν θα φθάσει το 5% του συνολικού ΑΕΠ και θα καταστεί δυνατό ένα μαζικό, παρατεταμένο πρόγραμμα στρατιωτικού εκσυγχρονισμού. Και η Ρωσία φαίνεται να είναι ο προμηθευτής της επιλογής για την προσπάθεια αυτή.
Για την Μόσχα, εν τω μεταξύ, το Ιράν έχει γίνει όλο και πιο απαραίτητος εταίρος. Έχοντας πληγεί από τις συνεχιζόμενες Δυτικές κυρώσεις και τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου, το Κρεμλίνο έχει φτάσει να βλέπει την συνεργασία του με το Ιράν ως κάτι πολύ περισσότερο από ένα περιουσιακό στοιχείο, τόσο από οικονομική όσο και από στρατηγική άποψη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο Ρώσοι αξιωματούχοι, όπως ο Υπουργός Άμυνας Sergei Shoigu, έχουν καταστήσει σαφές ότι είναι πρόθυμοι για πολύ βαθύτερη στρατηγική συνεργασία με το Ιράν ως έναν τρόπο αντιμετώπισης «κοινών προκλήσεων και απειλών» στην Συρία και αλλού.
Το υπό ανάπτυξη τμήμα του κοιτάσματος φυσικού αερίου της Ειδικής Οικονομικής Ζώνης Ενέργειας του South Pars στην Asalouyeh, 560 μίλια νοτιοδυτικά της Τεχεράνης, στις 19 Ιουλίου 2010. RAHEB HOMAVANDI / REUTERS
Η ΣΑΓΚΑΗ ΚΑΛΕΙ
Ίσως το πιο σημαντικό είναι πως το Ιράν είναι τώρα έτοιμο να γίνει πλήρες μέλος του πιο σημαντικού μπλοκ ασφαλείας της περιοχής, γνωστού ως Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) [11].
Ιδρυθείσα το 2001, ο SCO είναι μια συνέχεια της λεγόμενης ομάδας Shanghai Five που ξεκίνησε την δεκαετία του 1990 με σκοπό την ενίσχυση της κοινής ασφάλειας των κρατών μελών της: Της Κίνας [12], του Καζακστάν [13], του Κιργιστάν, της Ρωσίας και του Τατζικιστάν [14]. Αλλά τόσο οι συμμετοχές όσο και η αποστολή του SCO είναι σημαντικά ευρύτερες. Φαινομενικά, ο στόχος του νέου συνασπισμού, που περιλαμβάνει πλέον το Ουζμπεκιστάν [15], είναι η επέκταση της περιφερειακής οικονομικής, πολιτιστικής και αντιτρομοκρατικής συνεργασίας. Ο μη δηλωμένος σκοπός του μπλοκ, όμως, δεν είναι τίποτα λιγότερο από την μείωση της Δυτικής επιρροής στα μετα-σοβιετικά κράτη.
Το Ιράν, επίσης, έγινε μέρος του μπλοκ το 2005, όταν -μαζί με την Ινδία [16], τη Μογγολία [17] και το Πακιστάν [18]- του χορηγήθηκε το καθεστώς του παρατηρητή. Αλλά η βαθύτερη δέσμευση, συμπεριλαμβανομένου του πλήρους συντονισμού ασφαλείας με (και με τις εγγυήσεις ασφάλειας από) τα μέλη του μπλοκ, μέχρι στιγμής είναι απαγορευμένη από το καταστατικό της οργάνωσης, το οποία αποκλείει κάθε χώρα που υφίστανται κυρώσεις των Ηνωμένων Εθνών από το να γίνει πλήρες μέλος.
Τώρα που οι περιορισμοί αυτοί έχουν αρθεί, ωστόσο, αξιωματούχοι του SCO στρέφονται όλο και περισσότερο στο Ιράν υπό ένα νέο φως. «Η οργάνωση εύχεται κάθε επιτυχία στο Ιράν για την οριστικοποίηση των προσπαθειών που σχετίζονται με το πυρηνικό του πρόγραμμα, έτσι ώστε οι βασικές νομικές διαδικασίες που οδηγούν στην άρση των κυρώσεων να εφαρμοστούν το συντομότερο δυνατό», επιβεβαίωσε ο Γενικός Γραμματέας του, Dmitry Mezentsev. «Θα ήθελα να πιστεύω ότι ο SCO θα ασχοληθεί με το αίτημα του Ιράν για να αποκτήσει το καθεστώς του πλήρους μέλους αμέσως μετά από αυτό».
Οι Ιρανοί αξιωματούχοι, από την πλευρά τους, είναι ανυπόμονοι για την ευκαιρία. Όπως το έθεσε ένας εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών του Ιράν, «Η άρση των κυρώσεων ανοίγει στο Ιράν την ευκαιρία να γίνει μέλος του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και εξαλείφει άλλους περιορισμούς που η Ισλαμική Δημοκρατία έχει να αντιμετωπίσει στην περιφερειακή εξωτερική πολιτική».
Με άλλα λόγια, το Ιράν είναι τώρα έτοιμο να γίνει μέρος μιας πλούσιας σε ενέργεια συμμαχίας που εκτείνεται από στενά της Ταϊβάν μέχρι το Στενό του Ορμούζ, μια γεωπολιτική ομαδοποίηση που έχει παρομοιαστεί με έναν «ΟΠΕΚ με βόμβες [19]» - με όλα όσα αυτό προμηνύει για την περιφερειακή ασφάλεια και τα Δυτικά συμφέροντα εκεί.
Η σημασία πίσω από όλες τις κινήσεις του Ιράν δεν μπορεί να λαθευτεί. Η Τεχεράνη, στο παρελθόν περιορισμένη στον μετασοβιετικό χώρο, αναδύεται ως ένας ολοένα και πιο σημαντικός παίκτης σε αυτόν. Και η πυρηνική συμφωνία [20], που προοριζόταν αρχικά ως όχημα για τον περιορισμό των στρατηγικών φιλοδοξιών του Ιράν, έχει κάνει το αντίθετο, ανοίγοντας το δρόμο στην Ισλαμική Δημοκρατία για να γίνει ο νεότερος παίκτης ισχύος της Ευρασίας.
* Ο ILAN BERMAN είναι αντιπρόεδρος του American Foreign Policy Council στην Ουάσινγκτον.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, συναντάται με τον πρόεδρο του Ιράν, Χασάν Ρουχανί, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, στις 28 Σεπτεμβρίου 2015. MIKHAIL KLIMENTYEV / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-02-24/irans-eurasian-a...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/iran
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2015-09-07/should-congress-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/syria
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/yemen
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-10-11/kink-pipeline
[6] https://www.foreignaffairs.com/regions/Azerbaijan
[7] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/armenia
[9] https://www.foreignaffairs.com/regions/georgia
[10] https://www.foreignaffairs.com/regions/russia
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2009-12-14/cooperation-get...
[12] https://www.foreignaffairs.com/regions/china
[13] https://www.foreignaffairs.com/regions/Kazakhstan
[14] https://www.foreignaffairs.com/regions/Tajikistan
[15] https://www.foreignaffairs.com/regions/Uzbekistan
[16] https://www.foreignaffairs.com/regions/India
[17] https://www.foreignaffairs.com/regions/Mongolia
[18] https://www.foreignaffairs.com/regions/Pakistan
[19] http://www.washingtontimes.com/news/2006/jun/4/20060604-103052-2402r/?pa...
[20] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2015-09-07/iran-after-deal
